Фирманың жарнамалық қызметін ұйымдастыру

Ішкі тәуекелдердің банк қызметіне әсері. Ішкі тәуекелдер банктің түріне және спецификасына, оның қызмет түріне (операциялар) , партнерлар құрамына (клиенттер мен контрагенттер) байланысты болады. Әр түрлі коммерциялық банктерде кездесетін коммерциялық банктерде, мысалы, инновациялық , басым тәуекелі, жаңа технологияларды несиелендіруге байланысты болады. Сонымен қатар көптеген инновациялық банктер, мысалы, тәуекелдің төменгі қаржылық деңгейінің бар болуы олардың өз клиенттеріне әр түрлі бағалы қағаздардың несиелік қоржынының басқаруда қызметтеріне ұсына алады. Осылайша олар тіркелген табысты сатып алады. Осындай тәуекелдің деңгейін қысқарту мақсатымен банктердің өздері ғана емес, сонымен қатар олардың қатынас жасайтын аудиториялары банктің нақты және потенциалды көлемін табуда активті маркетингтік қызметті өткізу қажет.

Салалық банктерде тәуекел деңгейінің ең басты мәселесі оның түрі мен нақты сала спецификасы (ескі немесе жаңа перспективті, стратегиялық және т.б.) салалық тәуекелін білу мен түсіну жеке қарызгерлерге байланысты тәуекелді бағалауға көмектеседі. 

Банк операцияларының мінездемесіне байланысты тәуекелдер банктің спецификасына немесе баланстан тыс операцияларға байланысты болуы мүмкін, олар активті және пассивті тәуекелдер операцияларына бөлінеді.

Пассивті операциялар көмегімен банк өздерінің ресурстарын реттейтін активті банктік операцияларды іске асыру үшін пассивті операциялар тәуекелі активті операцияларды ресурстармен қамтамасыз ете алмау мүмкіндігі, яғни, балансталмаған өтімділік тәуекелі.

Банкирлер әдетте ақша қаражаттары мен тартылған қаражаттардың жетіспеушілігі депозиттерді қайтара алмау, несиені бере алмау және т.б. проблемалармен соқтығысып қалудан қорқады. Балансталмаған өтімділік тәуекелімен ұшыраған банк тез арада өте үлкен мөлшерлемемен қаражаттарды тартуы керек, ол ағымдағы қажеттіліктерді қолма-қол қаражаттар да ұстауы керек, ол банктің табысының төмендеуіне әкеледі.

Балансталмаған өтімділік тәуекелдің көрсеткіштерінің бірі болып:

 

 

Балансталмаған өтімділік  =    займдық қаражаттар сомасы

  Жиынтық активтер сомасы.

 

Займдық қаражаттар көлемінің өсуі депозиттердің кетуі немесе несие сапасының төмендеуіне байланысты өтімділік дағдрысының пайда болу мүмкіндігі өседі. Бұл тәуекелдің басқа көрсеткіштерінің деңгейіне жатады:

• нетто – несиелердің жиынтық активтерге қатынасы;
• қолма-қол қаражаттар мен өтеу мезімінің жеткен банкаралық несие. Банктің балансталмаған  өтімділік тәуекелінің деңгейін төмендетуінің стандартты әдістеріне банктің қаражаттар бөлімінің көбеюі, өтімді активтерге бағытталған немесе банк операцияларын қаржыландыру үшін ұзақ мерзімді бағалы қағаздарды қолданудан тұрады.

Сонымен қатар нақты салымшының тиімді қызметіне байланысты тәуекел кездесуі (депозиттерді құруға байланысты тәуекел). Ұлттық тәуекелді минимализациялау нәтижесі бір салымшының үлесін банктің жалпы депозиттерін белгілеу. Депозиттерді  құрудағы тәуекелдің алдын алу үшін банктер келесілерді ескеру қажет:

1. активті және пассивті депозиттік операциялардың оңтайлы арақатынасын, яғни кәсіпорынның банктегі салымдары мен бір банктің басқа банктерде салымдарын орналастыру.
2. ұшқыр қаражаттардың (мобильный) сомасы мен деңгейін  жоғарылату сақталу үшін тартылған бағалы қағаздардың көлемін және өтімділігін анықтау;
3. меншік қаражаттар мен қауіпті активтер арақатынасының минималды мақсаты лайықтылығын табу;
4. берілген банк ерекшелігін ескеріп депозиттердің байланыстылық коэффициентін есептеу әдісін әзірлеу мен депозиттерді орналастыруда жеткілік ету.

