Иммобилизденген фермент

 3  Тіршілік қауіпсіздігі

   Еңбек қауіпсіздігі және  еңбекті қорғау Қазахстан Республикасындағы  еңбекті қорғау саласындағы қоғамдық  қатынастарды реттейді және қызметкерлердің  өмірі мен денсаулығын сақтауға  бағыталған,сондай-ақ еңбек қауіпсіздігіндегі  және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптерін белгілейді. Елімізде еңбек қауіпсіздігінің стандартты жүйесі ЕҚСЖ қолға алынған, әрбір өндіріс саласының өз технологиясы болады сондықтан жобаны жасауда құрлысты тұрғызуда, жаңарту кезінде техникалық қауіпсіздік ережесі ескертілуі керек.

   Технологиялық процесстердің  тізбектелген  сатысы жүретін  цехтар мен бөлімдерді тұрғызған  кезде, еңбек қауіпсіздігі, өрт, жарылыс  мәселелері жалпы құжаттар негізіне  сәйкес болуы керек.

   Шикізаттар мен дайын  өнімдер сақталатын қоймаларда  өрт және жарылысқа қарсы қоланылытын  құрал- жабдықтар болуы тиіс. Тез  тұтанатын және жанатын сұйықтықтар, құрғақ ашытқылар мен биопрепараттар  бөлек қоймаларда сақталады, қоймаға  жақын жерде  ережеге сәйкес қашықтықта өрт сөндіретін құрал – жабдықтар сай тұрады. Органикалық ерітінділер мен жанғыш заттармен жұмыс істейтін, жарылыс қауіпі бар цехтар жатады.  Бұл  цехтарда өрт кезінде шығып кететін есіктері болады,төбесі жарылыс кезінде оңай ұшып кететін материалдан жабылады. Цехтарда өндірістік апат болған жағдайда  қолдану үшін, барлық қоймаларда өрт сөндіруге арналған алғашқы көмек беретін құрал-жабдықтар және автоматты жүйеде өрт сөндіредін қондырғылар орнатылады.[9]

   Кейбір дыбысты  естіртпейтін    орында қатты дыбыс шығарып жұмыс істейтін қондырғылар құрал-жадықтар арнаулы амортизацияланған жастықшалар орналатылады. Қатты шу дыбыс адамның басын ауыртып тез шаршатады, кейде құлақтың  дыбысты  есітпей қалуына әкеліп соқтырады, сондықтан шуды бәсеңдетуге үлкен көңіл бөлінеді. Зауыттың барлық цехтары, қоймалары, қондырғылары бір – бірімен үздіксіз технологиялық процестің жүріп тұруына лайықталып тұрғызылып байланысқан. Шикізаттарды, қоректік ортаның ерітінділерін және басқада газ күйіндегі өнімдерді құбырөткізгіш арқылы тасымалдағанда, олардың арнайы өнімінің қасиетіне қарай, еңбек қауіпсіздігін сақтай отырып жұмыс жүргізеді. Мемлекеттік стандартқа сәйкес тасымалдайтын құбыр өткізгіште өтетін затына қарай әртүрлі түске боялады, су құбыры - жасыл түске, бу өтетін құбыры – қызыл, ауа жүретін  құбыры – көк, жанатын және жанбайтын газдар- сары, қышқылдар- қызыл  сары, сілтілер – күлгін, жанатын және жанбайтын сұйықтықтар – қоңыр, басқа да қоректік орта культурады сұйықтық – сұр түске боялып қойылады      (сырланады). Өртке қарсы қолданылатын құбырөткізгіш қызыл бояумен боялады.

   Құрғақ өнімдерді тасымалдаған  кезде арнаулы қауіпсіздік шаралары  қолданылады, құбырөткізгішті жарылыстан  сақтайтын арнаулы клапондар  орналастырылады. Өндіріс орындарына қондырғыларды, құрал-жабдықтарды орналастырған кезде, олардың жөндеу жұмыстарын жүргізген кезінде бөгет болмауға  лайықтап орналастырылады. Қондырғы жабдықтардың арасы аспаптардың жұмысын үздіксіз бақылап отыратын адамның жүріп – тұруына қолайлы болуы керек.

