Өнімнің бәсекеге қабілеттіліпне қол жеткізудің экономикалық және әлеуметтік маңызы

^{Жоғарыда көрсетiлген факторлардың есептi жыл табысының ауытқуына қаншалықты әсер ететiндiгiн салыстыру үшiн келесi кестенi қарастырайық.}

 

^{Кесте 13} 

^{«Мавид» ЖШС-нiң   өткен  жылғы табысынан  ауытғуына  әсер еткен  факторлар бойынша мәлiмет}   

 

Көрсеткiш	жылдар		Ауытқулар
	2008	2009	+,-	%
Өткiзiлген өнiмнен түскен түсiм	29770,0	31030,0	+1260	104,23
Толық өзiндiк құн	26680,0	27910,0	+1230	104,6
Жалпы  пайда	3090,0	3120,0	+30	100,8
Баға индексi	1,00	1,05	-	-
Өткiзiлген өнiм табысының салыстырмалы бағасы	29770,0	31030,0	+1260	104,23

 

^{2008 жылы өткiзiлген  өнiмнен түскен түсiм 259770,0 мың теңгеден есептi жылы 31030,0 мың теңгеге өскен, яғни 104,23 пайызды құрайды. Толық өзiндiк құн есептi жылы, өткен жылға ғарағанда +1230,0 мың теңгеге өстi, яғни 27910,0 мың теңгеге. Жалпы пайда 3120,0 мың теңгеге, яғни 100,8 пайызды құрайды. Баға индексi есептi жылы 1,00, ал өткен жылы 1,05-ке тең.}            

 

^{Кесте  14}

^{«Мавид»  ЖШС- нiң  жалпы табысын бағалау(мың тг)}

 

Көрсеткiш	жылдар		ауытқулар
	2008	2009	+,-	%
Тауарлы  өнiм	29770,0	31030,0	+1260	104,23
Өндiрiс шығындары	26680,0	27910,0	+1230	104,6
Жалпы табыс	3090,0	3120,0	+30	100,8

 

^{Рентабельділік өнім өндірудің әр бір теңгесіне кеткен шығыннан кәсіпорын қанша пайда алатынын көрсетеді. Бұл көрсеткіш жалпы өндіріс бойынша және өнім түрлері бойынша есептелуі мүмкін.}

^{Талданып  жатқан кәсіпорында  есеп беру жылында  өнім рентабельділігі 0,4 пайызға төмендеп 11,18 пайыз болды. Рентабельділіктің төмендеуіне негізгі өндірістік қорлардың және өнімді өткізуден түскен түсімнің жоғарылау себеп болды.}

^{Кесте  15}

^{Рентабельділікті  талдау}

 

№	Көрсеткіштер	2008ж	2009ж	Ауытқу
1	Өткізуден түскен түсім	29770,0	31030,0	1260
2	Негізгі өндірістік және айналым  қорларының орташа жылдық құны	9081,0	9092,0	11,0
3	Өткізілген  өнімнің өзіндік  құны	26680,0	27910,0	1230,0
4	Өнімді  өткізуден түскен пайда	3090,0	3120,0	30,0
5	Өнім  рентабельділігі	11,58	11,18	-0,4

         

 

2.6   «Мавид»  ЖШС-нің бәсекелік ұстанымын бағалау

 

      Өндірістік қысқа мерзімдік тиімділікке  алып келетін маниторлық ақпараттарға  тәуелсіз, көбінесе ол тұрақтылықты  талап етеді. Өндірісті басқару  - бұл келесі күнге қарағанда  бүгінгіні жақсы жасауға, ал ертең болса бүгінгіге қарағанда жақсырақ жасауға мүмкіндік беретін үзіліссіз жүретін үрдіс. Тек бәсекелестік қана, осы үрдістің двигателі болып табылады. Қазіргі замандағы өнімділік кешеніндегі концепсияцының  “кіру”деген түсінігі, тек  еңбек шығыны емес, сондай-ақ сапа мен ресурстардың барлығы.

