Ауыл шаруашылығы малдарын өсіру және селекциясы

Азыќ  с‰рлеудіњ ѓылыми негізі, жоѓары сапалы с‰рлем дайындауѓа  ќажет жаѓдайлар. С‰рлеу ‰шін ќолданылатын негізгі  с‰рлемдік даќылдар. Аралас с‰рлем. С‰рлемді азыќ ылѓалдылыѓын азайту  арќылы дайынау. Азыќты химиялыќ жолмен консервілеу. С‰рлемніњ ќоректілігі мен сапасына ќойылатын мемлекеттік стандарттар. С‰рлем ќоректілігіне, саќталуына жєне ордан алынѓанда сапасына єсер ететін жаѓайлар.

Пішендеме  дайындаудыњ ѓылыми негізі. Єрт‰рлі  азыќтыќ даќылдардан  дайындалѓан  пішендеменіњ  ќоректілігі мен ќ±рамы. Мал азыќтандыруда  пішендемені тиімді  пайдалану жолдары. Пішендеменіњ сапасы мен ќоректілігіне ќойылатын мемлекеттік стандарт талаптары, саќтау  єдістерініњ пішендеме сапасы мен ќоректілігіне  тигізетін єсері. С‰рлем пен пішендеменіњ сапасын  баѓалау тєсілдері.  Малѓа беру мµлшері. Пішен Жоѓары  сапалы пішен дайындаудыњ ѓылыми негізі. Кµк азыќты кептіру барысында пішенніњ химиялыќ ќ±рамы мен ќоректілігіне биохимиялыќ  ‰рдістердіњ тигізетін єсері. Т‰рлі технологиялыќ кестемен кептірілген кµк азыќтан дайындалѓан пішенніњ ќ±рамы  мен ќоректілігі. Витаминді  пішен мен шµп ±нын дайындау.

Пішен саќтау тєсілдері, оныњ химиялыќ ќ±рамы мен ќоректілігіне тигізетін  єсері. Мемлекеттік стандарт  бойынша  пішен т‰рлері, кластары. Пішен сапасы мен ќоректілігіне мемлекеттік стандарт талаптары. Пішен сапасын баѓалау тєсілдері. Пішенді малѓа беру  мµлшері. Азыќтарды ќолдан кептіруШµп ±ны мен шµп кесіндісін дайындаудыњ ѓылыми негізі. Кµк шµпті кептіруге  ќойылатын талаптар. Химиялыќ ќ±рамы мен ќоректілігі. Шµп ±ны мен шµп кесіндісін саќтау єдістері. Азыќтыњ каротиндік  ќ±рамын  т±раќтандыру /брикеттеу, т‰йіршіктендіру, антиоксиданттар ќосу, инертті  газдарды араластыру/.

Ќолдан  кептірілген шµп ±ны сапасына ќойылатын Мемлекеттік стандарт талаптары. Шµп ±ны, шµп кесіндісін  малѓа беру мµлшері мен єдістері.

Сабан жєне басќа ірі азыќтарАстыќ жєне б±ршаќ т±ќымдас даќылдар сабаны, оныњ ќ±рамы, ќоректілігі. Сабан сапасына ќойылатын МЕСТ талаптары. Сабанды с‰рлем  дайындауда пайдалану, жаз айларында  ірі ќараны сабанмен азыќтандыру (топан, ќабыќ, ж‰гері собыѓы, к‰нбаѓыс ќалпаќшасы т.б. аѓаш б±таќтары).

Ірі азыќ ќоректілік ќ±ндылыѓын жєне оныњ желінуін жоѓарлату тєсілдері (механикалыќ, химиялыќ, биологиялыќ, гидротермиялыќ). Тиімді пайдалану  жєне азыќтандыру мµлшері.

Тамыр-т‰йнек жемістер мен баќша даќылдары. Тамыр-т‰йнекті жемістілер (ќызылша, жартылай ќантты жєне азыќтыќ ќызылша, брюква, сєбіз, турнепс, картоп жєне жепралм±рты т.б.), олардыњ  химиялыќ ќ±рамы жєне ќоректілігі. ¦заќ саќтау єсерінен ќ±рамындаѓы ќоректік заттардыњ азаюы, оны алдын-алу жолдары. Тамыр -т‰йнек жемістерді малѓа беруге єзірлеу. Асќабаќ, азыќтыќ карбыз, ќырыќќабат. Тиімді пайдалану жєне азыќтандыру мµлшері.Тамыр-т‰йнекті жемістілер мен баќша даќылдарына ќойылатын мемлекеттік станрт талаптары.