   Жұмыс алаңындағы баспалдақтың  жиектері мықты материалдан жасалынады. Технологиялық процестің әрбір  кезеңінде алынған биопрепараттардың  өзіне сәйкес ерекшеліктері болады, технологиялық регламентке сәйкес  болуы керек. Технологиялық регламентте  «Қауіпсіздіктің негізгі ережелерін процеске енгізу»деген бөлім міндетті түрде болуы қажет.

   Биотехногиялық өндіріс  зауыттарында күрделі аппараттар  кеңінен қолданылады. Оларға жататындар: жоғары қысымда жұмыс істейтін  (гидролиз – аппараттары, ферментатор  және тағы басқалар), жоғары температурада істейтін ( кептіргіштер, бу қондырғылары және тағы басқалар ), жоғарғы жылдамдықта айналатын аппараттар (сепараторлар , центрифугалар және тағы басқалар)жатады.

   Бұл аппараттарда жұмыс  істеу үшін, техника қауіпсіздік  ережелері жасалады, оған бас инженер колын қойып бекітіледі көрнетін жерге іліп қойылады. Бұл нұсқауды аппаратта жұмыс істейтін әрбір жұмысшы міндетті түрде білуі тиіс. 

   Мұндай аппаратта аппатсыз  жұмыс істеудің негізгі шарты  болып жоспарланған–ескертілген жөндеуді ЖЕЖ өз уақытында жүргізу және эксплуатация ережесін дұрыс сақтау саналады. ЖЕЖ жасау уақытын өзгерту немесе төмен категорияда жөндеуге ауысуы тек бас инженердің рұқсатымен және арнайы акті жасаумен іске асырылады. Жөнделетін құрал – жабдық мұқият тазалануы және зиянды заттардан жуылуы керек. Құрал – жабдық жөнделгеннен кейін эксплуатацияға жіберер алдында бос күйінде қосылып тексеріледі.

   Жоғары қысымда жұмыс  істейтін аппараттарда техника  қауіпсіздігіне ерекше көңіл  бөлінеді. Аппарат эксплуатациясы  0,67 кПа қысымнан жоғары қысымда жұмыс жасаса қауіпсіздік және құрылыс ережесіне сай болу керек. Қысыммен  жұмыс істейтін аппаратта қауіпсіздік ең алдымен мына жағдайларға байланысты: кез – келген құбыр өткізгіштен буды, газды немесе сұйықты өшіру мүмкіндігі, аппараттағы сұйықты төгу немесе газды шығару. Одан басқа да барлық бақылаушы өлшегіш аппаратуралар сапалы, сенімді жұмыс істеу керек және қатты  дәнекерленіп бекітілуі қажат.

   Электротехникалық құралдар  барлық технологиялық процесте  бар және сол себепті жұмысшылардың электр тогімен жараланбау қауіпсіздік шаралар жасалуы керек: Электр құралдарын  орналастыру, «Электр құралдарын қондыру ережесіне» (ЭҚЕ) сай болады. Барлық электродвигательдерді  қосуда қондырғы искра беру мүмкін, сол себептен олар жарылысқа төзімді жасалуы керек.

   Фермент өндірісіндегі цехтардың  қауіпсіз жұмыс істеуінің негізі  технологиялық режимнің параметрлерін, іске қосу жағдайларын жөндеумен  қондырғыларды тоқтату, техника  қаупсіздігі ережелерін ұстау  болып табылады.

   Өндірістің технологиялық процесін анықтайтын факторлардан, қызмет етуші персоналдар үшін қауіптісі, жоғары температурада құбырлармен аппараттар қысымы, агрессивті ортаның бар болуы адам ағзасына қауіптілерге жатады.Компоненттері бар ортада жұмыс істеудің қауіпсіздігі. Фермент өндірісінде араластырғыш, сеператор аппараттармен жұмыс істеу бұл өндірістің қауіпті орындарының бірі болып табылады. Нашар байланған лифтілер мен басқа да жөндемеушіліктер ауыр апаттармен бақытсыз жағдайлардың себебі болып табылады. Сеператормен, араластырғышпен жұмыс істегенде үлкен шу пайда болады.Осы ерекшеліктерді ескере отырып сеператорлау бөлмесінде қоршау орналастырылған. Зиянды заттардың түйіршіктері ауамен араласпас үшін жұмыс орнындағы құбырлармен қондырғыштардың максималды армитизациясы қарастырылады.

