Ауыл шаруашылығы малдарын өсіру және селекциясы

Шошќаны бордаќылау. Бордаќылау типтері, ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓы, азыќтандыру тєртібі, азыќ рациондары, олардыњ ќ±рылымы, азыќтандыру типініњ єрт‰рлілігіне ќарай бордаќылау (етті, майлы). Беконды бордаќылауда нормалап азыќтандыру ерекшеліктері жєне азыќтарѓа ќойылатын талаптар. Шошќа бордаќылауда пайдаланылатын азыќтар: ќ±рама жем, ќоспалар (БВМК), тамаќ ќалдыќтары, жергілікті азыќтар, (кµк азыќ, ќ±рама с‰рлем, тамыр-т‰йнекті жемістілер т.б). ¤неркєсіп типтес ірі шаруашылыќтарда жєне шаруа ќожалыќтарында шошќаны нормалап азыќтандыру ерекшеліктері. Азыќ ќ±рамындаѓы майлардыњ шошќа етініњ сапасына тигізетін єсері. Шошќаны толыќќ±нды рационмен азыќтандырып баќылау єдістері.

Ауылшаруашылыѓы ќ±старын нормалап азыќтандыру ж‰йесі.‡й ќ±старын ас ќорыту жєне зат алмасу ерекшеліктерін, ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓын негіздеу.

Ќ±сты ќ±рѓаќ жєне ќ±рама жемді типпен азыќтандыру кезінде энергия, протеин жєне басќа ќоректік заттар мµлшерін нормалау принципі. Тауыќ азыќтандыру. Мекиен мен т±ќымдыќ тауыќтарды азыќтандыру нормасы, ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓын аныќтау. Азыќтар, азыќ рациондары, олардыњ ќ±рылымы, азыќтандыру тєртібі. Єр т‰рлі т±ќымѓа жататын тауыќтардыњ ж±мыртќалау кезењдері, ауа температурасыныњ жоѓарылауы, осы факторларѓа байланысты нормалап азыќтандыру ерекшеліктері. Жас ќ±стардыњ зат алмасу ерекшеліктері. Оларды нормалап азыќтандыру.

¤сіп-жетілген ќ±старды азыќтаныдру. ¤сіп келе жатќан ќ±стардыњ зат алмасу ерекшеліктері. Жас ќ±с  µсу кезењдерінде азыќтандыру  ерекшеліктері. Бройлер балапандарын азыќтандыру ерекшеліктері. Толыќќ±нды рационмен азыќтандырудыњ ж±мыртќа сапасына (инкубаторлыќ) жєне оныњ ќ±рамын тигізетін єсері. Ет µндіруге :арналѓан ќ±старды азыќтандыру. К‰ркетауыќ пен суда ж‰зетін ќ±старды азыќтандыру ерекшеліктері. К‰тіп-баѓу кезењдеріне ќарай µсімге ќалдырылѓан жас ќ±старды азыќтандыру ерекшеліктері.Азыќтандыру нормалары, азыќтар, азыќтандыру тєртібі.

Жылќыны нормалап азыќтандыру ж‰йесі. Жылќыныњ ас ќорыту жєне зат алмасу ерекшеліктері. Ж±мыс атыныњ кµмірсуѓа, протеинге, минералды заттарѓа жєне витаминдерге деген м±ќтаждыѓын аныќтау. Азыќтандыру нормасы, азыќтар, азыќ рациондары, азыќтандыру тєртібі. Асыл т±ќымдыќ жылќыны (айѓыр, буаз бие, ќ±лынын емізетін бие, ќ±лын) нормалап азыќтандыружєне м±ќтаждыѓын негіздеу. Азыќтар, азыќ рациондары, олардыњ типі, ќ±рылымы, азыќтандыру тєртібі. Енесін еметін ќ±лын мен енесінен ажыратылѓан ќ±лынды азыќтандыру ерекшеліктері. Спорт аттарын азыќтандыру. Жылќы етін жєне ќымызды µндіруде аттарды азыќтандыру.

‡й  ќояны, терісі баѓалы ањдар жєне ауыл шаруашылыѓында пайдаланылатын басќа  жануарларды азыќтандыру. ‡й ќоянын (аталыќ, аналыќ ќоян, кµжек) азыќтандыру, оларѓа арналѓан азыќ нормалары, азыќтар, азыќтандыру тєртібі. Терісі баѓалы ањдарды, иттер мен тоѓан балыќтарын азыќтандырудыњ  негізгі ережелері.

Єр  т‰рлі табиѓи-экономикалыќ µњірлерде  µсірілетін мал т‰рлерін азыќтандыру  негіздері.