Дєнді азыќтар. Дєнді азыќтардыњ мал азыќтандырудаѓы мањызы. Б±ршаќ жєне астыќ т±ќымдас дєндері, олардыњ химиялыќ ќ±рамы жєне ќоректілігі.

Дєнді азыќтарды малѓа беруге  єзірлеу (±нтаќтау, ашыту, ыстыќпен µњдеу, булау, сыѓу, бµрттіру, жаншу т.б). Тазартылып жєне сортталѓаннан ќалѓан дєн ќалдыќтарын пайдалану. Дєнді азыќтар мен олардыњ ќалдыќтарын ‰немдеу єдістері. МЕСТ бойынша ќойылатын талаптар.

Техникалыќ  µндіріс ќалдыќтарын жєне µнімдерді  µњдеуден алынатын азыќтар

¦н  µндірісініњ ќалдыќтары: кебек, жарма, ±нтаќ. Мемлекеттік стантардт талаптары. Май µндірісініњ ќалдыѓы:к‰нжара, шорт, фосфатидтер. Крахмал µндірісініњ ќалдыѓы – мезга. Спирт µндірісініњ ќалдыќтары: барда, картопты сірне. Ќант µндірісініњ ќалдыѓы: жом (балѓын, ќышќыл, амидті, амморизделген), азыќтыќ сірне-патока. Олардыњ химиялыќ ќ±рамы мен ќоректілігі. Техникалыќ µндіріс ќалдыќтарына ќойылатын МЕСТ талаптары. Мал т‰ліктеріне µндіріс ќалдыќтарын беру мµлшері, оларды тиімді пайдалану.

Таѓам ќалдыќтар.Шошќа азыќтандыруда таѓамдыќ ќалдыќтар мањызы. Таѓам ќалдыќтарын саќтау жєне оларды малѓа беруге єзірлеу. Таѓам ќалдыќтарын т‰йіршіктеу. Оларѓа ќойылатын негізгі талаптар. Жануар тектес азыќтар.Жануар тектес азыќтардыњ мал шаруашылыѓы ‰шін мањызы, химиялыќ ќ±рамыныњ µсімдік тектес азыќтардан айырмашылыѓы. С‰т азыќтары: уыз, ќаймаѓы алынбаѓан с‰т, кµк с‰т, с‰т сарысуы, іркіт, жасанды с‰т. Ет µндірісініњ ќалдыќтары: ет, ет-с‰йек ±ны, ќан ±ны. Балыќ µндірісініњ ќалдыќтары: азыќтыќ майлар, ќауырсын ±ны. Т±т жібек ќ±рттар кµбелегі.

Жануар  тектес азыќтарѓа ќойылатын МЕСТ талаптары. Оларды малѓа беруге даярлау. Тапшы жануартектес азыќтарды жартылай немесе толыќ басќа да азыќтыќ  ќ±ралдармен ауыстыру жолдарын шешу.

Витаминдік  препараттар.Тењестіріліген азыќтыќ ќоспалар, белсенді заттары. Мал азыќтандыруда ќолданылатын µнеркєсіптік жолмен µндірілген витаминдік препараттар: А ,Д₂, Д₃, Е,В₁,В₂,В₃, В₄, В₆, В₁₂, холин , С витамині. Оларѓа ќойылатын МЕСТ талаптар. Малды витаминдік препараттармен ќоректендірутєртібі жєне тєсілдері. Азыќтыќ витаминдік препараттардыњ жања т‰рлері.

Микробиологиялыќ  синтездеу арќылы алынѓан азыќтыќ  заттар

¤неркєсіптік  жолмен жєне шаруашылыќта єзірленетін  азыќтыќ ашытќылар. Оларѓа ќойылатын  мемлекеттік стандарт талаптары. Ашытќылардыњ малѓа берілетін мµлшері, єзірлеу тєсілдері. Жања технология мен шикізат негізінде микробиологиялыќ синтездеу арќылы алынѓан заттар. Белоксыз-азотты ќоспалар.Мачевина (карбамид), аммоний т±здары: (к‰кірт ќышќылды аммоний, сірке ќышќылды аммоний, аммоний карбонаты). Азыќтыќ карбомидке ќойылатын мемлекеттік стандарт талаптары. Азыќтандыру мµлшері. Карбамид пен карбомид концентраты (АКК), оларды ірі ќара мен ќойѓа беру ‰шін єзірлеу. Ќосымша азотты заттарды к‰йіс ќайыратын мал азыѓы ретінде пайдалану, олардыњ тиімді пайдалануда єсерететін жаѓдайлар. Жасанды лизин мен метионинді шошќа мен ќ±сќа беру мµлшері, тєсілдері.

