Фирманың жарнамалық қызметін ұйымдастыру

 

Несиелік тәуекел рейтингісінің әр түрлі банктер жүйесін қолданады, несиелік қоржын қатынасы бойынша болжамалы тәуекел деңгейін сандық қасқартуға тырысады. Көптеген банктер тәуекел деңгейін анықтауда несиелік бөлім өкілінің пікіріне және келісімшарт үшін тәуекел деңгейінің көрсеткіштерін қою қабілеттігіне негізделеді.

Тәуекел көрсеткіштерін қолдану үлкен қауіпсіздікті талап етеді. Талдау процесін жеңілдету қате болатын еді, сыныптау жүйесі немесе сандық көрсеткіштеріне сүйенсек, бір саладағы артықшылықтар  басқаның кемшіліктерін теңестіре алады. Рейтинг жүйесі қате қолданылуы мүмкін. Тәуекел категориялары дұрыс анықталу үшін  оны үнемі қадағалау керек. Басқа сөзбен, несие тәуекелінің қорытынды бағасы келесі маңызды деңгейлерге байланысты:

• компанияны басқару деңгейі;
• салалар жағдайы;
• компанияның бәсекелестік қабілеттілігі;
• несиелі өтінім сипаты;
• компанияның қаржылық жағдайы;
• даму мүмкіншіліктері.

Банк  салаларындағы кәсіпорындарға ссуда бермеу керек, несиемен айналысатын банк қызметтеріне техникалық жеткіліксіз болып келеді.

Тәуекелді бағалаудың 5 критериялары бар:

1. Бедел. Қарыз алушының еркімен шешімінің өз міндеттерін қанағаттандыру. Бағалау процесі жеке тұру керек, жеке тексерулер сияқты, яғни ұсыныс беруден шығатын қарыз алушымен берілген, жеке займдар жағдайында және де іскерлік займдарда әсіресе.
2. Мүмкіншіліктер. а) қарыз алушы өзінің операциялары бойынша ақша алу мүмкіндігін (қарыз алушының іскерлік қызметі барысында ол қызмет мерзімі ішінде алған ақшаның жалпы ағымы) немесе нақты жоба бойынша; б) қарыз алушының ақша қаражаттарын басқару мүмкіндігі,
3. Капитал. Қарыз алушының капитал базасы мен оның жобада меншік капиталын қолдану шешімі, яоған несиені сұрайды. Қарыз алушы жоба тәуекелін несиелеуші банкпен бөлісуге дайын болу керек және өзінің акционерлік капиталының бөлігін ұсынып, келісуі керек, яғни қарызгер өзін міндеттемелермен байлайды.
4. Талаптар. Экономиканың ағымдағы жағдайы мен аймақтық. Аудандық және жалпыұлттық қарау. Сонымен қатар қарызалушының шаруашылық салалары. Әр түрлі экономиканың  талаптар мен әр түрлі шарушылық салалардың түрлі кезеңдері іскерлік кезеңнің әр түрлі фазасындағы түрлі ссудалық критерияларды жиі талап етеді.
5. Кепіл. Несиені сенімді қамтамасыз ету кепілдеме формасында басқа критериялардағы әзсіздіктерді өткізуге көмек көрсете алады. Жақсы ереже: несиені ешқашан тек кепіл немесе кепілдеме негізде бермеңдер. Келесі факторға көңіл бөлу керек: а) кепіл сапасы: жабдықтың қаншалықты ескеруі, қаншалықты ол өтімді және нарықта қалай өтеді, кепіл қаншалықты инфляциядан қорғалған; б) міндеттеменің орындалмағаны кезінде оны заңды түрде қайтару оңай болады ма; в) кепілдің нарықтық құнының жіберілетін қатынасы қандай және несие көлемі мен оны қаншалықты жиі қарастыру керек.