Азыќ  тењгерімі жєне азыќтыќ жоспар. Азыќќ жоспар, азыќ ќорларын ±тымды пайдаланудыњ негізгі ќ±ралы. Азыќ тењгерімі. Толыќ ќ±нды рациондар мен ќ±рама жем рецептерін дайындауда электронды-есептеу техникасын пайдалану арќылы азыќтандыру жоспарын ќ±ру.

 

Ѓылыми-шаруашылыќ тєжірибелерін ж‰ргізуді ±йымдастыру жєне єдістемесі

Мал шаруашылыќ µнімдерін  µндіруді жаќсарту ‰шін, ауыл шаруашылыќ малдарын азыќтандыруда ѓылыми-шаруашылыќ тєжірибелерідіњ мањызы зор. Ѓылыми-шаруашылыќ тєжірибелерді ж‰ргізу єдістемесі (топтау єдісі, мерзімдік єдіс жєне т.б.) Ќоректік заттар балансы мен ќорытылуын зерттеу ‰шін тєжірибе ж‰ргізу єдістемесі. ;ылыми-шаруашылыќ жєне физиологиялыќ тєжірибе нєтижелерін биометриялыќ µњдеу.

 

¦сынылѓан єдебиеттер тізімі

1. Баканов В.Н., Менькин В.К: Кормление сельскохозяственных животных (учебник). Агропромиздат, 1989.
2. Богданов Г.А. Кормление сельскохозяйственных животных. – М: Колос, 1981.
3. Дмитриченко А.П., Пшеничный Г.Д. Кормление сельскохозяйственных животных (учебник). – М: Колос, 1975.
4. Попов И.С. Кормление сельскохозяйственных животных. Учебник. – М.: 1957.
5. Петухова Г.А., Емелина Н.Т., Крылова В.С., Мартянов И.М., Антонова О.А. Практикум кормление сельскохозяйственных животных. – М: ВО. Агропромиздат,1990.
6. Петухова Е.А., Бессербова Р.Ф., Халенова Л.Д., Антонова О.А. Зоотехнический анализ кормов. – М: ВО. Агропромиздат, 1989.
7. Калашникова А.К., Клейманов А.К. и другие. Нормы и рационы кормлению сельскохозяйственных животных. – М: Агропромиздат, 1985.
8. Егеубаев А.А.; Кусайнов К.К. и другие Кормление животных. І-ІІ часть. Учебное пособие. 1993.
9. Омарќожаев Н.О. Малды ќ±нарлы азыќтандыру. Оќу ќ±ралы. Алматы. 1993 ж.
10. Омарќожа±лы Н.О. Малды тиімді азыќтандырудыњ ѓылыми негіздері.Алматы-
11. Онѓарбаев Т.А., Аманжолов Ќ.А. Мал азыќтандырудыњ мµлшерімен рациондары. – Алматы, 2009.

 

Мал шаруашылығы өнімдерін  өндіруді механикаландыру

Ірі қара мал, қой, шошқа, құстарды бағып  күтудің ерекшеліктері, технологиясы. Жер таңдауда және ферма салуға қойылатын  жалпы талаптар. Малдарды бағып-күтуге арналған қоражайлар.

Шағын фермалардағы негізгі және қосалқы ғимараттар, олардағы машиналар кешендері және оларды жобалау. Фермалардағы санитарлық-гигиеналық және зооветеринарлық шаралар. Мал шаруашылығындағы негізгі технологиялық процестер және олардың сипаттамасы.

Азық әзірлейтін машиналар мен жабдықтар

Азықты физика-механикалық қасиеттері мен құндылығына қарай  жіктеу. Азық әзірлеудің тасқынды-технологиялық  желілері: ұнтақтау, мөлшерлеу, жылумен  өңдеу, араластыру, түйіршіктеу,  жетектеу, химиялық тәсілмен өңдеу, түйін-тамырды  жуып тазалау, кесу, т.б. сипаттамасы.

Ірі азықтарды кесіп  және ұнтақтайтын машиналарды жіктеу. Құрылысы, технологиялық процесі, реттеуі, қауіпсіздік ережелері. Сабақты  пішенді ұсақтауды механикаландыру, әзірленген азықтың сапалық сипаттамасы.

Дән азықтарды жармалау. Жем жармалайтын машиналарды жіктеу. Жем жармалауды механика-ландыру: көрсеткіштері мен негізгі түсініктер. Жем жармалаудың түрлері. Балғалы жармалауыштың құрылысы, технологиялық сұлбасы, баптауы, реттеулері. Даяр азықтың сипаттамасы.

Түйін-тамырларды әзірлеуді механикаландыру. Түйін-тамырларды жуып, турайтын машиналардың түрлері. Түйін-тамырларды әзірлеуге қажет машиналар. Әзірлеудің технологиялық сұлбасы. Түйін-тамыр жуғыш, кескіш, паста әзірлегіш машиналар, олардың құрылысы және жұмыс істеу тәртібі.

