Белсенді туризмнің теориялық аспектілері

 

 

9 сурет. Ақ Берел өзенінің ағуы

 

Ақ  Берел Үлкен Берел (Белуха массивінің оңтүстігінен тікелей) және Алтайдағы  Катун жотасының оңтүстігіндегі мұздықтар астынан ағады. Мұздықтар  бірігетін нүктенің биіктігі 2102 м  құрайды. Өзен алдымен оңтүстік-батысқа, сосын оңтүстікке ағады. 1900 метр төмен  түскеннен кейін өзен орман зонасына енеді, ол алдымен оң жағалауымен, кейін  сол жағалауымен басталады. Ірі  ағындары – Үлкен Көккөл (сол  жақ), Қара Берел (сол), Арасан (сол), Язовтік (оң). Бұқтырмаға Берел ауылында екі  саласымен келіп құяды.

 

 

10 сурет. Ақ берел өзені

 

Жоғарыда  10 суретте бейнеленген Ақ Берел каньон бойынша 12 км ағады. Үлкен Көккөлде 40 м биіктіктегі Көккөл сарқырамасы бар.

Жоғарыда  Ақ Берел жазығы Қазақстан террриториясы  Ресейге енетін аппендикс қалыптастырады: солтүстік, батыс және шығыстан таулы жоталар Катун және Аргута жазықтары мен Ақ Берел жазығының суайрығы болып келеді. 

Ақ  Берелдің жоғары ағысы белгілі туристік нысан болып табылады, онда өзіндік  әрі ұйымдастырылған туристік жорықтар жасалады.

Ақ  Берел өзенінің бойымен 1-күндік рафтинг

 

Маршрут қашықтығы: 15 км;

Бағдарлама  ұзақтылығы: 1 күн;

Қолайсы маусым: маусым-тамыз;

Күрделілік  категориясы: 2

 

Тур бағдарламасы. «Рахмановские ключи» санаториясынан Язевка ауылына дейін  келу. Үшкір басты таулар арнасына біріктірілген әсем таулы өзенмен  тоқтап отырып жүзу.

Қазіргі уақытта Ресейден Қазақстанға немесе кері қайту Катун жотасы ауданында  тыййым салынған, өйткені онда ресми  түрде ұйымдастырылған кедендік пунктілер белгіленбеген. Берел  өзенінің жоғарысынан тамашалау  үшін Өскеменде қосымшада маршруттық парағымен қоса шекаралық зонаға бару рұқсатын алу керек.

Бұған қоса, Катун жәнеКіші Үбе өзендері бойынша да бірнеше күндік рафтинг-турлар ұйымдастырылған [40].

Әдетте рафтинг турлардың туристік өнімінің құнына кіретін қызметтер келесідей:

Толық бағдарлама бойынша транпорттық  қызмет көрсету;

Тур уақытында 3-реттік тамақтану;

Маршурттағы гид;

Сақтандыру;

Жүзу  құралдары;

Отын  жағу жабдықтары;

Арнайы  құрал-жабдықта жалға алу;

Ал  туристік өнімнің құнына кірмейтін  қызметтерге:

Қала  бойынша трансфер;

Құратын шатырларды жалға алу;

Жеке  құрал-жабдықты жалға алу;

Шекаралық айммаққа өткізу қағаздарын даярлау.

Ал  енді тау-шаңғы турларының біріне сипаттама

Сонымен қатар, «Тау соқпақтары» ат туризмі  туры ерекше орынға ие. Бұл тур салт атпен серуендеуді жақсы көретіндер, бастапқы дайындығы бар адамдарға  арналған. Маусымы маусы-қыркүйек айларына сәйкес келеді. Жалпы тур Оңтүстік Алтай тауының ғажайып табиғатында  өтеді. Саяхаттау маршруты Оңтүстік Алтай тауы етегінде – Бүркітауылдан  өтеді.