Несиелік тәуекелді басқару – бұл процесс және күрделі жүйе мақсатты нарықтар деп жиі аталатын процесс несиелендіру нарығын анықтаумен басталады. Ол қарыздық міндеттемелеріне тәртіппен өтеу кезеңі формасында жалғасады. Бұл процестің бөлек компонеттері келесі суретте көрсетілген.

 

Несиелік тәуекелмен басқару.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кредиторлар несиенің немесе займның барлық сомасы беріледі деп күтеді, олар берген және көп жағдайларда келіссілген пайыздық кезең бойынша алады, несие төленбегенше дейін. Олар тәуекелден жалтарады және сондықтан тәуекелге ұшырау мүмкіндігін шектеуге немесе белгісіздік деңгейлік минималдауға тырысады. Шынында олар тәуекел деңгейін анықтағысы келеді, билігі қарыз алушы мен несие түрі анықтауғаа байланысты, бұл несиені бергенге дейін несиені беруге тырысады, сонымен қатар несиенің қызмет ету аралығында барлығында.

Ссуданы төлемеу тәуекелі. Несиелік тәуекелдің категориясын анықтау; егер қарызгер ссуданы жаба алмаса, банк шығындарға тап болу тәуекелі немесе қандайда болсын себептермен қаржылық міндеттеменің басқа сипаты бойынша орындау, дұрыс және келісілген мерзімде.

Тапсыру тәуекелі: қаржылық келісімшартты нарықтағы ең жоғары мөлшерлемемен банктің қосымша шығындарды көтеру міндетінің тәуекелі, егер келісімшартқа байланысты басқа жақ қаржылық келісімшартының міндетін орындамаған жағдайда (мысалға, пайыздық төлемдерді төлемеуі).

Есептеу тәуекелі: банк төлемді (немесе бағалы қағаздарды шығарған кезде) контрагенттен құнның бағасы келісілген кезде, оның соған көзі жеткенде туатын тәуекел.

Банкирлер  басқа кредиторларға тәуекелді болдырмауға көп тырысады немесе тырысу керек. Неге? Себебі: олар өзінің ақша қаражаттарын тартпайды, ол өзінің кредиторларының қаражатын, яғни салымшылар мен өзінің қаражаттарымен қамтамасыз еткен басқа жақтар. Банкирлерінің басты қызметі,  қаражаттарды тарту деп айтуға болады. Бұл қабілет түгелімен банктің несие қабілеттілігіне байланысты, біздің депозит салушылармен қалай түсінеді. Ол әрине “уақытылы” салымды қайтару қабілетімен анықталады – ал “уақытылы” деген алғашқы талаппен талап етуді білдіреді. Мұның мүмкіндігі банк үшін тәуекелді және оны көрсететін займдармен байланысты қабілетті жақсы бағалаудан тұрады.

Несиелік тәуекел келесідей көрсеткіштермен өлшенеді:

1. Активтердің сапа коэффициенті:

 

К1         =  сауда бойынша шығындар        ;              

           Сауда бойынша қарыздың орта көлемі

 

К2       = сауда бойынша шығындар

Ссуданың жалпы сомасы   .

 

2. Тәуекелге түзету,

            маржа (ТТМ)  =   таза пайыздық табыс – ссуда бойынша зияндар

                                    активтер  .

Бұл  көрсеткіштің оптималды мағынасы 3 – 3,5 % аралығында болады.

 

3. Таза пайыздық маржа (ТПМ) = таза пайыздық табыс (ТПТ)

                                                              Активтер                         .

4. Жалпы пайыздық
5. маржа (ВПМ)         =      таза пайыздық табыс – басқада табыстар

                                                                      активтер                                            

6. Несиені диверсификациялау

 Пайызы                                      =        бір қарыз алушыға ссуда

                                              Банктің меншіктік капиталы .

 

Халықаралық банктік тәжірибеде көрсетілген, өзінің меншікті капиталының 25% сомасы асатын несиені бір қарыз алушыға банк бермеу керек.

