Адамгершiлiк тәрбие ұйымыныњ ѓылыми – теориялыќ негіздері

Дамуында ауытқуы бар балаларға уақытында жүйелi түрде психологиялық медициналық-педагогикалық көмек көрсету, ата-аналардың көмегi, баланың ортаға үйренуi, оның оқуға деген ынтасының пайда болуы - бiлiм саласының, денсаулық сақтау бөлiмiнiң және әлеуметтiк қорғау жүйелерiнiң күшiмен iске асады.

Ауытқуы бар балалар, үш түрге бөлiнетiн “Бастауыш мектеп – бала бақша” және мектепке дейiнгi бiлiм беретiн мекемелерде тәрбиеленедi:

• әртүрлi ауытқуы бар балаларды оқутыға арналған, орнына келтiретiн мекеме;
• құрамында дұрыс балаларға арналған топ (сынып) бар, және де қалпына келтiретiн топ бар, құрама мекеме;
• ауытқуы бар балаларға түзету, оқыту арқылы көмек беретiн дұрыс балалармен бiрге оқытатын жалпы мекеме.

Мектеп жасына жейiнгi балалар,үйде тәрбиелетiн,-уақытша топтарда оқи алады.

Ауытқуы бар балаларға мынадай түзету мекемелерi көмек жасайды:

• психологиялық-педагогикалық, дәрiгерлiк әлеуметтiк әртүрлi жастағы топтарға көмек беретiн, диагноз қоятын, түзететiн жалпы бiлiм беретiн мекеме;
• мектеп жасына дейiнгi ұзақ уақыт емделуге тиiстi балалар оқитын санаторлық типтегi сауықтыру мекемесi;
• қосымша бiлiм беретiн мекеме (балаларда әртүрлi профильде сауықтыру).

Мектепке дейiнгi мекемелерде iрiктеп жинақтау ПМПК-ның жұмысы. Баланы басқа топқа ауыстыру, оны мектепке дейiнгi мекемелерге жiберу де осы ПМПК-ның жұмысы.

Ауытқуы бар балалар, осы ПМПК-ға, тағы басқа бiлiм беретiн мекемелерге жiберiледi. Денсаулық сақтау органдары балаларды сауықтыру орнына жiберумен айналысады. Қосымша бiлiм беретiн мекемелерге балалар ата-анасының келiсiмiмен және мамандардың ақыл-кеңесiмен жiберiледi.

Ауытқуы бар балаларды оқытып, тәрбиелеу, “Бастауыш мектеп – бала бақша”  тәрiздi қалпына келтiретiн мекемелерде арнаулы мектепке дейiнгi мекемелерде, уақытша топтарда – осылардың бәрiнде де арнаулы оқу бағдарламасымен, оқу жоспарымен оқытады, және оларда лицензия (рұқсат қағаз) болу керек.

Бүл мекемелерде оқыту және тәрбиелеу арнайы бiлiмi бар мұғалiм-дефектологтар, тәрбиешiлер, музыкалық жетекшiлер жұмыс iстейдi.

Балалар осылай, арнаулы және қосымша мекемелерде оқи алады.

Интеграция (шоғырлану, бiрiгу) - мектепке дейiнгi балалардың дамуына мынандай жағдай жасайды:

• бала туғаннан кейiнгi тұзету жұмыстарын алға қою;
• жалпы бiлiм беретiн мекемелерде оқитын балаларға мiндеттi түрде түзету көмегi;
• шоғырланған тәрбиеде-мiндеттi түрде медико-педагогикалық негiз болуы керек.

Интеграция (бiрiктiру) – арнаулы педагогиканың моделi, ауытқуы бар бала арнаулы топта тәрбиеленедi немесе мiндеттi түрде түзету көмегiн алып, дүрыс балалар тобында бола бередi.

Интеграция түрлерi - құрастырылған мекемелердегi:

Құрастырылған бiрiгу. Психофизикалық және тiл дамыту деңгейiндегi кейбiр балалар көпшiлiк топта тәрбиеленедi және жүйелi түрде дефектолог-мұғалiм мен педагог-психологтан түзету көмегiн алып түрады.