Банктің таза пайдасына жататын тәуекелді (шығындардың барлығын, соның ішінде салықты алып тастағанда) пайданы ала алмау тәуекелі дейді. Пайда банктің ішкі немесе сыртқы факторларға байланысты азаюы мүмкін, мысалы, экономикалық жағдайлар заңның және реттеудің өзгеруі кейінгі кездегі банк саласындағы бәсекелестігінің шиеленісуі банк активтерінің табыстар арасындағы спредтің және банктен тартылған қаражаттардың төмендеуіне әкелді. Осыған байланысты бір акцияға шаққанда пайданың мүмкін төмендеуіне банк акционерлері әрқашан кездеседі, ол банк акцияларының құқының төмендеуіне және ресурстық базаның бұзылуына алып келеді, ал олар банк болашағының дамуына қажетті.

Активті операциялар тәуекелі пайыздық тәуекел деңгейіне байланысты, оған банк өз қызметінде жиі кездеседі. Пайыздық мөлшерлеме тәуекелі – пассивтің мерзімі бойынша келмеуі ( тұрақты пайызға ие) және банк активтері, ол болжанбаған пайдаға немесе шығынға алып келеді, егер пайыз мөлшерлеме нарық күтпеген жағдайларда өзгерсе пайызының мөлшерлеме тәуекелін “Активтер мен пассивтер тәуекелін басқару бойынша комитеті” реттейді және қадағалайды.

Қоржындық тәуекел  бағалы қағаздардың бөлек түрлерінен, сонымен қатар ссуданың барлық категориялары, мүмкін шығындарды жатқызады. Қаржылық тәуекелдер қаржылық, өтімділік тәуекеліне, жүйелік және жүйелік емеске бөлінеді.

Қаржылық тәуекел келесілер бойынша анықталады: банктер, акционерлік қоғамдар, соның ішінде біріккен банктердің заемдық қаражаттары көп болса, соғұрлым олардың акционерлері үшін тәуекел жоғары болады. Сонымен қатар заемдық қаржылар қаржыландырудың маңызды және тиімді болып табылады, өйткені бағалы қағаздардың шығарылуы мен үстеме тиражының шығарылуына қарағанда жиі арзанырақ болады.

Өтімділік тәуекелі – банктің өтімді қаражаттардың (яғни қолма-қол) жетіспеушілігін басынан кешіргендегі қысқа мерзімді міндеттемелерді орындаған кездегі, үлкен активтерге, яғни осы операцияға уақыты мен қызығушылығы болып тұрса да, ие бола отырып болатын тәуекел және атақты банк өндірушілері, орталық биржада акциялары айналатын, тәуекелге ең көп кезігеді. Осы жағдайда ерекше делдалдарға көп көңіл бөлу қажет. Банктің іскерлік активіне ең көп әсерін қаржылық делдалдың негізгі түрлері оның құқықтары мен міндеттері тигізеді. Олардың дұрыс шешімдері банктің қызметтерінің активтілігіне, тәуекелдің барлық түрлерінің деңгейіне әсер етеді.

Өтімділік тәуекелі банктің қаржылық бөлімінің басшысымен реттеледі және қадағаланады.

Жүйелік тәуекел – акцияға деген бағаның, оның табыстылығы, облигация бойынша ағымдағы және дивиденттерден және қосымша пайдадан күтілетін пайыздар. Жалпы нарықтық толқулардан пайда болатын өзгерістеріне байланысты. Ол жалпы нарықтық бағалар мен инфляция тәуекелдері өзгеруінен біріктіреді. Нақты әрі дұрыс болжауларға ие, себебі акцияның биржалық курстары мен нарықтың жалпы жағдайы арасындағы тығыз байланысы (корреляция) әртүрлі биржалық индекстермен әрдайым шын, әрі дұрыс тіркеледі.