Қазіргі кезде ҚР Ұлттық банкі банк жүйесін жақсарту саясатын жүргізуде, соның ішінде – несиелік тәуекелді басқару. ҚР қазіргі банктік жүйесінде өте күрделі проблема болып банк арасындағықарызалушылар туралы ақпарат айырбасының жоқтығы. Коммерциялық құпия деп банк өз

қарызгерлері туралы мәліметтерді бермейді, бірақ олардың өзі осындай ақпараттың жоөтығынан зардап шегуі мүмкін. Банктердің көбісі несиені бірнеше мүлдем жоқ қарыз алушыларға кезікті.

Осы проблеманың алдын алу үшін ҚР Ұлттық банкінің Басқарушыларының Үкімі 17.17.1996 ж №246 “несиелік регистрді енгізу қажеттілігінің екінші деңгейлі банктердің ақпараттарды беруі туралы үкімі” бекітілді. Осыған байланысты Екінші деңгейлі банктер ҚР Ұлттық банкі мына ақпараттарды беруге міндетті: қарыз алушы туралы жеке ақпараттар және оған берілген несиелер туралы ақпараттар және оған берілген несиелер туралы ақпараттар, кепілдемелер және басқа да міндеттер, сонымен қатар оның пролонгациясы, өтеу мен баланстан өшіру.

Екінші деңгейлі банктердің ресми сұрау салу бойынша Ұлттық банк оған келесі несиелік регистрдағы қарыз алушы туралы ақпараттарды береді: қарыздың жалпы сомасы, оны өтеу мерзімі, оның сыныптамасы, кепіл туралы мәліметтер, бұл қарыз алушының банк – кредиторларының саны, банк атауларын көрсетпейді.

Ұлттық банк әр кезең сайын Екінші деңгейлі банктерге несиелік регистрде бар периодикалық қарызалушылардың тізімі ақпаратқа сай жіберіп отырады.

 

 

 

2.3. Тәуекелдерді жою жолдары

 

Банктік тәжірибедегі тәуекел қорларды теңгерімділік басқару әдістерін қолдану проблемаларына үлкен көңіл бөлуге септігін тигізеді. Қазіргі онжылдықта жиі банктік секторда “тәуекелді басқару ғасыры” деп аталады. Максималды пайданы табу мақсаты тәуекел деңгейіне түзетілуі керек.

Менеджерлер төмендегілерге көңіл бөлуі керек:

1. несиелік тәуекел – несие бойынша және қарызгердің өзінің міндеттерін орындауларына байланысты басқа да активтер бойынша маңызды зиян шегу;
2. балансталмаған өтімділік тәуекелі – қажеттілік туындаған кезде қолма-қол қаражаттардың болмай қалу проблемасы.
3. нарықтық тәуекел – банк активтерімен пассивтерінің құнының өзгеру;
4. пайыздық тәуекел – пайыздық мөлшерлеменің өзгеруіне байланысты пайыздық табыс пен пайыздық шығындардың арасындағы банк спрэдінің қысқару мүмкіндігі;
5. валюталық тәуекел - әлемдік ақша нарығында валюталық бағамының өзгеруі.
6. пайданы ала алмау тәуекелі – таза пайданың өзгеру мүмкіндігі;
7. төлем қабілетінің өзіндік тәуекелі – банктің мүмкін банкроттығы.

Тәуекелдің барлық түрлері мұқиятты түрде банк менеджерлері мен акционерлерімен бақылануы керек. Тәуекелді басқару мен бақылаудағы алғашқы қадам болып табылады. Банкирлер тәуекелді басқаруды проблеманың басынан оның шешуілуіне дейінгі іс-қимылдың  логикалық тізбектілік ретінде қарастыруы қажет. Банктер осы тәуекелдің барлық түрінен әр түрлі тәсілдерді қолданады. Тәжірибеде  банк иегерлері өз мекемелерінің қаржылық бағдарларын сақтау үшін бірнеше “қорғаныс сақиналары” бар. солардың ішінде сапаны бақылау, диверсификация, депозиттерді сақтандыру, хеджирлеу, консорциалдық негізде несие беру, меншік капиталы сияқтыларды көрсетуге болады.