   Еңбек қауіпсіздігі және  еңбекті қорғау Қазақстан Республикасындағы  қоғамдық қатынастарды реттейді  және қызметкерлердің өмірі мен  денсаулығын сақтауға бағытталған, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігіндегі  және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізге принциптерін белгілейді. Елімізде еңбек қауіпсіздігінің стандартты жүйесі қолға алынған, әрбір өндіріс саласының өз технологиясы болады. Сондықтан жобаны жасауда, құрылысты тұрғызуда, жаңарту кезінде техникалық қауіпсіздік ережесі ескерілуі керек.

   Технологиялық процестердің  тізбектелген сатысы жүретін  цехтар мен бөлмелерді тұрғызған  кезде еңбек қауіпсіздігі, өрт  жарылыс мәселелері жалпы құжаттар  негізінде сәйкес болуы керек.

   Шикізаттар мен дайын  өнімдер сақталатын қоймаларда өрт және жарылысқа қарсы қолданылатын құрал-жабдықтар болуы тиіс. Тез тұтанатын және жанатын сұйықтықтар, құрғақ ашытқылар мен биопрепараттар бөлек қоймаларда сақталады, қоймаға жақын жерде ережеге сәйкес қашықтықта өрт сөндіретін құрал-жабдықтар сай тұрады.Органикалық ерітінділермен жанғыш заттармен жұмыс істейтіндер жарылыс қаупі бар цехтарға жатады.Бұл цехтарда өрт кезінде шығып кететін есіктері болады, төбесі жарылыс кезінде оңай ұшып кететін материалдардан жабылады. Цехтарда өндірістік апат болған жағдайда қолдану үшін, барлық қоймаларда өрт сөндіруге арналған алғашқы көмек беретін құрал-жабдықтар және автоматты жүйеде өрт сөндіретін қондырғылар орнатылады.

   Кейбір дыбысты естіртпейтін  орында қатты дыбыс шығарып  жұмыс істейтін қондырғылар, құрал-жабдықтар арнаулы амортизацияланған материалдардан орнатылады. Қатты шу дыбыс адамның басын ауыртып тез шаршатады, кейде құлақтың дыбысты естімей қалуына әкеліп соқтырады. Сондықтан шуды бәсеңдетуге үлкен көңіл бөлінеді.

   Биотехнологиялық өндіріс, заводтардың бөлімдерінде ластанған ауа қауіпті болып келеді. Бұл барлық цехтар мен бөлімшелерге қатысты. Ауа құрамында: қоректік орта дайындау бөлімінде – кептірілген компонент ортасындағы шаң, экстракцияны және өнімді бөлу бөлімшесінде – будың және культуралды сұйықтық ертінділері, буып түю бөлімінде препараттар ұнтақ тәрізді ұнтақ бөлшектер және микроорганизм споралары және т.б. болады. Бұл жағдайды болдырмау үшін шаңды азайту үшін  құралдар жабдықтар мен бөлімшелерде герметизациялау жұмысын жүргізу керек.

   Биотехнологиялық өндірістің негізгі ерекшелігі болып биологиялық активті заттармен қарым – қатынас жасау болып табылады. Ферментация және егіс материалын дайындау сатысы биомассаны бөлу және кептіру. Беттік активтік заттар жұмысшылардың ағзасына дем алу жолдары арқылы түсіп, көптеген аллергиялық реакциялар тудырады. Мұндай жерде жұмыс істеу кезінде респираторды қолдану қажет, микроорганизмдер, беттік активтік заттар продуценті есебінде қолданылады өзінің патогендігімен ажыратылады. Олардың кейбіреуі шартты патогенді, көбісі аз патогенді немесе патогенді емес болып келеді. Candida тұқымдас шартты патогенді микроорганизмдер, адамның терісінде, сілекейлі қабықша және асқазан ішектерінде  дамиды. Олар ауру қоздырғыш кандидоз деп аталатын болып келеді. Авитаминозбен немесе адам ағзасы әлсіреген кандидоз ауруына шалдығуы мүмкін.