      Нарық жағдайындағы кәсіпорынның  тиімді жұмысы, экономикалық өсуі  мен дамуы оның бағыттайтын  стратегиясының дұрыс таңдалуына  байланысты, бұл оған потенциалды  адам капиталы мен басқа да  ресурстарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Өндірістің тиімділігі бұл кәсіпорынның тұрақты экономикалық өсімін, өндірген өнімнің бәсеке қабілеттілігін жоғарлатуға мүмкіндік береді.

 Анкеталау  әдісінің нәтижесінен 24 респонденттер% өнім табиғилығына көңіл бөлетіні, 23і өнімнің құнарлығы көрсеткіштеріне сүйене%  отырып шешім қабылдайды. Респонденттердің 20 таңдауына басты маңызды рольге%  % өнім жаңалығы және 20 -на өнім бағасы әсер ететіні белгіленді. Респонденттердің 5-не біршама маңызды орама безендірілуі және 8-не өлшеп орау көлемі әсер етеді екен.

Нан өнімінің сәйкес келу шарт деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын соғұрлым оның қанағаттану  деңгейі де жоғары болады. Берілген талғамды зерттеу бағыты респонденттермен Лайкерттің 5 баллдық шкаласымен бағаланды, мұнда “1”- өте нашар, “2”- нашар, “3”-қанағаттанарлық, “4”- жақсы, “5”- өте жақсы және 3 балды маңыздылық шкаласымен, мұнда “1”- онша емес, “2”- маңызды, “3”- өте маңызды. Тұтынушылардың сүт өнімдерінің негізгі сипаттамаларымен қанағаттану деңгейі барлық респонденттердің қанағаттану/ маңыздылық шкаласы бойынша мәліметтерімен және әрбір шарт бойынша 5 баллдық шкала бойынша жауаптардың есептелуінен кейін және анкеталық мәліметтерін есептеуден кейін есептелінеді.

Кесте 16

«Мавид» ЖШС-нің  «Жай-нан» нанының көрсеткіштерін қанағаттану/маңыздылық  шкаласы бойынша бағалаған респонденттердің саны

 

№	Респонденттердің  жауаптар саны	Қанағаттану бағасы					Маңыздылық  бағасы
		1	2	3	4	5	1	2	3
1	Дәм	0	0	8	24	44	1	29	45
2	Орама безендірілуі	1	0	9	40	25	19	42	13
3	Сапа	1	0	11	30	33	1	23	51
4	Орап өлшеу  көлемі	2	3	9	40	23	12	47	14
5	жаңалығы	0	1	12	27	36	2	24	51
6	Баға	2	1	23	28	22	4	32	37

 

Әрбір нан өнімі  үшін орама безендірілуімен, сапасымен, жаңалығымен, орап өлшеу көлемімен  және сүт өнімінің бағасымен қанағаттану  деңңгейімен орташа мәндері есептелінген болатын. Және әрбір шарт бойынша орта квадраттық ауытқулар есептелінген болатын. Нольдік мәндер респонденттердің берлген шартты сәйкес баллға бағаламайтындығын көрсетеді.

 

Кесте 17

  Қаскелен  қаласы нарығында 2009 ж нан өнімдерінің орташа бөлшек 

бағасы

 

Өнімнің атауы	Тәтті	Тағам дән	Феникс нан	Мавид
Жай нан	50	50	50	45
Крестьянский  наны	45	45	50	45
Тоқаш өнімдері	75	75	70	75
Кондитер өнімдері	55	60	60	60
Батон	50	45	50	45

   

Орап өлшеу  көлемінің маңыздылығын бағалау 8-кестеден 61 (47(маңызды)+14/(өте маңызды))-ге тең. Тауарлардың тұтынушылар сұранысына сәйкестілігін өлшеу үшін, пайыздарда бейнеленген қанағаттану / маңыздылық қатынасын(Қ/М) пайдаланылады. Тұтынушылардың нанды %орап өлшеу көлемімен қанағаттану деңгейі (77/61)*100=126,2%

Нарық белсенділігінің  ең күрделі және қиын болжауданатын  элементтерінің бірі – баға саясаты. Көпшілік жағдайда бәсекелестердің  іс-қимылына негізделіп, шығарылатын  өнімге баға өзгеріп отырады.

