Жеке адамның психикалық дамуы

 а/ өзін-өзі иландару - оқушы өз сөзінде өзі тұралмайтын  кемшілігін   мойындап, ойша ғана  емес: "Сөз берін орындамаған  жақсы емес", "Әр кезде сөзіңді орындауға тырыс", орындайтын бол" деп дауыстап айтуы керек.

Профсссор С.Я.Долецкий айтқандай  біз өз қателігіміз ойша айтамызда, өзімізге өзіміз кесшірім жасап, кейін оны ұмытып кетеміз, Егер біз оны естіріп, дауыстап айтатыып болсай| онда, өзіне-өзі кешірім жасау киынрақ болады дейді.

а) Өзін-өзі сендіру  – оқушыөзін-өзі қалай үстатын немесе олай істемеу керектігі туралы өзін сендіреді, Темекі тартуды койғысы келетін адам, онын зияндылығын, темекі түтінінің зиянык..., мен енді темекі тартпаймық деп өзіне-өзі сеніп түрде әркез айтуы тиіс.

б/ Өзік-езі сынау әдісі - жолдастарына деген өз бойындағы дөрекелігі үшін катты сеніп, сынға алады, онын мәдениетгін, тәрбиенін жоқтығын көрсетеді. Өз тарапынан мұның барып тұрған мәдениетсіздік екенін, жекеұран іс екенін тәрбиелі адамның ондай іс істемейтінін, әбден өзі   қайталап айтумен болады.

в/ Өзін-өзі міндеттеу  әдісі - бұл иландыруға ұқсас, Бала өз бойындағы кемшілікті жою үшін немесе бір жағымды мінез| өз бойына дарыту үшін колданады. Айтайык үй тапсырмасы әркез орындауға, таза жазуға, оларды байсалдылық пен ойланып істете жаттығады. Оны әр уақытта қайталап, орындауға жігерің жұмылдырады.

г/ Өзін-өзі тәрбиелеуде - ойша өзін өзгенің: орнын қою арқылы өзгемен санаса білудін /импатия/ үлкен тәжірибелік мәні бар. Бұл әдетін өзін-өзі тәрбиелеудегі жақсылығы сол адамдарға көмекке келуге өзін әрдайым дайын тұруға дейді.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           

Кейбіреулердін кайрымсыздығын, өзгеге көңіл бөлсі келмейтіндігін, безерлігін кергенде онын өз-өзінен елгезектеп басқаға әр кеде қол ұшын беріп көмекке асығатындығы қалады.                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

д/ Өэін-езі мінідеттеу әдісі -бұл оқушының; белгілі ( міндетін . орындауда енжарлық керсетіп кезіңде болады. Мысалы жатып тұру уақытын орындамауда.

мүмкін. Соңна өзіне-өзі бұйырудын тәрбиелік манызы бар. "Сағат 7-і тұр!" оны әбден дағдыланғанша

е/ Өзін-өзі жазаау әдісі  алдына қойған міндетті орындамау, ауытқымау. Мысалы, 9-сныып оқушысы қызықты киноға баруға билет алады. Алдында сабағына шала әзірленіп- екі алып қала жаздағаны ойына оралып, келесі сабаққа жөнді  әзірленбегені есіне түсіп кинодан бас тартады.

Тұнғыш кияли-социализмнің өкіддерінің бірі Т.Мор Ағылшын  өкіметінін канцлері кызметін атқара отырып. Кабинетінде үнемі әзір тұрған камшымен өзінің қателігі үшін өзін-өзі "жазалайтын" болған.

Өзін-өі тәрбиелеу мен  білім бсрудің оқушы дамуына  қалыпасуына тигізер манызда  әсерін скере отырыл, мұалімдср мен  сынып жетекшілері онымен белсенді жұыс жасаы керек.

Өзінөзі тәрбиелеу мен білім бсрудін мазмуны мен турлері әр алуан болуы мумкін. Ол әрине мүғалімнің білімі мен қаблетіне де байланысты. Негізінде ол оқушылармен үш бағытта жургізіледі.