Минералды азыќтар, биологиялыќ белсенді заттарАс т±зы, бор, єк тастар, с‰йек ±ны, преципитат, азыќтыќ фосфаттар, сапропель, кµл шµгіндісі, травертин. Микроэлемент т±здары: темір, йод, мыс, кобальт, мырыш, марганец. Минералды т±здардыњ сапасы, оѓан ќойылатын мемлекеттік стандарт талаптары. Минералды ќосымша азыќтарды малѓа беру тєсілдері мен мµлшері.

Антибиотиктер, гормондыќ препараттар, ферменттердіњ  жєне басќа биологиялыќ белсенді заттардыњ зат алмасуына, мал µсуіне тигізетін єсері. Кейбір азыќ ќ±рамындаѓы улы заттар, азыќ ќоректілігіне єсер ететін заттар (антитрипсиндер, антиэкстрогендер, антивитаминдер, салониндер, алколойдтар) туралы т‰сініктер.

Ќ±рама  азыќ.Ќ±рама азыќ туралы т‰сінік. Мал µнімділігін арттыруда ќ±рама азыќ мањызы. Ќ±рама азыќ т‰рлері. Аќзатты-витаминді-минералды ќоспалар. Премикстер. Ќ±рама азыќтарды т‰йіршіктеу. Ќ±рама азыќ ќ±рамына, ќоректілігіне жєне сапасына ќойылатын мемлекеттік стандарт талаптары. Ќ±рама азыќты тиімді пайдалану жєне оны саќтау жолдары. Әр  түлікке жататын ауыл шаруашылыќ  малдарын нормалап азыќтандыру

Малдыњ  ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓын  негіздеу. Ќоректік заттар м±ќтаждыѓы туралы т‰сінік, ќоректік затќа деген м±ќтаждыѓын малдыњ физиологиялыќ жаѓдайына, яѓни µсуіне, с‰йемелді азыќтануына, буаздыѓына, сауылу мерзіміне, бордаќылау кезењіне ќарай аныќтау. Жас малдыњ ќоректік заттарѓа м±ќтаждыѓы.

Малдыњ  ќоректік затќа м±ќтаждыѓы буаздыќ  сипатына, т±ќымдыќ еркек малды пайдаланылуына байланыстылыѓы. Толыќ ќ±рамды азыќтандырудыњ мал µсімталдыѓына, сапасына тигізетін єсері. ¤сімтал малдыњ ќоректік затќа деген м±ќтаждыѓы, етке сойылатын жас малѓа ќажетті ќоректік заттар мµлшерініњ µсу барысында µзгеруі.

Тµлдіњ  µсу ќарќыны, тіршілікке бейімділік дєрежесін ќамтамасыз етуде ќ±нарлы да сапалы азыќтыњ атќаратын ролі. Бордаќылаудаѓы малдыњ ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓын µтеу, оныњ ерекшелігі.

Сауын малдыњ ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓы. Оны толыќ ќ±рамды азыќпен  азыќтандыруда уыз бен с‰т сапасына тигізетін єсері. ¤ндірістік технология бойынша µсірілетін малдыњ толыќќ±нды азыќтандырылуына ќойылатын талаптар. К‰йіс ќайыратын малдыњ ас ќорыту ерекшеліктері, ќ±нарлы азыќтандыру м±ќтаждыѓын µтеу. Алдыњѓы ќарын микрофлорасыныњ ас ќорытудаѓы ролі (витаминдер т‰зілуі, протеин мен кµмірсу тасымалдануы). Алдыњѓы ќарынѓа келіп т‰скен азыќтардыњ фермент єсерімен ыдырауы, азыќтандырудаѓы ролі, к‰йіс ќайыратын мал µнімділігіне тигізетін єсері.

Нормамен  азыќтандыру ж‰йесі, негізгі элементтері (азыќтандыру  нормасы, типі мен ќ±рылымы, рациондары жєне тепе-тењдігі ќоректік заттар ќоры, азыќтандыру тєртібі, рационныњ толыќќ±ндылыѓы).

Технологиялыќ азыќтандыру нормасы – малдыњ ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓыныњ  орташа кµрсеткіші туралы ±ѓым. Тетіктелген  азыќтандыру нормасы, оныњ мањызы. Азыќтандыру типі туралы т‰сінік.

