Мұсылман құқығы неке-отбасы

Қорытындылай  келе, неке шарты отбасы институтын нығайтуға бағытталған және ерлі-зайыптылардың  әрқайсысының мүдделерін толығымен  ескеріп, олардың арасындағы даулар мен жанжалдың санын азайтуға, егерде сезімдер өтіп кетсе, ажырасуға, мүліктерін бөлуге бел буса оларды жеңіл шешуге септігін тигізіп, ажырасқысы келген ерлі-зайыптыларға өмірлерін жеңілдетіп мәдениетті шешуге мүмкіндік береді.

Жалпы «Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша  неке шарты» атты диссертациялық жұмысты зерттеу барысында мынадай негізгі өзекті мәселелерге  (проблемаларға) тоқталуды жөн көрдім:

Қазақстан Республикасының  заңдарында кемсітушілік нормалары  жоқ, тұтастай ол әйелді дәстүрлі және діни некелерден туындайтын қосымша  кемсітуден қорғамайды, сондай-ақ әйелдердің мүліктік құқығы да қорғалмаған.

Некеге тұруға бірдей құқықтар, жұбайлардың отбасындағы  теңдігі діни және ұлттық дәстүрлердің күшімен некелесуде жиі бұзылады. «Неке және отбасы туралы» Қазақстан  Республикасының Заңында көп  әйел алу немесе өзге жағдайларда  бейресми некелермен байланысты қатынастарды реттейтін нормалар жоқ. Заң тек ресми түрде тіркелген некеде тұрған жұбайлардың мүліктік құқығын қорғайды. Сондықтан діни немесе ұлттық дәстүр күшімен қиылған некеге жұбайлардың ортақ балалары болса да және ортақ шаруашылық жүргізсе де неке ресми тіркелмегендіктен, әйелдердің құқығы қорғалмаған.  
Қосымша кемсіту еңбек заңнамаларында да орын алады. Елдің заңнамалары ерлер мен әйелдердің мүмкіндігін теңестіретін тетіктерді әзірге қарастырмайды жұмыс берушілерге бұрынғыша, әйелдерді жұмысқа алу тиімсіз, өйткені бұл жүктілігі бойынша және бала күтімі бойынша демалысқа шығумен тығыз байланысты.

Сонымен бірге некенің бұзылуы өріс алып отырған қазіргі қоғамда бұрынғы жұбайлардың бірін-бірі күтіп –бағу мәселесі өзекті проблемалардың бірі болып отыр. Себебі, неке еркіндігі мен некені бұзу еркіндігі ерлі-зайыптылардың өзара міндеттемелер еркіндігін білдірмейді. Өйткені жұбай екінші жұбай алдындағы материалдық міндеттемелерден құтылу үшін ажырасу еркіндігін пайдалану жағдайлары көптеп кездеседі.

Неке шартын некеге отыратын адамдардың тікелей  өздері, сондай – ақ адвокат пен  нотариус толтыруы мүмкін екенін айрықша  атап көрсету керек.

- неке шартын  жасасу некені тіркеу үшін  қажетті шарт болып табылмайтындығын  атап өту керек;

- некеге отыратын адамдардың немесе ерлі-зайыптылардың неке шартын жасасуы немесе одан қол қоюдан бас тартуы ерікті шешіледі, өйткені бұл олардың міндеті емес, құқығы болып табылады.

Менің ойымша, некеге тұрғандардың көпшілігі неке шартына  отырудың артықшылықтарын білмейді. Егер осы неке шартына тұруды дәстүрге айналдырсақ, көптеген мәселелердің алдын алған болар едік. Мысалы, неке шарты мүлікке қатысты мәселелерді ретке келтіреді.

 Ал қазіргі  уақытта Қазақстанда неке келісім  –шартын рәсімдеу дамыған капиталистік  елдермен салыстырғанда, кең қанат жая қойған жоқ. 

Қорыта келе, мынадай ұсыныстар жасағым келеді:

- некеге тұруға  ерік білдірген Қазақстанның  әрбір азаматы неке шартын  некеге тұрмай тұрып, жақсылап  сауатты түрде түсініп алса;

- бірге тұруға  ерік білдірген азаматтар неке шартына тұруды дәстүрге айналдырса;

- некенің бұзылуына  көп жағдайда ата – ананың  де себебі болуы мүмкін, мысалы  екі жақтың ата –анасының келіспеушілігі, бірін – бірі түсініспеушілігі  т.б.сияқты, сол себепті некеге  тұрақтылығын ерлі – зайыптылар өздері шешсе;

- некеге тұрған  әрбір азамат өз жанұясы алдындағы  міндетті борыштарын, мысалы: ері  әйелінің алдындағы, балаларының  алдындағы, әйелі ері алдындағы,  балаларының алдындағы міндеттерін  дұрыс орындаса, әрбір Қазақстанның  азаматы неке шартын бұзбаған болар еді, әрбір бала жетімдік көрмес еді деген ойдамын.