Жүйелік емес тәуекел – нарық жағдайынан тәуелсіз және нақты кәсіпорын, банк спецификасы болып табылады. Жүйелік емес қоржындық тәуекелге әсер етеін негізгі факторларға қаржылық  ресурстардың альтернативті салымдардағы салымдары, тауарлы және қор нарығының коньюктурасы және т.б. жүйелік және жүйелік еместердің жиынтығы инвестициялық тәуекел деп аталады.

Қоржындық тәуекелді өлшеудің негізгі бір әдісіне “қоржын” әдісі болуы мүмкін,

 

 Акционерлік                                  Таза табыс

қайтарым капиталы     =              акционерлік капитал сомасы

 

 

Таза табыс                                 барлық табыс сомасы (осы кезеңге) +                     

        (осы кезеңге)      =       активтің нарық  бағасында өзгеруі (осы кезеңде)

 активтің бастапқы құны (баға)

 

 

Акцияның есепайырысу =             акцияның капитал сомасы

Бағасы                                                  шығарылған акция саны

 

 

 

Пайда, бір акцияның            акционерлік капитал қайтарымы +

қайта есептелуі           =             акцияның есептеу бағасы

 

 

 

Барлық капиталдан       =                     таза пайда сомасы

 қайтарым                                             барлық актив бағасы

 

 

 

Қаржы тұтқасы      =                     барлық актив құны                        Х    0,33

 Акционерлік капитал сомасы

 

 

Акция тәуекелі пайыздық мөлшерлемелердің өзгеруіне байланысты ішінде және мемлекеттік, банктік мөлшерлеменің мерзім өзгерістері әсерінен таза пайданың қысқаруының пайда болуы. Бұл жағдайда жиірек жаңа акцияны ұстаушылар ұтады, бірақ та басқа да ұстаушылар бәсекеге төзімді болады.

 

2.1. Пайыздық тәуекелдерді  басқару

 

Пайыздық тәуекел, басқа да тәуекелдер сияқты, анықталмаған сипатта болады. Яғни бұл жағдайда пайыздық мөлшерлеме деңгейі мен қозғалыс бағытының болашақтағы анықталмағандығы. Басқа да тәуекелдер сияқты пайыздық тәуекелді басқаруға немесе минималдауға болады. Банк өз қызметінде пайыздық тәуекелді түпкілікті жоя алады ма? Теориялық тұрғыда, ия, егер актив табыстарынан өзгерісті баланстауға болады, мерзім және көлем бойынша, қорларды тарту шығындарының өзгеруі жағдайында. Кейде ол шығынында  да мүмкін және қаншалықты мүмкін болғанша несие қоржынына банктер “балансталған қаржыландыру” саясатын жүргізуі мүмкін. Шынында, барлық несиелерді баланстау кез келген уақытта және банктер әр кезде бұндай саясатты өткізуге мүдделі емес.

Пайыздық тәуекел формуласы “Фишер үлгісі” атына ие және келесі түрлері бар  і = r + p, мұнда,

 і – нарықтық   мөлшерлеме  пайыз түрінде;

r – нақты пайыздық мөлшерлеме;

 р – күтілетін инфляция  қарқыны.

Номиналды және нақты пайыздық мөлшерлемелерді ажырата алу керек.

Номиналды пайызды мөлшерлеме тең: күтілетін , нақты , тәуекелсіз пайыздық мөлшерлеме + күтілетін инфляция деңгейі + тәуекел – түзу (мерзімді сақтамау тәуекелі, төлемеу тәуекелі).

Нақты пайыздық мөлшерлеме – бұл тұтынушыны өзінің табысының жартысын сақтауда қызықтыру үшін қажетті пайыздық мөлшерлеме деңгейі.

Базалық тәуекел пайыз мөлшерлеме құрылымының өзгеруіне байланысты. Ол банктің қаражаттарды депозиттерге базалық пайыздық мөлшерлеме арқылы тартқан кезде, осы ресурстарды орналастыру базалық мөлшерлемеден ерекшеленуі кезде туындайды. Әр түрлі пайыздық мөлшерлеме өзгерісі болашақтағы анықталмағандық қатынасына байланысты базистік тәуекел пайда болады. Базис – фьючерстік баға мен баға, қаржыландыру мен табыстар шығындары арасындағы қатынастарын көрсетеді, мысалы, облигациялан. Облигация сатып алуды қаржыландыру үшін алынған ссуданың пайыздық мөлшерлеменің базистік әсер етеді. Базистің осындай өзгерісі хеджирлеу тиімділігін төмендетеді. Осындай мүмкін өзгерістерді базалық тәуекел дейді. Базалық тәуекел тез жоғарылайды, егер банк қаражаттарды базалық мөлшерлемесімен тартса, оны құбылмалы түрде инвестициялайды.