Жемшөпті жылумен және химиялық әдіспен әзірлеу. Пісіру, булау тәсілдерінің ерекшелігі. Физика-механикалық қасиеттері әртүрлі жемшөпті әзірлеу ерекшеліктері.

 

Азықтаратқыштар және ферма ішіндегі транспорт

Фермалардағы азық тарататын машиналар  мен жабдықтардың жіктемесі. Құрғақ,  дымқыл, сұйық азық қоспаларын тарату қондырғылары.

Тұрақты және жылжымалы  азықтаратқыштар. Түрлері, құрылысы, жұмысы, реттеуі, қолданудағы қауіпсіздік  ережелері. Азықтарды тарататын  минитехника. Жылжымалы транспорт  құрылғылары: құрылымы, жұмысы, реттеуі.

Азық сақтайтын қоймалар мен жабдықтар

Көк балаусаны консервілеудің мәні. Витаминді шөп ұнын және сабақты  азықтарды дайындау жүйесінің есептеулері. Сүрлем және пішен сақтайтын қоймалар. Сүрлемді және шөпті қоймадан алуды  механикаландыру.

Фермерлік (жекеменшік) шаруашылықтың  азық алаңдарындағы технологиялық  жабдықтар.

Ауылшаруашылық малдарын саууды механикаландыру

Машинамен мал сауу тәсілдері және физиологиясы. Сүт бөлу процесі мен  сауын машинасының өзараәрекеттесуі. Сауын аппараттарының жұмыс істеу реті. Шағын және жекеменшік фермаларға сауын қондырғыларын таңдау тәртібі. Ауасыздық жүйесінің жабықтары. Вакуум сорғыштарының жұмысы, құрылысы, өнімділігі. Сауын аппараттары мен қондырғылары. Қондырғылары: олардың түрлері және қызметі. Байлаулы немесе байлаусыз күтіп баққанда қолданылатын сауын қондырғылары. Автоматтандырылған қондырғылар: “Тандем”, “Елочка”, “Карусель” және т.б. Құрылысы, жұмысы, техникалық сипаттамасы және реттеулері, қолдану ережелері.  Қауіпсіздік ережелері. Шағын сауын қондырғыларының жұмыс ерекшеліктері. Бие, қой, ешкі және түйе сауатын сауын аппараттары мен қондырғыларының ерекшеліктері.

Сүтті алғашқы өңдеуді  механикаландыру

Сүтті өңдеуге қойылатын МемСт  талаптары. Сүттің құрамы. Сүтті алғашқы  өңдеудің технологиясы. Тазалау, суыту, сақтау, тасымалдау жұмыстары: қолданылатын құрылғылар, машиналар және қондырғылар. Суытқыш техниканы қолдану. Сүтті суытуға қолданылатын қондырғылар. Машиналардың жұмыс істеу ретінің берілген шартқа сәйкес келетінін анықтау. Жасанды суық жасау қондырғылары: құрылысы, жұмысы, техникалық сипаттамасы, реттеулері. Еңбек қауіпсіздігін сақтау ережелері. Сүтті пастерлеу. Пастерлеу тәсілі және оған қажет жабдықтар. Сүтті стерилдеу. Жылу алмастырғыштар. Сүтті қаптау, сақтау және сату қондырғылары.

Мал сою және тері өңдеуді механикаландыру

Малды есеңгірету бокстары мен конвейерлері, олардың өлшемдері. Тері алу және оларды консервілеуге қажет жабдықтар. Тері өңдеу жүйесіне қажет техникалық қондырғылар. Қаракөл қозыларын  сою, терісін алу және өңдеу ерекшеліктері.

 

  Қой қырқу және  жүнді бастапқы өңдеу жұмыстарын  механикаландыру

Қой қырқу технологиялары. Қырықтық машинкалары, құрылысы, жұмыстық принципі, реттеулері, техника-экономикалық сипаттмалары. Жетек көрсеткіштері. Электр – қырықтық агрегаттары, құрылысы және жұмысы. Қой қырқуды ұйымдастыру. Қырқым пункттерінің жабдықтары және оларды пайдалану. Жүнді класқа бөлу. Жабағы жүнді тасымалдау. Сұрыптау столдары, жұмысы. Сұрыпталған, жуылмаған жүнді престеу  Тайланған жүнді сақтау қоймалары және жабдықтары.

Ферма мен жайылымдарды сумен қамтамасыз етуді механикаландыру

Су көтеретін қондырғылардың түрлері  мен құрылысы. Судың физика - механикалық  және ішімдік құрамы. Су көтергіш машиналар  мен қондырғылар, оларды әртүрлі  фермаларда пайдалану. Жайлымдарды  сумен қамтамасыз етудің ерекшеліктері. Мал шаруашылығы нысандарын сумен қамтамасыз ету сұлбасы. Мұнаралы және мұнарасыз су көтергіштер. Тұрақты, жылжымалы автосуаттар.

