Экологиялық менеджмент элеметтерін метрологиялық қамтамасыз ету

Экологиялық менеджмент, яғни ресурстар бітпейтін  болғандықтан тұрақты даму тұжырымдамасының негізі ретінде ұйымның жоғары басымдылықтарына енуі қажет.

Қоршаған ортаны қорғауға қатысты БҰҰ талаптарының жауабына ИСО/ТК 207 әзірленетін 14000 сериясының ИСО  халықаралық стандарттарының кешені, табиғатты қорғау қызметін және экологиялық  аудитті іске асыру үшін өндірістің экологиялық сертификациясын және технологиялық процестерін жүргізуге  нормативті базаны құрайды. Маңызды  аспект болып ISO14000 стандартының жүйесі сандық параметрлерге және технологияға бағдарланбаған яғни ұлттық нормативтерге  сәйкес экологиялық көрсеткіштердің  тұрақты жақсаруы болып табылады.

Экологиялық жүйенің негізгі  түсінігі экологиялық аспектілер болып  табылады. Екінші негізгі түсінік  – апаттылық, апаттық жағдайларға  дайындық.

Экология менеджменті  жүйесі қоршаған орта  жағдайларын  үнемі жақсартуды қарайды,сондықтан  осы  мәселелерді қадағалайтын әрбір  өндіріс орындары алдында талдайтын  үш сұрақ туындайды (1-сұлба).

 

 

1-сұлба – Экологиялық менеджменттің негізгі мәселелері

 

ISO 14001 халықаралық стандарты  – экологиялық менеджмент жүйесі  – зауыттың экологиялық қызметінің  тиімділігін арттыру құралы болып  табылады. Көптеген ресейлік және  шетел компанияларының тәжірибиесі  көрсеткендей бұл стандартты  енгізу және ресми сертификаттау  компанияның тұтынушылары, акционерлері, инвесторлары және кредиторлары  тараптарының жылы көз қараушылықтарының  өсуіне мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

3 Тісті дөңгелек туралы жалпы мәлімет және оларды бақылау әдістері

 

"Пaвлодaрлық мaшинa жaсaу  зaводы" AҚ қызмeттік нeгiзгi өндiрiс бaғыты жүк көтергіш крандарды шығару болып тaбылaды. Ал олардың қозғалыстары мен жұмыс істеуіне бәсеңдеткіштердің маңызы зор. Жалпы бәсеңдеткіштер машина жасау өндірісінде барлық саласында жетек, араластырғыш, тасмалдауыш және жүктердің орын ауыстыру механизмі ретінде қолданылады.

Бәсеңдеткіш – бір немесе бірнеше  механикалық берілістермен айналу моментіне айналдыратын және беретін  механизм. Бәсеңдеткіштің негізгі сипаттамалары  – ПӘК, берілісті қатынас, берілетін  қуат, біліктердің максималды бұрыштық жылдамдығы, жетекші және жетектегі  біліктердің саны, беріліс пен  сатылардың саны мен типі. Бәсеңдеткіштің негізгі бөлшектердің қатарына тісті  дөңгелек жатады.

Тісті дөңгелек (ішкі ілінісудің тісті дөңгелегі) тораптың артқы дифференциалды білігіне айналу моментін беру үшін және бұрама желдеткішінің шығу білігінің айналу жылдамдығын төмендету үшін арналған. Тісті тәж машинаның ең жауапты бөлшектеріне жатады. Тәждің радиалды тербелістер әсерінен пішінінің айтарлықтай өзгеруі немесе бұзылуы барлық конструкцияның істен шығуына әкеліп соқтырады. Сондықтан да тісті тәждердің тербелісі мен төзімділігіне, дайындау дәлдігіне, беріктілігі мен қаттылығына жоғары талаптарды қояды.

Тісті дөңгелектің конструкциялық пішіні жүктемеден және білікпен қосу тәсіліне байланысты болады. Үлкен айналу моменттері мен жоғарғы центрлеу талаптары кезінде тісті тәждер оймакілтек қосылыстары арқылы қосылады.

Тісті доңғалақ— тістержүйесітұйық етіп кесілген және басқа тісті буынның үздіксіз қозғалысын қамтамасыз ететін тістімеханизмніңбуыны. Пішіні бойыншацилиндрлікжәнеконустықтістідоңғалақболып бөлінеді; олар тік, қиғаш және қисық тісті болады.

Тiстi дөңгелек әжептәуiр  күрделi бұйым болып табылады. Оның сапасымен тiс өңдеушi жабдық, технологияның  деңгейi, кескiш құралдың сапасы, тiс  өңдеушi өндiрiстiң сапаны бақылау  және өлшеу операциялары, техникалық жағдайы тәуелдi болатын параметрлердiң  бiр қатары анықталады.