а/ Өзін-өзі тәрбиелеу  туралы окушылар ұйымына қоғамдық пікір  калыптастыру;

ә/ Өзін-өзі тәрбиелсудіи негізін анықтап, оқушыларға онын әдістері мен іске асыру жолдарын тісіндіру арқылы көмек жасау;

б/ оқушыларға өзін-өзі  тәрбиелеу бағдарламаларында жасауға  кемектесу. Онын тәжірибеде іске асу  жолы қандай болуы керек?

Ең негізгісі өзін-өзі  тәрбиелеу жөніңде оқушылар ұжымында коғамдық пікір қалыптастыру. -Өзін-өзі тәрбиелеудін не екенін оқушылар тегіс біле бермейді. Кейбірі бұл білмегенін жолдастарынан жасырады, өйткенімұндай іспен айналысу дұрыс адамға қол емес деп ойлайды, үшіншілері, мұндай жұмыстын ботатынынан мүлде хабарсыз келеді.

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер.

 

 

1.Оқушылардың тұлғалық  қасиеттерін дамытудың педагогикалық  негіздері.-Алматы,2001.

2.Сағындықұлы.Е. Педагогика.-Алматы,2002.

3Өзін-өзі тәрбиелеу  мәселесінің филасофиялық негізідрі.-Ізденіс,2004.

4.Жеке тұлғаның өзін-өзі  тәрбиелеу.-Саясат,2001.

5.Оқушылардың өзің-өзі  тәрбиелеу.-Сынып жетекшісі,2006.

 

 

 

 

 Жоғарғы мектеп оқушыларының психологиялық ерекшеліктері

 

Жоспар

 

1  Балаң  жастық кезеңдегі зерттеудегі  ойлар.

2 Балаң жастағылардың даму ерекшеліктері.

3 Балаң жастағылардың  ақыл - ой әрекеті.

4 Балаң жастағылардың  ересектермен қатнасы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Балаң жастық кезеңдегі зерттеудегі ойлар.

Жас шағы психологиясына жас өспірімдік шақ жыныстық толысудан  басталып, ересектің басталуымен аяқталатын даму стадиясы деп анықталады. Алайда бірінші шегі физиологиялық, екіншісі әлеуметтік шек болып тұрған осы анықтаманың өзі құбылыстың күрделілігі мен көл өлшемділігін көрсетеді.

Алайда өспірімдіктің  көптеген теориялары бар. Биологиялық  теориялар нақ өсудің биологияльгқ процестері басқаларының бәрінен басым болады деген оймен жас өспірімдікті алдымен организм волюциясының белгілі бір кезеңі деп қарайды. Психологиялық теориялар психикалық волюцияның заңдылықтарына, ішкі дүние мен өзін - өзі ұғынудың тән сипаттарына назар аударады. Психоаналитикалық теориялар жас өспірімдікті психосексуалдық дамудың белгілі бір кезеңі деп біледі. Көрсетілген теориялар жас өспірімдікті алдымен индивид немесе жеке адамның дамуы ретінде ішкі процесс тұрғысынан қарайды. Бірақ бұл даму әр түрлі әлеуметтік және мәдени ортада әр келкі болып өтеді. Жас өспірімдік социологиялық теориялары оны алдымен социализацияның белгілі бір кезеңі, тәуелді балалықтаң ересектіктің дербес те жауапты іс - әрекетіне көшу деп қарайды. Зерттеушілер адам меңгеруге тиісті әлеуметтік рольдерге, оның бағалаушылық бағдарламасының қалыптасуына, еңбек өміріне аяқ басуымен байланысты проблемаларға назар аударады, яғни индивидтік - псхологиялық проблемалар әлеуметтік проблемалардан шығарылады.