Сапаны басқару. Кең қолданылатын қорғаныс әдісінің бірі , сапаны басқару – банкке нақты қиындықтар түскенге дейін проблемаларды шешу.

Диверсификация. Банк қаражаттарын қолдану бағыты мен алу көздерінің диверсификациясы тәуекел азаюының тағы бір әдісі. Банктер үнемі диверсификациясының тәуекел деңгейін төмендету үшін 2 түрін қолдануға тырысады – қоржындық және географиялық. Қоржыдық диверсификация несиесін және клиенттер арасында банк депозиттерін ірі және кіші іскерлік фирмаларды қоса, табыстың әр түрлі  сомалармен көздері мен кепіл төлемдерді үйлестіру. Географиялық диверсификация - әр түрлі географиялық аудандардан клиенттерді тарту және әр түрлі экономикалық талаптары бар мемлекеттер жатады. Диверсификацияның осындай формалары банктік тәуекелді тиімді қысқартады.

Сақтандыру депозиттері Тәуекелден сақтандырудың тағы бір әдісі депозиттерді сақтандыру, яғни меншікті капиталдың анықталған пайызын Орталық банкте немесе әдейі құрылған корпорацияда банктер сақтандыру керек. АҚШ-та , мысалы, депозиттердің сақтандырудың Федералдық корпорациясы осы мақсатта құрылған.

Хеджирлеу. Қаржылық тәуекелді минимизациялау техникасы. Осы мақсатта негізгі келісімшартпен қатар қосымша үшінші жақпен де келісімшарт жасалады, талабы оның негізгі келісімінде қаржылық шығындарға апаратын жағдайлар туындаған кезде, қатысушы келесі келісімшартта ұтады, жоғарыда көрсетілген шығындарды толығымен немесе жартылай бейтараптандыру. Хеджирлеу техниканикасында келесідей қаржылық құралдар пайдалануы мүмкін опциондар, фьючерстер, пайыздық своптар және т.б. Осылайша, қаржылық құралдарға және басқа да активтерге баға болашақта толық бірден өзгеру немесе жартылай жойылады.

Консорциалды негізде несиелендіру. Несиелік тәуекелді  қысқартудың бір әдістерінің бірі. Бір қарызгер несиенің үлкен сомасын беру екі және бірнеше банктермен іске асады. Осылайша, қайтарылмау тәуекелі айтарлықтай қысқарады.

Меншікті капитал. Жоғарыда көрсетілген тәсілдердің барлығы таусылса, тәуекелді қысқарту үшін банк иегерлерінің капиталы қолданылады. Соның есебінен үмітсіз несиелер шығынын және бағалы қағаздарға инвестиция, сонымен қатар басқарушылық және қылмыстық қателерді өтейді, пайда болған проблемаларды шешуге дейін банк қызмет жасау  және зияндарды, шығындарды жабу үшін. Бірақ, банк шығындары өте үлкен болған жағдайда, ол тек қорғаныс сызығының қалған барлығын ққұртпайды, сонымен қатар меншікті капиталын да, ол өз есігін жабуға мәжбүр болады. Меншікті капитал – банктің банкроттыққа ең соңғы қорғаныс шегі болып табылады. Яғни, банкроттық тәуекел қанша жоғары болса, меншіктік капитал соғұрлым көп болу керек.

Жоғарыда айтылғандай, тәуекел мен табыстылық қатар жүреді. Төмендегі суретте тәуекелдің банк табыстылығына әсері мен оны реттеудің әдістері көрсетілген.

 

Ішкі тәуекелдер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазіргі кезде банкирлер алғашқы жылдарға қарағанда тәуекелдерді басқару проблемаларына көп көңіл бөледі, әрдайым өзгеретін экономикада аман қалу үшін оның пайла болған көздерін анықтау.