Жекелеген бiрiгу. Кейбiр балалар, сау балалармен бiрдей бағдарламаны қабылдай алмағандықтан, күннiң екiншi жартысын ғана дүрыс балалрмен өткiзедi.

Уақытша бiрiгу. Арнаулы топтың балалары, тiлдерiне де психологиялық дамуына да байланысты емес, айына 1-2 рет сау балалармен тәрбиелiк мәнi бар шаралар өткiзуге қатысады.

Толық бiрiгу - ауытқуы бар балаларға өте пайдалы, олар өзiне-өзi еркiн қызмет етедi, сау балалармен жақсы қарым-қатынас жасайды. Бiрақ бұлар мiндеттi түрде түзету көмегiн алуы керек. Түзету көмегiн олар уақытша мекемеде, мектепке дейiнгi арнаулы мекемеде, мектеп-интернатта, немесе поликлиникада алуы керек.

Осындай әртүрлi бiрiгулердiң арқасында, ауытқуы бар балалар әлеуметтенедi, ал сау балалар әлем бiртүтас адамдар жиынтығынан түратынын сезiнiп өседi.

Балалық шақтың әр түрлi кезеңiнде, үлкен адамдардың балалармен қарым-қатынастары.

Педагогикалық түзету процесiнде үлкен адамдардың балалармен арасындағы қарым-қатынастарында ерекше орын алатын нәрсе-жеке басқа дүрыс қарау, оны психологиялық қорғау, әр балаға психологиялық жақсы жағдай жасау.

Балалар мен үлкен адамдар арасындағы қарым-қатынас, сол балалардың жас шамасына, ықыласына байланысты болуы керек. Бүл жағдайда әр баланың психологиялық дамуындағы ерекшелiк, бүлiну процесiнiң құрылысына көңiл болу қажет.

Сәбилiк жас.

үлкен адам өзiнiң бар күшiн мыналарға бағыттайды:

• қозғалыста, көңiл-күй өзгерiстерiнде, жаңалыққа құштарлығын арттыруда баланы қанағаттандыру;
• қолдың функцияларының дамуы мен жүру процестерiнiң дамуды қамтамасыз ету;
• көңiл-күй, iскерлiк қарым-қатынасқа, бiреуден үйренуге дамыту;
• сөйлеу қабiлетiн жылдамдату.

Ерте жас.

үлкен адам жағдай жасайды:

• баланың танымдық iс-әрекетiнiң дамуына;
• сезiм мүшелерiнiң нығайуына;
• баланың белгiлi бiр заттың орнын ауыстыруға бейiмдiлiгiн дамыту;
• қоршаған ортамен байланыста iскерлiк көрсете бiлуiн дамыту;
• баланы қанағаттандыру үшiн, ол өзiнiң жетiстiктерiн мойындайтын “мен” - “мен-сана”  деуiн қалыптастыру.

Мектепке дейiнгi жас.

үлкен адам мен баланың арасындағы қарым-қатынас, баланың әлеуметтiк өзгерiстердi сезiммен қабылдауына байланысты. Арадағы қарым-қатынас, танымдыә қызықты ойынмен байланысты.

Баланың жетiстiгiн мойындата отырып, баланың мақтанышын оята отырып, үлкен адам баланың талабын қанағаттындырады. Баланың достарымен арасындағы қатынастарына көңiл бөлiп, түсiнiсуге шақырады. Осы үлкендермен қатынаста бала өзiнiң кiм екендiгiн, “мен”, “мен-тұғыр”, өзiн қандай бiр ортада, табиғатта, достарының арасында танымдық iс-әрекетiнiң, өзiн-өзi танып, жауапкершiлiкпен қарауын дамытады.

Дамуында ауытқуы және бүлiнуi бар балаларды зерттеудiң бiртүтас жүйесi қазiргi уақытта кеңiнен iске асуда. Мүндай бiртүтастың баланың даму ерекшелiктерiне дүрыс баға берiп, олардың танымдық iс-әрекеттерiнiң, тәртiбiне, көңiл-күйiне, есту, көру, жүру, нерв жүйүелерiн қамтиды. Мүндай тексерулерде дәрiгер - невропатолог, психиатр, генетик, физиолог, психолог, дефектологтар қатысады.