Советтік ғылым жастық проблемасын әлеуметтік - псхологиялық факторлар мен дамудың ішкі заңдылықтарын есепке алып, комплексті зерттеу керек деп біледі. Бұл әжептеуір қиын, өйткені психофнзикалық дамудың қарқыны мен фазалары әлеуметтік толысу мерзімінен әр кезге    үйлесе бермейді. Акселерацияның,   дене күшінің жедел дамуы нәтижесінде қазіргі балалар тез және бойлары екі - үш ұрпақ бұрынғыға карағанда, орта есеппен екі жыл бұрын өседі. Жыныстық  толысу да екі жыл ерте басталып, ерте аяқталады. Физиолоттар екінші жыныстық белгілердің шығуына қарай бұл процесті үш фазаға препубертаттық, пубертаттық және постпубертаттық фазаларға бөледі осының өзінде жасқа қатысты психология детте жеткіншектік жасты (балаң жастық ) алғашқы екі кезеңмен байланыстырады.

Акселерацияға байланысты жеткіншектік кезеңнің шектері төмендейді де, қазір ол енді 14 - 34,5 жаста-ақ аяқталады. Жас өспірімдік тиісінше ерте басталады. Бірақ дамудың бұл кезеңінің нақты мазмұнын алдымен  әлеуметтік жағдайлар анықтайды. Жастардың қоғамдағы орны , ол меңгеруге тиісті білімдердің көлемі және басқа бірқатар факторлар осы жағдайларға тәуелді.

Көптеген алғашқы қауымдық коғамдарды жас шағ айырмашылықтары  әлеуметтік айырмашылықтарға тікелей  үйлеседі; социализацияның негізгі  мехенизмі бір жастағы адамдарды ( еркектерді)  біріктіретін жас шағы топтары болып табылады, осының өзінде мұндай топтардың әрқайсысы

 

өздеріне ғана тән  арнайы әлеуметтік функцияларды ғана атқарады. Феодалдық қоғамға социализация жеткіншекті не жас өспірімді  ересектердің іс - әрекетіне едуір  дәрежеде тікелей қосу арқылы ( шаруалар шаруашылығында міндеттері) жүзеге асырылған. Мектеп оқытудың осы практикалық формаларын толықтыратын ғана болған. Қазіргі қоғамда және қоғамдық іс - рекеттің күрделіленуіне байланысты адам жұмыс істемей, негізінен оқитын даярлық кезеңі едуір ұзарады. Білім алу мен оқудың қоғамдық қажетті мерзімі неғұрлым ұзақ болса, шын мнінде әлеуметтік кемелдік соғырлым кеш басталады. Осыдан келіп жас өспірімдік кезең ұзарып, жалпы алғанда жас шағы шектері біршама тиянақсыз болады.

Балан жас өспірімдік (14,5 -17 жас) бұл күрделі кезеңнің басталуы ғана. Ал, оның негізгі ерекшеліктері қандай ?

 

Балаң жастағылардың  даму ерекшеліктері

Балаң жастық - адамның  дене дамуының аяқталатын кезеңі. Бойдың ұларуы жеткіншек кезеңге қарағанда  баяулайды. Қыздардың бойының толуы орта есеппен 16 мен 17-нің арасында болады. ( ауытқу плюс - минус 13 ай ), жігіттерде 17 мен 18 - дің арасы ( ауытқу плюс -минус 10 ай ). Салмағы артады, осының өзінде ер балалар қыздардан қалып келген есесін толтырады. Бұлшық ет күші өте тез өседі: 16 жаста ер бала 12 жастағысынан бұл тұрғыдан екі есе асып түседі. Бойы толысқаннан кейін шамамеы бір жылдан кейін адам қалыпты ересектік бұлшық ет күшіне жетеді. Әрине, көп нәрсе дұрыс тамақтану режимі мен дене шынықтырумен шұғылдануға байланысты. Спорттың кейбір түрлерінде балаң жасық - ең көп жетістіктерге жететін кезең.