Мұндағы Сарымсақты тауы – Оңтүстік Алтайдағы  таулы жота (3373 м). Тарбағатай жотасы мен Бұқтырма өзенінің жазығының  шекарасында орналасқан. Бұл аймақтағы  Қатон-Қарағай территориясындағы  керемет жерлердің бірі болып  табылады. Маршрут басына қарай туристер автомобильмен жеткізіледі. Саяхат кезінде олар шатырларды тірлік етеді, ауа райына қарамастан, күніне 10-25 км жолды жүріп, күнделікті лагерь орнын  ауыстырып отырады. Турды туристердің  қалауынша да өзгертіп, толықтыруға  болады.

Жаяу  туризмнен, яғни трекингтен «Ұлы Белухаға треккинг» маршруты белгілі. Таулар адамдарды үнемі өзінің сұлулығымен, биіктігімен, күрделілігімен қызықтырады. Ал Белуха шыңы жоғарыда атап өткендей, ғажап орындардың бірі болып саналады [41].

«Шығыс  Қазақстан бойынша саяхат» атты маршрут автотуризмге арналған.

Сонымен қатар, облыста тағы да басқа көптеген белсенді туризм маршруттары белгілі. Бұл маршруттардың көбі Алтай  ауданында көбірек таралғаны  тағы белгілі. Негізінен Алтай ауданында  сонау Кеңес Одағы кезеңінен  түрлі күрделіліктегі белсенді турлар дамыған болатын. Солардың кейбіреулері осы күнге дейін жалғасын тауып  келеді.

Атап  өткендей, облыста тау турлары, суда жүзу (рафтинг), ат туризмі маршруттары, велотурлар, автомототурлар және т.б. көптеген туристік маршрутар ұйымдастырылып, өткізіледі.

3.3 Белсенді туризмнің даму болашағы

 

Белсенді  туризмнің, жалпы туризм саласының  дамымауы әлемдік тәжірибеде елдің  экономикасына, әлеуметтік жағдайының жақсаруына, халқының сауықтырылуының  негізгі құралдарының бірі болып  табылатыны белгілі. Ал елдегі туризмнің, белсенді туризмнің жақсы тиімді түрде дамуы үшін елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайының, ұстанатын саясатының да дұрыс болғаны абзал. Сондықтан  да осы екі маңызды байланыстың  өзі өзара бір-біріне тәуелді  әрі тығыз қарым-қатынасқа ие екені аңғарылады. Ал біз белсенді туризмнің дамуын көздеп отырғанымыздықтан, ең алдымен аймақтың жалпы дамуына  маркетингтік зерттеу жүргізіп алу  қажет.

Бүгін Шығыс Қазақстан өңірінің аумақтық дамуындағы жағдай төмендегідей сипатталады (7 кесте):

 

7 кесте

Шығыс Қазақстанның жағдайын маркетингтік зерттеу*

 