8-ші кестеден  «Мавид» ЖШС-гі ең арзан, ал  басқа компаниялар қымбат нарық сегментінде қызмет көрсететіні көрініп тұр. Ең бағалық бәсекелестер «Тәтті» және «Феникс нан» болып табылады.

Бәсекелестердің тауарлық саясатын оқып үйрену  тауарлардың  ассортименті  мен талдауды бейнелейді. Каскелен қаласының  нарығында көрсетілген нан өнімдерін өндіретін кәсіпорындардың  негізгі өндірістік  ассортиментіне мынадай дәстүрлі нан өнімдерін  жатқызады: Жай нан, крестьянсикй наны, тоқаш өнімдері, кондитер өнімдері, батон.

Қазірге нан  өнеркәсібінде республика бойынша лидер болып «Тәтті» ЖШС-гі болып табылады.

Бірінші уақытта  «Мавид» ЖШС-гінің өндіріс көлемі өте төмен болды.   Өзінің өмір сүру уақытында компания %өндірісінің көлемін жыл сайын нан өнімдерін өндіруді ұлғайтты - 2007ж 80% -ті құрады. Қаскелендегі «Мавид» ЖШС-нен басқа нан өндіру кәсіпорындары Алматы қаласында және Шамалған, Ұзынағаш, Фабричный ауылдарында да бар. Жұмыс істеп жатқан наубайханалар әлемге әйгілі компаниялардың технологиялық жабдықтарымен жаңартылған

«Жай нан» нанының  бәсеке қабілеттілігінің салыстырмалы есебінің нәтижесі 18- кестеде келтірілген.

 

Кесте 18

 «Жай нан»  нанына қатысты өндіруші кәсіпорындардың  нанының бәсеке  

қабілеттілігінің  интегралды коэффициенттері

 

Qі	Тәтті	Тағам дән	Феникс нан	Мавид
Qп	114,29	1,75	34,95	3,08
Qэ	111,72	2,71	3,49	3,5
К	1,023	0,65	1,002	0,88

 

Бәсекеге қабілеттіліктің  интегралды көрсеткіштердің экономикалық мағынасы-шығынның бірлігіне тұтынушы К бірлік тиімділік алады дегенді  білдіреді. Есептеу нәтижесі бойынша  кәсіпорындардың бәсеке қабілеттіліктің  интегралдық коэффициенттері: “Тәтті”-1,023, “Феникс нан”-1,002, “Тағам дән”-088, “Мавид” – 0,65. Бәсеке қабілеттілік деңгейі бірден жоғары болса, К 1 ол сапа деңгейі шығыннан жоғарылығын білдіріп, К 1 белгілі нарықта бәсеке қабілетсіз. Біздің мысалымызда “Тәтті” ЖШС-гінің наны бағалық көрсеткіштер жиынтығы бойынша эталондық үлгіге сәйкес келеді. Бірдей бәсеке қабілеттілігінде К бірге тең  5-кестеде нан өнімдерінің “Тәтті” ЖШС-гінің өнімдеріне салыстырмалы бәсеке қабілеттілік көрсеткіштері келтірілген.

Анкета талдауы  компаниямен зерттелген нан өнімдерінің  бәсеке қабілеттілік көрсеткіштерін бағалауға  және олардың тұтынушылар жағдайы  есебімен қамтылу факторларын айқындауға мүмкіндік береді.

Нан өнімдерін  бәсеке қабілеттілік параметрлерінің мәнін анықтау және тұтынушылар қанағаттану талдауы респонденттер өнімнің табиғилығы, иісі, түсі, консистенциясы мен дәмдік қасиеттерін анықтайтын өнімнің құнарлық критерийі көрсеткіштеріне сезімталдығын көрсетті.

Кесте 19

  Өндіруші  компаниялардың нан өнімдерінің бәсеке қабілеттілік

коэффициенті

 

Өнім атауы	Тәтті	Мавид	Феникс нан	Тағам дән
Жай нан	0,96	0,99	1,05	0,9
Крестьянский  наны	1,01	0,98	0,99	0,88
Тоқаш өнімдері	1,03	0,93	1,01	0,92
Кондитер өнімдері	1,4	0,91	0,98	0,88
Батон	1,24	0,9	1,2	0,85