Мал қораларында микроклимат  жасау қондырғылары

Микроклиматтың өлшемдері. Желдету, ауа тазарту және ауаны салқындатуды сәйкестендіру желілері. Желдеткіштің, ауа тазалағыштың, калорифердің, жылытқыштың, ауасалқындатқыш – кондиционерлердің құрылысы. Жас төлдерді сәулемен жылыту жабдықтары, құрылысы.

Малды күтуге қажет жабдықтар

Малды күту жұмыстарының түрлері және жұмыстарды атқаруға керек техникалық құралдар. Малдарды және мал қоражайларында  ветеринарлық, санитарлық - гигиеналық жұмыстарын механикаландыру (жуу, тазалау, тоғыту, дезинфекциялау және т.б.), арнайы машиналар, аспалы және қолға ұстайтын құралдар. Қой мен ешкіні қышымаға қарсы тоғытудың технологиялық процесінің сұлбасы. Тоғыту қондырғыларының түрлері. Қондырғыларды пайдалану ережесі, жарақаттанудан сақтану жолдары. Пайдаланылатын материалдар, техникалық және экологиялық қорғау шаралары. Қондырғылырға қойылатын экологиялық талаптар және қоршаған ортаны қорғау шаралары.

Көң мен саңғырық жинау, тасымалдау және қайта жарату

Көң жинау жүйелерінің жіктелімі. Көң жинаудың механикалық және гидравликалық  тәсілдері. Көң және саңғырық жинаудың техникалық құрылғылары. Көңді сақтау орындарына жеткізу. Қырғышты және шынжырлы қондырғылар. Сұйық көңді құбыр, жай ағу немесе сораптың көмегімен сақтайтын жерге жеткізу. Қысым арқылы жеткізу. Сұйық көңді ірі қалдықтардан тазарту. Сұйық көңді фракцияға бөлу. Қидың физика - механикалық және реологиялық қасиеттері. Көңді залалсыздандыру. Көң өңдеудің тәсілдері. Биогаз өндірудің технологиясы және қондырғылары. Қи сақтайдың жердің типі мен құрылыстары. Көңді, сақтау орнынан тиеу және егістік жерге шашу.

Фермалардағы қондырғыларды пайдалану және

техникалық сервисті ұйымдастыру

Жоспарлы техниканы баптау, техниканы  күтудің түрлері. Техниканы күтудің  реттілігі. Машинаның техникалық жағдайын диагностикалау. Сервистік күтуге қажет  техникалық жабдықтар. Техниканы күту орындары және ондағы қондырғылар. Фермалар мен кешендерде техника пайдаланудың техника- экономикалық көрсеткіштері.

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

1 Мельников С.В. Технологическое  оборудование животноводческих  ферм и комплексов. –Л.: Агропромиздат, 1985

2 Нұртаев Ш.Н., Сапарбаев Е.Т. Мал шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру. -Алматы: Агроуниверситет, 2006

3 Коба В.Г. и др. Механиазция  и технология производств продукции  животноводства. –М.: Колос, 2000

4 Завражнов А.И. и др. Механизация  приготовления и хранения кормов. – М.: Агропромиздат, 1990

5  Воронов Ю.И., Ковалев Л.Н., Устинов  А.Н, Ауыл шаруашылығы машиналары. – Алматы: “НАЗ – 9” ЖШС, 2005

6 Рыбаков М.И., Полозов П.К. Комплексная  механизация овцеводства. – Алма- Ата.: Қайнар, 1986

7 Нұртаев Ш.Н., Байзақова Ж.С. Мал фермаларының технологиялық жабдықтары. – Алматы: Агроуниверситет, 2006

 

Мал акушерлігі және көбею  биотехниясы

Аналық малдың жыныстық аппаратының  атқаратын қызметі, оның орындалуына  қажетті жағдай. Жыныстық және физиологиялық  жетілу. Жыныстық цикл, оның сатылары және феномендері. Әр түлік малда жыныстық циклдің өту ерекшеліктері. Күйіттеуші аталық малды пайдаланудың маңызы. 

Жыныстық циклдің өтуіне экологиялық  және климаттық жағдайлардың, азықтандырудың, күтіп-бағудың, пайдаланудың және аталық  малдың тигізетін әсері. Жыныстық циклдің нейрогумаральді реттелуі..

Аталық малдың жыныстық ағзаларының  атқаратын қызметі. Еннің, ен қосалқысының және қосалқы жыныс бездерінің атқаратын  қызметі. Жыныстық рефлекстердің ішкі және сыртқы факторларға тәуелділігі, жүйке жүйесінің типтері.