   Биотехнологиялық өндірісте  жұмыс істейтін жұмысшылар желдеткіштің  көмегімен ауа тазартылып ауруға  шалдықпауға болады. Жұмысшы бөлмелеріндегі  ауа оптимальді температураға  дейін жылытылып және тазартылады. Барлық уақытта ауадағы токсинді газ бен бу тексеріліп отырады.

   Кейбір биотехнологиялық  өндірістегі жұмыс алаңшасында  болатын  ауадағы заттардың концентрациясынің  пайдалы қажетті коэффициенті  төменде көрсетілген  мг/м3

Аммиак                      20                        Күкірт қышқылы               1

Ацетон                       200                      Тұз қышқылы                     5

Бензин                        300                      Көмірсутектер                   300

Азықтық ашытқы      6                         Формалин (формальдегид) 0,5

Натрий гидроксиді   0,5                       Төтрхлорлы көміртек         20

Метил спирті             5                          Этил спирті                         1000

Азот қышқылы          5

   Еңбекті қорғау міндеті  адам өмірінің қызметінің қалыпты  шарттарын қамтамасыз ету, адамды  және табиғи ортаны нормативті  – мүмкіндік деңгейден асатын, қауіпті және зиянды факторлар  әсерінен қорғау болып табылады. Адам қызметінің және демалымының оптимальды жағдайларын қолдау, жұмысқа қабілеттілігінің және өнімділіктің ең жоғары көрсеткіштерін көрсетуге алғы шарттарын жасайды.

   Еңбекті қорғаудағы негізгі  болатын формула – потенциалды  қауіп – қатерді ескерту.  Потенциалды  қауіп- қатер адамның өмір сүріп отырған әрекеттестік процессіндегі әмбебап қасиеті болып табылады. Адамның барлық іс - әрекеттері және пайдалы нәтиже, жаңа потенциалды қауыптіліктің немесе топтың қауіптілігінің пайда болуымен  көршілес жүреді.

   Табиғи орта антропогенді  әсердің артуы әрқашан тек тікелей әсер етумен шектелмейді.  Мысалы, атмосферадағы улы заттар қоспасының концентрациясының  өсуі. Белгілі бір жағдайларда табиғи ортаға және адамға екіншілей жағымсыз әсердің пайда болуы мүмкін (қышқылды жаңбырлардың түзілу процесстері, жердің азон қабатының бұзылуы, жануарлар мен балықтар организмінде , тамақ өнімдерінде улы және концерогенді заттардың жиналуы және т.б.)

   Еңбекті қорғау тәртібін  зерттеу нәтижесінде маман мынаны  білу қажет: еңбекті қорғаудың  және техникалық теориялық негіздерін, «Адам - өндірістік процестер – қоршаған орта»жүйесінің қауіпсіздігін; еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздіктің құқықтық, нормативті – техникалық және ұйымдастыру негіздерін.

   Маман білу қажет: адам  ағзасына зиянды әсерлердің деңгейімен параметрлеріне бақылау жасауды, зиянды әсерлерден қорғанудың жолдарын тиімді қолдану.[10].

   Қазақстан Республикасының  «Еңбекті қорғау туралы заңы» (15.06.1993ж) жұмысшыларға еңбекті қорғау  құқығын қамтамасыз етуге бағытталған, осы тарауда жазатайым жағдайлардың және өндірісте денсаулықты зақымдау, қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың және олардың барлық ауылшаруашылық қызметтерге минимумға келтіру, ұлттық саясаттың негізгі принциптерін белгілейді.

   Еңбекті қорғауға сәйкес  құқықтық нормативтік актілер негізінде жұмыс істейтін адамның еңбек процесінде денсаулығын және жұмыс қабілеттілігін сақтау, қауіпсіздігін қамтамасыз ететін әлеуметтік экономикалық, техникалық, гигиеналық және емдеу профилактикалық шаралар мен құралдар жүйесі болып табылады.