Азыќтандыру ќ±рылымыныњ т‰рлері. нормалап азыќтандыру. Азыќ рациондары жєне олардыњ ќ±рылымы. Рациондарды мал т‰ріне, жасына ќарай азыќ µндірілген µнім ерекшеліктеріне  икемдей ќ±ру (жасау), оларѓа ќойылатын талаптар.

Малды тобымен азыќтандыруда рацион ќ±ру жєне нормалау. Есептеу техникасын ќолдану арќылы алынѓан деректерді рацион ќ±руда даярлау жєне зоотехникалыќ  талаптар. Жас топтары мен т‰рлеріне  ќараймалдарды азыќтандыру ерекшеліктері. Ќ±с пен мал организміндегі ќоректік заттардыњ ќоры жєне олардыњ малды нормалап азыќтандырудаѓы мањызы.

Ќ±с пен мал т‰ріне, жасына ќарай  толыќќ±нды рационмен азыќтандырудыњ практикалыќ єдістерін баќылау  тєсілдері.

Ірі ќараны нормалап азыќтандыру.Сиырды азыќтандыру. Сиырды µндіріс айналымына сєйкес азыќтандыру, м±ндаѓы ерекшеліктері, азыќтандырудыњ ‰здіксіз-цехтыќ єдісін пайдалану.

Буаз  сиыр мен ќ±нажынды азыќтандыру. Сиырды суалу кезењінде толыќќ±нды рационмен ќажет дењгейде азыќтандыру, оныњ б±зау тіршілігіне, сиыр µнімділігіне жєне денсаулыѓына тигізетін єсері.

Ќоректік  заттарѓа деген м±ќтаждыќ, азыќтандыру  нормасы. Негізгі азыќтар, рациондар, олардыњ ќ±рылымы, жазда, ќыста жєне ауыспалы кезењде азыќтандыру тєсілдері. Ќоректік заттар ќорыныњ мањызы. Толыќќ±нды рационмен азыќтандыру ж±мысын ќадаѓалау.

Сауын сиырды азыќтандыру. Ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыќ: тіршілігін ќамтамасыз ету, с‰т µндіру, ќосымша салмаќ ќосу. Азыќтандыру нормасы. Фермерлік шаруашылыќтарда нормалап азыќтандырудыњ ерекшеліктері. Сиыр-ќ±нажындарды сауу кезењінде, суалтарда, сауылѓаннан кейін нормалап азыќтандыру. Сауын сиырды жаз айларында азыќтандыру. Кµпжылдыќ мєдени жєне табиѓи жайылымдарды пайдалана отырып, рациондар ќ±ру, тењестіру ерекшеліктері. С‰тті сиырларды азыќтандыру. Азыќ жєне с‰т сапасы. С‰т фермасыныњ азыќ балансы.

Асыл т±ќымды  б±ќаны азыќтандыру. Толыќќ±нды рационмен жоѓары дењгейде азыќтандыруда б±ќа ±рыѓына (шєуетіне) тигізетін єсері. Азыќтандыру нормасы. Азыќ рациондары оныњ ќ±рылымы. Азыќтандыру тєртібі, б±ќаны асыл т±ќымды мал µсіретін шаруашылыќтарда азыќтандыру ерекшеліктері. Б±ќаларды толыќќ±нды рационмен азыќтандыру ж±мысын ќадаѓалау.

Б±зау, тайыншаны азыќтандыру. Б±зау-тайынша µсіруге ќажет азыќтандыру дењгейі, оныњ типі мен тєртібі. Енесін еміп ж‰рген кезде, одан кейінгі кезењде толыќќ±нды рационмен азыќтандыру, б±заудыњ µсу энергиясын ќамтамасыз ету, б±зау организміндезат алмасуын ‰дету, оны єрт‰рлі аурулардан саќтандыру негізі. Б±зау емізу, толыќќ±нды рационмен келесі кезењдерде азыќтандыру, оныњ болашаќ µнімділігіне тигізетін єсері. Уызбен ќоректендіру, с‰т ішкізу (емізу) кезењдерінде, одан кейінгі мерзімдерде ќолданылатын азыќтандыру нормасы, тєртібі жєне кестесі. Алмастырушы жєне толыќтырушы с‰т аралас азыќтар.  Етті баѓыттаѓы мал б±зауларын µсіру ерекшеліктері, енесін еміп ж‰рген б±зауларды топтастырып, нормалап азыќтандыру. Жас малдыњ тиімді жєне толыќќ±нды азыќтандырылуын баќылау єдістері.