Уақытша құлдырау тәуекелі банк ресурстарды тартқанда және орналастырылған бір базалық мөлшерлемемен, бірақ оны қайта қарастыру мерзімін уақытша құлдырау кейінгі жағдайда пайда болды. Тәуекел оны қайта қарастыру уақытын белгілеу кезінде пайда болады.

Пайыздық тәуекелдің сыртқы көрінісі маржаның төмендеуі. Пайыздық тәуекелді басқару активтерді де, сонымен қатар банк міндеттемелерін басқарудан тұрады (несиелер мен инвестициялар). Баланстың 2 жағын басқару икемділігі шектеулі. Активті басқару шектеулігі оның өтімділігі мен төлемеу тәуекеліне байланысты, ол банктің қауіпті активтер қоржынының құрамын анықтауда көмектеседі:

• Басқа банктер жағынан бағалық бәсекелестік, ол банктің несие бағасы құрылымын анықтауда еркіндікті шектейді. Сонымен қатар міндеттерді басқару қаржыландыруда шектеулерге мына себептерден кезігеді;
• Қарыздық құралдарда көлемі мен таңдаудың шектеулілігі, ондағы банк өзінің салымшылар мен басқа да кредиторлар арасында кез келген уақытта тез орналастыруы, яғни сауданы берудегі жеткілікті қаражаттар;
• Бар қаражаттар есебінен басқа банктер жағынан бағалық  бәсекелестік пайыздық тәуекелді басқару мақсатын әлбетте басшылық банк пайдалылығы мен өтімділік мақсаты көлемінде тәуекелді минималдауды көздейді. Өтімділік тәуекелдің пайыздық тәуекелге байланысы қауіпті активтер “жеткіліксіз өтімді” болып келуінен. Банктер өз қалауымен осы активтерді жоя алмайды, мысалы, күтпеген қаражаттар жылыстауының (отток) орнын толтыру пайыздық мөлшерлеме қозғалысының жағымсыз тәуекел зияндарды тартусыз болмайды.

Пайыздық тәуекелді басқару үшін келесі сақтандыру тәуекелінің әдістері қолданылады:

• Пайыздық мөлшерлеме деңгейін болжау;
• Қйтару мерзімі бойынша және пайыздық мөлшерлемені белгілеуге байланысты активтер мен пассивтерді келістіру;
• Пайыздық своптарды жүргізу, резервтер пен провизияларды құру;
• Фьючерстер мен опциондар есебінен хеджирлеу және т.б.

Пайыздық мөлшерлеменің құбылуы несиесі қарызгерді пайыздық мөлшерлеменің өсуімен шығын тәуекеліне ұшыратады. Қарызгер бұл тәуекелден жалтаруы мүмкін, несиені тіркелген пайызбен алып. Бірақ заемдық қаражаттар нарықта ұсыныстың жеткіліксіздігінен. Ол тіркелген пайыздық мөлшерлемемен несие таба аламауына немесе бұндай несиені өте жоғары пайыз берілетіндігіне көзін жеткізе алады. Сол кезде қарызалушы свопті іске асыруы мүмкін, құбылмалы пайыздық мөлшерлеме міндеттемесін тіркелген мөлшерлемесіне міндеттемесіне ауыстырып, содан сол арқылы тіркелген пайызбен ссуда алады. Сонымен қатар ол басқа қарызгерге сыйақы төлеуі керек. Своп 2 міндеттеме ұстаушы арасында немесе банктің делдалдық қызметі арқылы тікелей іске асуы мүмкін. Банк өзіне екінші жақ рөлін алу мүмкін, төлемеуден тәуекел шығынын алып және қатысушылар үшін бір-бірімен төлем қабілеттілігін белгілеу қажеттілігін жояды.