Тексеру әдiсi: клиникалық әдiс - неврологиялық тексерiс, клиникалық-генеологиялық талдау, кариотиптi анықтау, биохимиялық әдiс, т.с.с; нейропсихологиялық тексерiс; психологиялық-педагогикалық әдiс; баланың даму тарихын тексеру, бақылау, әңгiмелесу, тестер өткiзу, графикалық әдiстер, сурет, қолөнер, жапсырма жасау т.с.с. Психологиялық-педагогикалық тексерудiң ерекшелiгi, ол баланың дамуына жүйелi талдау жасайды: баланың дамуындағы әлеуметтiк жағдайлар, iс-әрекет және психологиялық жаңа пайда болған өзгерiстердi тексередi.

 

 

 

 

 

 

 

II . ТАРАУ АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ адамгершілік-ЭТИКАЛЫҚ ТӘРБЕСІ

2.1 Арнайы білім беру жүйесіндегі адамгершілік-этикалық тәрбесін  ќалыптастырудағы балалар дамуындағы ауытқулардың  негiзгi  сатылары

 

Мектепке дейiнгi түзету педагогикасы, балаларды тәрбиелеу мен оқытуда мынандай сатыларға бөледi:

1 саты.

 Сезiм  жүйесiнiң  бүлiнуi.

“Ақыл-ой кемiстiгi“ – ми құрылысының органикалық  бұзылуы нәтижесiнде танымдық iс-әрекет бұзылады.

Аурулардың халықаралық 9 классификациясы бойынша, келесi топтарға бүлiнген:

а) ақыл-ойдың кемуiнiң есуастық сатысы;

б) ақыл-ойдың кемуiнiң имбецильдiк сатысы;

в) ақыл-ойдың кемуiнiң нақұрыстық сатысы.

Халықаралық классификация бойынша ақыл-ойы кем балаларды психометрлiк зерттеудің нәтижесiнде 4 түрге бөледi: жеңiл (IQ 40-69), бiрқалыпты (IQ 35-49), ауыр (IQ 20-34), терең (IQ 20).

(Балалардың және жасөспiрiмдер  психологиясы мен психологиясының  анықтама кiтабы.-СП б., 1999 ж.).

2 саты. пДТ (3 пр) дизонтогенездiң  шекаралық тұрiне кiредi, және әртұрлi психикалық функциялардың баяу дамуымен белгiленедi. Жалпы мұндай жағдайда гетерохронды (әруақытта) көрiнуi, биологиялық ауытқуыға байланысты.

Этиопатогенетикалық классификация бойынша келесi  нұсқауларды айырады:

а) ПДТ (3 пр) конституциялық генез;

б) ПДТ соматогендiк генез;

в) ПДТ психогендiк генез;

г) ПДТ церебалды-органикалық генез.

3 саты. Көрудiң бұзылуы.

а) соқырлық (жарықты сезетiн – көз көруi 0,01ден 0,04 дейiнгi);

б) нашар көру (көзiлдiрiкпен 0,05тен 0,2 дейiн);

в)қылилық және амблиопия ( 0,4тен жоғары).

4 саты. Естудiң бүлiнуi.

а) саңыраулық, естiмеу (есту қабiлетiнiң жойылуы, еститiн құлақтан 85ДБ жоғары);

б) нашар есту (есту қабiлетiнiң жойылуы, еститiн құлақтан 85ДБ төмен);

в) кейiннен естiмей қалу ( 3-4 жасында естiмей қалған, бiрақ сөзi сақталған, кейiннен пайда болатын саңыраулық).

5. Жүрудiң бұзылуы (ОДА).

Себептерi:

а) нерв жүйесiнiң ауруы:

1. балалардың церебральдық сал болуы;
2. полиомиелит.

б) туа пайда болан жүрудiң бұзылуы:

1. жамбастың шығып кетуi, туа бiткен.
2. мойыны қисықтық.
3. талтақтық, табанның қисаюы;
4. омыртқаға зақым келу (сколиоз);
5. аяқ-қолдың дамымауы, кемiстiгi;
6. саусақ сұйектерiнiң кемiстiгi;
7. артрогрипоз (туа бiткен кемiстiк).