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
Облыстың географиялық-шекаралық жағынан қолайлы орналасуы; Ауқымды жер ресурстары және табиғи-климаттық ерекшеліктерінің әртүрлілігі; Сан алуан және бай минералдық-шикізат базасы; Қуатты өндірістік әлеует; Көлік-коммуникация әлеуетінің дамуы; Жоғары инновациялық-білім әлеуеті; Бірегей рекреациялық ресурстары.	Әлемдік негізгі тауар рыноктарынан алшақтығы; Әлемдік және өңірлік еңбек бөлінісінде өңірдің тар мамандануы; Рекреациялық инфрақұрылымның дамымағандығы; Аграрлық өндірістің өнімділігін төмендететін және қауіптілігін арттыратын факторлардың болуы; Көлік инфрақұрылымының қанағаттанғысыз техникалық жағдайы; Тіршілікті қамтамасыз ету инфрақұрылымның жоғары тозуы;   Қанағаттанғысыз экологиялық жағдай.
Облыстың даму болашағы мен оның одан әрі аумақтық дамуы дәстүрлі бәсекелік артықшылықтарды пайдаланумен бірге, оның географиялық жағдайын мүмкіндігінше пайдалану стратегиясын іске асырумен тікелей байланысты болуы қажет.  Облыс қазіргі кезде шикізат  ресурстарын жеткізушілердің біреуі міндетін іске асыруда, уақыт өте  ол жоғары қосымша құнды өнім өндіруші болуы қажет.  Облыс капитал мен инвестицияларды  тарту, өңірлік өндірістер мен ірі  компаниялардың филиалдарын орналастыру  орталықтарының бірі бола алады.  Қалалар негізінде өзіне экономикалық белсенділікті шоғырландыра алатын азиялық тауар, технология және мәдени алмасулардың маңызды тораптарын қалыптастыру мүмкіндіктері бар.  Халықаралық магистральдардың одан әрі дамуы ішкі экономикалық интеграцияның нығаюына ықпал етеді, жаңа минерал-шикізат кен орындарын қоса, өңір экономикасын дамытуға, ауыспалы жүктерді қайта өңдеу өндірістерін құруға, көлік жолдарын салуға және олардың жұмыс істеуіне әсер етеді.     Шектес мемлекеттермен сыртқы шекаралар және жеткілікті дамыған  көлік-коммуникация байланысы өңір экономикасын Ресей Федерациясының үлкен сиымдылыққа ие өткізу рыногына бағыттайды.	Облыстың тұрақты аумақтық дамуына  мынадай факторлар кедергі болуы  мүмкін: Облыстың өңірлік және әлемдік еңбек бөлінісіндегі тар, негізінен шикізаттық мамандануының қалуы, транзиттік тәуелділік және экономикалық оқшаулық. Ауыл тұрғындарының қалаға көшуі және ауқымды ауылдық аумақтар өсуінің кему мүмкіндігі. Демографиялық үстемділіктің күшеюі және көрші мемлекеттерден шекаралық өңірлерге рұқсат берілмеген көшіп-қону. Экологиялық жағдайдың нашарлауы, табиғатқа антропогендік әсер етудің күшеюі салдарынан тіршілік ету ортасының тозуы, осының нәтижесінде – тіршілік ету және шаруашылық қызметке қолайлы аумақтардың азаюы.
Мүмкіндіктері	Қауіптер

*Дерек көзі: автормен жасалған

 

Осындай, маркетингтік зерттеу негізінде (күшті және әлсіз жақтары, қауіптері мен мүмкіншіліктерін қарастыру) талдау жүргізу арқылы туризмнің, оның ішінде белсенді туризмді дамыту үшін шешімдер қабылдап, жоспар құрған оңайға түседі.

Жалпылай  алғанда, облыстың бірегей туристік мүмкіндіктері бар. Алайда сонымен бірге, біздің пікірімізше, бұл мүмкіндіктер әлі жетілмеген, бұл саланың шынайы мүмкіндіктері бүгінгі күні ең көп дегенде 10-15% пайдаланылады, осыған байланысты белгілі түзетулер енгізуді қажет етеді. Бүгінгі сәтте осы саланы дамыту жөніндегі өңірлік бағдарлама әзірленіп бекітілді, демалыс аймақтарына құрылыс салудың бас жоспарларын әзірлеу үшін бұл аймақтарға түгендеу жүргізілуде. Белухаға, Марқакөл көліне, Зайсан көліне, табиғи емдеу-сауықтыру көздеріне, қорықтарға және басқаларға жаңа туристік бағыттар ашып, қазіргілерін дамытпақ жобалары жасалынып жатыр.

Қазақстан Республикасының  кеме қатынасын дамытудың және ішкі су жолдарында қауіпсіздікті қамтамасыз етудің 2007-2011 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберінде, республикада өзен қатынасын дамыту және Қытай-Қазақстан-Ресей көлік дәлізін ашу мақсатында Ертіс бассейні бойынша мынадай іс-шараларды қаржыландыру болжанып отыр: 2008-2012 жылдары 1461,7 млн.теңге сомаға Өскемен және Бұқтырма шлюздерінің ғимараттары мен жабдықтарын қайта құру және жаңарту, 2007-2012 жылдары қазіргі тұрақты флотты, су түбін тереңдететін техниканы және басқа машиналар мен жабдықтарды, көмекші флотты жаңарту және қазіргі заманғы ету.