Тiстi дөңгелектердiң параметрлерiн  көпшiлiктiң дәлдiгiне талабы бiрдей емес және доңғалақтарды нақты тағайындау және беріліс негiзiне бағынышты  болады. Жылдамдық ауыстыру қораптары  станоктар және аспаптар үшiн ерекше талаптарды қажет ететін параметрлерді  көрсетедi, яғни кинематикалық дәлдiкті. Жоғары жылдамдықты бағдарламаларда  аса маңызды параметрi болып жұмыстың бірқалыптылығы табылады, яғни шуды, тербелудi және тозуды төмендетуді қамтамасыз етеді. Күш берілістері үшiн ықпал  ететiн маңызды қатаң параметр тістердің шартты котактісі.

Тісті доңғалақтардың қызметтері және түрлері. Параллельді және қиылысатын остері бар біліктердің арасындағы айналу қозғалысын жөңелтуге қызмет ететін цилиндрлік тісті доңғалақ. Айырмашылығы: күштік тісті жөңелту, жиелігі өзгермелі айналмалы  біліктердің айналу моментін жөңелтуге  қызмет етеді; кинематикалық жөңелту  айналу моментімен қатысты аса жоғары емес мәндері кезіндегі біліктер арасындағы айналу қозғалысының дәлдік жөңелтуіне қызмет етеді.

Цилиндрлік тісті доңғалақтарды  түзу және қисық тістермен жасайды. Қиылысатын остері бар доңғалақтардың тісті жөңелтуінде қисық сызықты  тістері болады.

МемСТ 1643- 81 де тісті доңғалақ жөңелтуі дәлділігінің 12 сатысы бекітілді (дәлділік кему ретімен орналасқан): 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12. 1-ші және 2-ші  сатыларда  дәлділіктің шақтамасы мен шекті  ауытқуы көрсетілмеген.

Тісті доңғалақтардың және тістерді кесуге дейінгі дайындамалардың  техникалық талаптары. Талаптар тісті берілістердің қызметтік мақсатына тәуелді және доңғалақтың дәлдік дәрежесімен анықталады.

Берілістердің екі түрін айырады: күштік және кинетикалық.

Күштік берілістерге қойылатын  басты талаптар – қозуға төзімділік, біркелкілік және берілістердің  шусыз жұмыс істеуі. Доңғалақтардың жылдамдық айналымы жоғары болған сайын, орындалуының дәлдік көрсеткіші жоғары болады. Осы жағдайға сәйкес болмаса, онда тозу және шу байқалады.

1-кестеде көрсетілгендей, жылдамдық айналымы тәуелділігіне байланысты тісті доңғалақтың, тіс бетінің параметрлік кедір- бұдырлығы   мен дәлдік деңгейінің байланысы алынған.

 

1-кесте – Дәлдік дәрежесінің тәуелділігі

Айналым жылдамдығы,	Дәлдік дәрежесі	, мкм
2.5 дейін 2.5 – 6 6.0 – 16 16 – 40
Ескерту. Алымында берілгендері түзу тісті доңғалақтар үшін, бөлімінде қисық тісті доңғалақтар үшін.

 

Кинематикалық берілістерге қойылатын  басты талаптар (жылдамдығы мен күштен тәуелсіз) берілістердің қолдану  аясы тәуелділігіне байланысты ЭНИМС  дәлдігінің нормалары арқылы таңдап алуға болады:

Доңғалақтың дәлдік дәрежесіне байланысты шақтамалар анықталады, мысалы МемСТ 1643 – 81.

Бөлу айналымының диаметрі 80… 125 мм – ге тең тісті доңғалақтың  және модулі 1… 6 мм 5 – ші дәрежелі дәлдік үшін – 22 мкм, 6 – шы үшін – 34 мкм, 7 –  ші үшін – 48 мкм және 8- ші үшін – 67 мкм  болатын  қадамының жиналған қателіктерінің шамасы.

 тісті тәжінің бөлу айналымының  диаметрі 50 – 125 мм – ге тең  және модулі 3,55 ... 6 мм 5 – ші дәрежелі  дәлдік үшін – 30 мкм, 7 – ші  үшін – 42 мкм және 8 – ші  үшін – 53 мкм болатын радиаль  ауытқудың шақтамасы.

Тісті берілістердің жұмыс сапасы кинетикалық дәлдік нормаларынан басқа жұмыстық біркелкілік нормаларымен сипатталады және тісті түйіспе нормалары арқылы әртүрлі дәлдік дәрежелері анықталады (2, 3-кестелер).

 

2-кесте – Тіскескішке дейін өнделген ось аралығынан, доңғалақ радиусына тең тәж арқылы дайындалған тісті доңғалақтардың ауытқымасы (мкм)

Доңғалақтыңдәлдікдәрежесі	Доңғалақ радиусы, мм
	50	100	150	200
5 – ші 6 – шы 7 – ші 8 – ші	10 15 20 25	20 30 40 50	30 45 60 75	40 60 80 100

 

3-кесте – Тістер түйісі нормаларының беріліс құрамына дақ түйісінің нормалары да кіреді:

Доңғалақтыңдәлдікдәрежесі	Биіктігібойыншанормалар, % (аз емес)	Ұзындығыбойыншанормалар, % (аз емес)
5 – ші……………............	55	80
6 – шы…………………..	50	70
7 – ші……………............	45	60
8 – ші……………............	40	50

 

Жоғары дәлдік дәрежелі тісті доңғалақтарды  өндіргенде ең бастысы тәждің перпендикулярлығынан орталық остегі тесікке операциядан  тіскескішке дейін ауытқуын орнатады.