в) жүре пайда болған аурулар:

1. мидiң, аяқ-қолдың жарақат алуынан зақымдануы;
2. полиартрит;
3. сұйек аурулары (туберкулез, сұйек iсiктерi, остеомиелит);
4. сүйек жүйесiнiң ауруы (рахит, хондродистрофия).

6 саты. Сөйлеу қабiлетiнiң бүлiнуi.

1. Сөйлеу қабiлетiнiң бүлiнуi (алалия);
2. Сөйлеу аппаратының  функциясын және құрылысының бүлінуі (ринолалия, дизартрия, сложная дислалия);
3. Жазу мен оқудың бүлінуі (дислексия, дисграфия);
4. Сөйлеудің жылдамдығының бүлініу;
5. Сөйлеудің қабілетің бағыттайтын жағының бүлінуі (мутизм);

7. Эмоция (жан) жұйесінің бүлінуі:

1. Ерте балалық аутизм (тұйықтық);
2. Ертеде шешеден айрылу нәтижесінде пайда балған эмоциялық бүліну;
3. Симблингтік бәсекелесудің нәтижиесінде пайда болған бүліну;
4. Балалық шақта қарынғылықтан қорқу пайда болған бүліну.

8. Көптеген ауыр бүлiнулер.

Бұл бүлiну екi немесе одан да көп бөлiнулер: көз көрмеу, естiмеу, сөйлемеу, жүрмеу – бiр балада болуы.

Ауытқуы бар барлық балалардың дамуында жалпы және өзiне тән ауытқулары бар, олардың көпшiлiгi мiнездерiне байланысты, бүлiнудiң ауыр-жеңiлдiгiне байланысты.

Алғашқы бүлiнулер биологиялық аурулардың әсерiнен пайда болса, кейiнгiлерi осы алдыңғылардың әсерiнен пайда болады. Осы екiншi бүлiнулердi зерттеу, түзету керек дейдi Л.С.Выготский.

Естен шығармау керек, кейiнгi бүлiнулердiң себебiн алғашқыларынан байқап анықтауға болатынын, және керiсiнше болуы мұмкiн – алғашқы бүлiнулерге кейiнгi бүлiнудiң дәл келмеуi. Осы ойлардан кейiн Выготский айтқан, тек қана алғашқы бүлiнулер ғана ауытқуды анықтап қоймайды, тәрбие де осыны жеңуге көмектеседi  деп. Мысалы: ақыл-ойы кемiстiкте, бiр балада тепе-тең (адекватное) тәртiп, балалармен жақсы қарым-қатынас орнаған, ал екiншi балада басқалармен қарым-қатынас жоқ. Осындай екiншi ауытқулар басқа себептерге байланысты болады. Мысалы, эмоциялық (жаны) зақымдану. Жалпы проблемалар қатарына кiредi:

• Баланың әлеуметтiк қатынасы болмауы;
• Психикалық процестердiң төмен дамуы;
• Эмоциялық ерi-жiгердiң, ықыластың қалыптаспауы;
• Дамудың моторлық кемшiлiгi;
• iс-әрекеттiң, психикалық емiн-еркiндiктiң төмендеуi.-

Осы себептердiң барлығы ПДК әкеледi. Бұл кемшiлiктер мектепке дейiнгi балаларда әртұрлi бұлiнулермен және әртұрлi сатыда, әртүрлi жағдайда көрiнедi.

озiне тән қиындылықтар – әлеуметтiк-педагогикалық жағдайлардың баланы ерте кезден тәрбиелеуiне себепкер болады.

Мектепке дейiнгi тұзету педагогикасы, әр баланы оқыту, тәрбиелеу жағын қарастыра отырып, баланың оқу қабiлетiне көп көңiл бөледi, кемшiлiктерiн тұзетуге тырысады.

Осымен қатар бала ұшiн семьяның  жанұяның орны ерекше екендiгiн де айтады. Жанұя - негiзгi әлеуметтiк институт. Ата-аналардың әлеуметтiк-педагогикалық қатынастарының қалыптасуы, ана-бала қатынасының тәрбиесi, ата-аналарды өзiнiң тәртiбi қиын баласын тәрбиелеуге оқыту, мектепке дейiнгi  түзету педагогикасының тәрбиелiк бағытталарының бiрi болады.