   Неке  мен отбасын қорғау екі түрде  жүзеге асрылады: юрисдикциялық  және бейюрисдикциялық. Біріншісінде  – отбасының құқығы бұзылған  немесе дауланатын құқықты қорғау  жөніндегі өкілетті мемлекеттік органдарды қарастыру арқылы жүзеге асырылады. Бұлар сот, прокурор, азаматтық хал актілерін тіркеу (АХАТ) органдары, қамқоршылық органдары, ішкі істер органдары.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

     

 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылғы 30 тамыз  
(2007.21.05. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен) 

2. Назарбаев Н. «Қазақстан – 2030» Стратегиялық даму бағдарламасы. - Алматы – 1998, 233 б.

3.Қазақстан Республикасының «Неке және Отбасы туралы» Заңы», 1998 жылғы 17-ші желтоқсан, №321-I. Қазакстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1998 ж.

4. Сергеева Н.Б. «Супружеские обязанности по контракту». //«Мир закона». 2005 г. № 8. 

5.  ҚР статистикалық агенттігінің 2009 жылға хабарламасы, //www.stst.kz

6.Крылов З.Г. «Имущественные права супругов в условиях перехода к рыночным отношениям».

7. Ресей Федерациясының «Неке және Отбасы туралы»  кодексі– (СК РФ) 29.12.1995 №223-ФЗ.-С.24.

8. Каруценко Е. «Брачный договор».// Мир закона, №4,1998 г.

9.Култелеев Т.М.  «Уголовное обычное право казахов», //Алматы.- 2004.

10. Валиханов Ч. «Собрание сочинений в 5-ти томах».//- Алматы, 1985.- С. 4.

11. Антокольская М.В. «Семейное право». //М.: Юристъ, 1999.

12. Орлянская А.В. «Римское право». //М.: Проспект, 2005.

13. Рясенцев В.А. «Советское семейное право». //М.: Юр. Лит., 1982.

14.Сулейменов М.К. «Молодежи о семье и о правах членов семьи».// Алматы: Мектеп, 1982.

15.Аманқожаев АА. «Отбасы ұғымы, түрлері және некенің құқықтық табиғаты туралы концепциялар» //Хабаршы. ДА. Қонаев атындағы университет. №3 (24) 2007.

16. Жандарбек Б.Ә. «Міндеттемелік отбасы-неке қатынастары»//Заңгер.-2008.- №6.-С.67-69.

17. Джандарбек Б. «Метод регулирования семейно-брачных отношений» //Юрист (каз).-2007.- № 12-С.66-69.

18. Джандарбек Б.А. «О некоторых вопросах семейного права »// Қазақстанның ғылыми әлемі-Научный мир Казахстана. 2007.- № 3-4-С.105-108.

19. Джандарбек Б.  «Брачный договор в семейном праве»//Де-Юре.-2011.- №2-С.12-15.

20. Муканова М.Ж. «Брачный договор как способ регулирования отношений супругов»: канд.юрид.наук: 12.00.03//КазГЮУ. Научно-исследовательский институт частного права. Алматы, 2002.-196 с.-Б.ц..

21. Мыңбаева Б.С.  «Қазақ отбасындағы тәлім-тәрбие»//ҚазҰУ хабаршысы тарих сериясы 2008-№1-С.269-271.

22. Жалтырбаева Р.  «Қазіргі кезеңдегі отбасы және неке қатынастарының ерекшеліктері»//Әділ Сот.-2010.-№6-С.12-13.

23. Оспан Т.  «Азаматтық неке дегеніміз-ашыналықтың жаңа түрі»//Астана хабары-2008-№ 138-140. 20 қараша-14 б.

24. Қазиев О.  «Көшпелі қазақ қоғамындағы құқықтық некеге тұрудың негізгі шарттары»//Заң және заман-2004-№6-40-41 бет.

25. Муканова М.Ж. «Семья как институт семейного права» Қазіргі заманғы маңыды проблемалар. Актуальные проблемы современности//2007-№1-С.137-140.

26.Сюкияйнен Л.Р. Мусульманское право.- М.; 1986.

27. Сарсембаев М.А. Мусульманское право. –Алматы; Жеты Жаргы,2001.