¤сімге  ќалдырылѓан жас мал мен б±зауды  озат шаруашылыќтар мен ќожалыќтарында азыќтандыру ерекшеліктері. Б±зауды  к‰тіп-баѓуда ќолданылатын заманауи єдістер мен жетістіктер.

          Ірі ќараны бордаќылау. Ет µндіру ‰шін µсірілетін жєне бодаќыланатын б±зау-тайыншаларды азыќтандыру ерекшеліктері. Ересек малды бордаќылаудаѓы азыќтандыру ерекшеліктері. Єр жастаѓы малды бордаќылауда ќажет ќоректік заттар, нормалап азыќтандыру.  Бордаќылау т‰рлері мен типтері. Малды жайып семірту. Азыќтандыру нормасы, рационы, оныњ ќ±рылымы мен азыќтандыру тєртібі. Малды бордаќылауда тамаќ µнеркєсібі ќалдыќтарын, с‰рлем, пішендеме, кµк азыќты пайдалану. ¤неркєсіп кешендерде мал бордаќылау ерекшеліктері. Бордаќыланатын малды толыќ ќ±нды азыќтандырылуын баќылау єдістері.

Ќой мен ешкіні нормалап азыќтандыру ж‰йесі. Азыќ т‰рлерін тиімді пайдалануда ќойдыњ биологиялыќ ерекшеліктерініњ мањызы. Ќой,ешкіні ќ±нарлы азыќпен азыќтандырудыњ µсуіне, ж‰н, т‰біт сапасына тигізетін єсері. Ќошќарлар мен саулыќтарды ±рыќтандыру науќанына єзірлеу кезењінде буаз жєне ќоздаѓан саулыќтарды  азыќтандыру. Енесін еміп ж‰рген жєне енесінен ажыратылѓан ќозыларды азыќтандыру. ¤сімге ќалдырылатын тµлді азыќтандыру. Ж‰нді баѓыттаѓы ісектерді азыќтандыру. Ќойды жайылымда жєне ќорада баѓу. Жас топтарына, жынысына, т±ќымына ќарай ќойларды нормалап азыќтандыру жєне рациондары. Ќой-ешкініњ толыќќ±нды азыќтандырылуын баќылау єдістері. Ќойды бордаќылау.

Шошќаны нормалап азыќтандыру ж‰йесі. Ет µндіру ‰шін µсірілетін шошќаны пайдаланудыњ биологиялыќ жєне шаруашылыќ ерекшеліктері (ас ќорыту ерекшеліктері, µсімталдыѓы, тµлдегіштігі).

¤неркєсіптік  кешендерде шошќаны нормалап азыќтандыру  ерекшеліктері, шошќаны азыќтандыруда протеин, витаминдер жєне минералды заттарды нормалау ерекшеліктері.

Буаз  жєне торайлаѓан мегежіндерді азыќтандыру. Азыќтандырудыњ мегежін тµлдегіштігіне, с‰ттілігіне, ±рыќ сапасына тигізетін єсері. ¤неркєсіптік кешендерде шошќа азыќтандыру ерекшеліктері. Буаз жєне торай емізетін мегежіндерді азыќтандыру, оныњ нормалары, рациондары, типтері, азыќтандыру тєртібі. Негізгі азыќтар: ќ±рама жем, ќ±рама с‰рлем, тамыр-т‰йнек жемістері, кµк азыќ жєне шµп ±ны. Мегежіндерді жайылымда жєне жазѓы лагерьде азыќтандыру ерекшеліктері

Ќабанды, торайды  жєне µсімге ќалдырылѓан жас шошќаларды азыќтандыру

Жасына, т±ќымдыќ пайдалану ќарќынына байланысты ќабанды азыќтандыру нормасы, рациондары, азыќтар, ќабанды азыќтандыру тєртібі.

С‰т еметін кезењдерде торайлардыњ ас ќорыту ерекшеліктері жєне ‰стемелеп азыќтандыруды ±йымдастыру. Енесінен ерте ажыратылѓан торайларды µсіру ерекшеліктері. Енесінен ерте ажыратылѓан жєне торайларды азыќтандыру ерекшеліктері жєне с‰т алмастырѓыш ќолдану. ¤сімге ќалдырылѓан жас торайларды азыќтандыру. Азыќтар, нормалар, рациондар, рацион ќ±рамы, азыќтандыру типі, азыќтандыру тєртібі. Толыќќ±нды азыќтандырылуын баќылау єдістері.