Сонымен қоса, Халықаралық көлік дәліздеріндегі жол бойындағы инфрақұрылымды дамыту бойынша мыналарды салу жоспарланып отыр:

• транзиттік көлік үшін 7 тұрақ, соның ішінде Глубокое ауданында,

Риддер  қаласында, Шемонаиха ауданында  – 2, Үржар ауданында – 3;

• 7 мотель мен кемпинг, соның ішінде Глубокое ауданында, Зайсан

ауданында, Семей қаласында, Ұлан ауданында, Үржар  ауданында – 3;

• 6 жанармай құю станциясы: Глубокое ауданында, Жарма ауданында,

Зайсан  ауданында, Ұлан ауданында – 2, Үржар  ауданында;

• Үржар ауданында, Үржар, Бақты, Мақаншы, Таскескен елді

  мекендерінде жүк көлігіне техникалық  қызмет көрсететін 4 станция.

Қазіргі кезеңде қоғамның рекреациялық қажеттілігінің (демалу және денсаулығын қалпына  келтіру) үнемі өсіп отыруы, сондай-ақ рекреациялық ресурстарды пайдаланатын туризмнің экономиканың дербес саласына айналуы рекреациялық артықшылықтарды  бағалау негізінде рекреация  үшін анағұрлым перспективалы ресурстарды  неғұрлым дәл анықтауды қажет  етеді.

Өлкенің табиғат жағдайлары, тарих ескерткіштері  болашақта туризмнің дамуына  толық негіз береді. Сонымен қатар, туризм, әсіресе кіру туризмі басқалармен қатар дамуы үшін барлық жағдай жасалатын болады, ал бұл инфрақұрылымды дамыту және материалдық-техникалық базаны нығайту, жол бойындағы сервис және жол инфрақұрылымын жаңарту, коммуникациялар.

Ықтимал рекреациялық ресурстарды пайдалану  бүгіннің өзінде табиғи ортаға және ресурстардың өзіне әсер ететін маңызды фактор бролып келеді, бұл олардың сақталуын  және ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз ету жөніндегі шараларды қабылдауды қажет етеді.

Рекреациялық  мамандандыру үшін перспективалы болып  мына аймақтар табылады: Солтүстік-Шығыс (Белуха), Шығыс (Марқакөл көлі), Орталық (Өскемен), Солтүстік (Риддер қаласы), Батыс (Семей қаласы), Оңтүстік (Алакөл көлі).

Бұл бағдарлама міндеттері болып рекреациялық ресурстарды ұтымды пайдалануды және сақтауды (қалпына келтіруді) қамтамасыз ету табылады. Мұндағы қарастырылған мәселелер бойынша келесідей стратегиялық жоспарлар қамтылды:

Іс-әрекет стратегиясы

- Рекреациялық ресурстар ірі шоғырланған  жерлерде рекреациялық шаруашылықтық  маманданумен аумақтық аймақтар  құру;

- Рекреациялық ресурстардың сақталуын  және ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз  ету жөніндегі іс-шараларды әзірлеп  өткізу;

- Аса маңызды тарих, мәдениет  және сәулет ескерткіштерін қорғау, сондай-ақ «Мәдени мұра» бағдарламасын  іске асыру аясында оларды  қалпына келтіруді қамтамасыз  ету.

Дене  шынықтыру мен спорттың тиімді жүйесін  құру мақсатында, тұрғындардың денсаулығын  нығайту және қазақстандық спортшылардың  халықаралық жарыстардағы бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін облыста  Дене шынықтыру мен спортты дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік  бағдарламасын іске асыру жөніндегі  іс-шаралар жоспары әзірленді. Салауатты  өмір салтын қалыптастыру және облыстық, республикалық және халықаралық  іс-шараларға қатысу үшін спортшыларды дайындау жөніндегі жұмыс жалғастырылуда.

2010 жылы 2007 жылмен салыстырғанда осы  жүйе ауылдық жерлерде 3 дене-шынықтыру-сауықтыру  кешенін, Мұз сарайын, ипподром, спорт кешенін, 2 стадион, шаңғы  базасын, 4 хоккей коробкасын салу  есебінен 16 бірлікке артып 2778-ді  құрайды. Көпшілік спортты дамыту  жөніндегі жұмыс жалғасатын болады.

Мәдениет  мекемелерінің жүйесін кеңейту, тарих, археология және сәулет ескерткіштерін қалпына келтіру және сақтау адамның  рухани баюына мүмкіндік береді, әртүрлі  этникалық мәдениеттің өзара  құндылықтармен алмасуына ықпал  етеді.