Тiстi доңғалақтарды жасауында  олардың сапасы ақырғы бақылаудың жоғары деңгейімен, және басқа ұйымдастыру - ескертпе шаралармен де – алдын  алу, технологиялық және бақылаудың белсендi түрлерiмен қамтамасыз етiледi.

Ақырғы бақылауда, беріліс  жұмыс жағдайларында тiстi дөңгелектің  дәлдiгі сәйкес келуі орнатылады.

Алдын ала бақылау технологиялық  жабдықтың күйiн тексеруге бағытталған: станоктар, тетiктер, кескiш құрал. Ол тiстi доңғалақтарды жасаудың басына дейiн өткiзуi керек.

Технологиялық бақылау әр бір элемент бойынша тiстi доңғалақты тексеруден тұрады. Ол технологиялық  жабдықтың жеке элементтерінің дәлдiгін  орнатады және қажеттiлiк жағдайда дер  кезiнде ақауды болдырмау үшiн  шараларды қабылдау қажет.

Белсендi бақылау өңдеу  процесiнде бiр немесе бiрнеше  параметрлерді өлшеуден тұрады. Өлшеу  нәтижелерiн пайдаланып технологиялық  үдерiсті басқару жүзеге асырылады, мысалы, талап етiлетiн өлшемдi алуға  арналған өңдеу процесi тоқтатылады.

Алдын алу, технологиялық  және белсендi бақылау (қабылдау ) ақырғы бақылау алдында болуы керек.

 

3.1 Бәсеңдеткіштің тісті  дөңгелектерін есептеу

 

Аз сериялы өндірісте өндірілетін  тісті дөңгелектің сызбасына  метрологиялық сараптау жасаймыз. Бәсеңдеткіш 1-суретте көрсетілген.

Тісті дөңгелектің негізгі базасы болып А беті табылады.

 

1-сурет - Бәсеңдеткіш

 

Материалды таңдау. Беріліс габариттеріне қатысты ерекше талаптар болмағандықтан, орташа механикалық сипаттамалары бар материалды таңдаймыз.

• тегеріш  үшін болат 45, термиялық өңдеуі - жақсартылған, қаттылығы HB230;
• доңғалақ үшін болат 450Х HB200, (доңғалақтың қаттылығы тегеріш қаттылығынан 20-50 бірлікке төмен болуы керек)

Тісті дөңгелек 2-суретте көрсетілген.

 

 

 

2-сурет – Тісті дөңгелек

 

Түйісу мүмкіндік кернеуі

 

 

мұнда - түйіспе төзімділік циклдерінің негізгі санындағы шегі.

 

Тістер беттерінің қаттылығы НВ350-ден аспайтын және термиялық өңделген көміртекті болат үшін

 

 

мұнда – шыдам мерзім коэфициенті; редуктордың ұзақ эксплуатация кезінде =1

            – ал қауіпсіздік коэфициенті.

 

Қисықтісті дөңгелек үшін болатын  түйісу кернеуі мынадай формула  бойынша есептеледі

 

0,45 .

доңғалақтікі 

 

, .

 

Түйіспе кернеудің есептеу дәлдік шегі.

Талап ететін шарт орындалады.

 

 коэфициенті, доңғалақтардың  симметриялы орналасуына қарамастан, жоғарыдағы ұсыныстарды қабылдаймыз,  өйткені шынжыр беріліс жағынан  күштер әсер етіп, тістерді нашарлататын  білікке қосымша деформация береді. 3.1 кестесі бойынша, дөңгелектердің  симметриялы емес орналасу жағдайында  К_Нb=1,25 мәнін қабылдаймыз.

Қисықтісті дөңгелектер үшін остер  аралығы бойынша таж енінің коэфициенті 

.

 

Тістердің b=10⁰ көлбеулік бұрышын алдын-ала қабылдап, тегеріш тістерінің саны

 

;

 

дөңгелетсек .       

Доңғалақтың тістерінің саны    .

Доңғалақ тісінің көлбеулік  бұрышының нақты мәні

 

;

 

Доңғалақтыңнегізгі өлшемдері бөлгіш диаметрлері

 

доңғалақтың               ;

 

Тексеру                        .

 

Жылжымай кесілген доңғалақтардың тістерінің ұшының диаметрлері

 

доңғалақтың               .

 

Доңғалақтың ені        , ;

 

Диаметр бойынша тегеріш енінің коэффициентін анықтаймыз

 

.

 

Доңғалақтың шеңберлік жылдамдығы мен берілістің дәлдік дәрежесі