Жыныстық даму жөнінен  жігіттер мен қыздарының көбі бұл  жаста     постпубертаттық  кезеңде болады. Көп тараған түсініктерге карамастан, жынысытық толысудың  мерзімі нәсілдік және ұлттық ерекшеліктерге, климатқа байланысты емес. Оның есесіне  тамақтану сипатындағы айырмашылықтар мен басқа да әлеуметтік - кономикалық факторлар ықпал етеді. Мұның үстіне орташа статистикаылқ норманың жеке физиологиялық нормамен үйлеспейтінін ескеру өте маңызды. Кейбір әбден қалыпты адамдар орташа статистикалық мерзімдерден көп озық не қылыңқы дамиды.   

Қарқыннын бұл вариацияларын  патологиялық жағдайлардан ажырату  әрдайым оңай бола бермейді.

Жас өспірімдік шақ бала мен ересектердің арасындагы аралық жағдайда болады. Баланың жағдайы  оның ересектерге тәуелділігімен сипатталады, бұлар оның өмірлік іс - әрекетінің басты мазмұны мен бағытын белгілейді. Баланың атқаратын ролі ересектердің ролінен сапалық тұрғыда өзгеше болады және екі жағы да мұны анық ұғынады. Өмірлік іс - әрекеттің күрделене түсуімен бірге жастарды әлеуметтік рольдер мен мүдделер диапазонының сандық ұлғаюы  ғана болып қоймайды, сапалық тұрғыдан да өзгеріп, ересектік рольдер бірден — бірге көбейеді, осыдан келіп дербестік пен жауапкершілік өлшемі шығады. 14 жаста оны комсомолға қабылдайды,

16 жаста паспорт алады. 18 жасында сайлау правосы мен некелесуге мүмкіндік алады. Көпшілігі бұл жаста еңбек қызметін бастайды, бәрі де мамандық тандау туралы және т. б. ойлайды. Алайда жас өспірімде ересектер статусының элементтерімен қатар оның жағдайын баланың жағдайына жақындататын тәуелділік белгілері сақталады. Материалдық жағынан жоғары класс оқушысы  ата - аналар қауырында. Мектепте оған, бір жағынан, екінің бірінде сен ересексің, үлкенсің десе, екінші жағынан, одан үнемі тіл алуды талап етеді. Бұл мектептен басқа жерлерде де байқалады, мұнда 16 жастағылар емес, 20 жастағыдан ересек деп санамайды. Жағдайдын, ( бір тұрғыдан ересек деп таниытын, екінші тұрғыдан танымайтын ) және өзіне қойылатын талаптардың тиянақсыздығы жастардын психологиясында өзінше ұғынылады.

Жас өспірімдік шақтың аса маңызды міндеттері - мамандық таңдау, еңбек пен қоғамдық - саяси қызметке даярлану , некелесуге өз семьясын құруға әзірлену. Өзара байланысты бұл міндеттердің жүзеге асырылуы белгілі бір уақытты талап етеді және олардың жүзеге асу мерзімдері жас адамның іс - әрекетінің сипатына тәуелді. Барлығы мектеп оқушылары болатын жеткіншектердей емес 15-17 жастағы жас өспірімдер мен бойжеткендер бұған қоса кәсіптік - техникалық училищелердің немесе арнаулы орта оқу орындарының оқушылары болуы мүмкін. Кейбір жас өспірімдер оқуды өнімді еңбекпен  ұштастырады. Бұл айырмашылықтар психологияға әсер етеді.

Балаң жастағылардың  ақыл - ой әрекеті.

Ақыл - ой қызметінің ерекшеліктері. Адамның жалпы ақыл - ой қабілеті 15-16 жасқа қарай детте қалыптасып болады, сондықтан оның бала кездегідей шапшаң өсуі байқалмайды. Алайда олардан әрі жетіле береді. Күрделі интелектілік операцияларды меңгеру және ұғымдық  аппараттың баюы жас жігіттер  мен қыздардың ақыл - ой қызметін неғұрлым  орнықты әрі пәрменді етіп, оны бұл тұрғыдан ересектіңіс - әрекетіне жақындатады әсіресе, арнайы қабілеттер шапшаң дамиды. Мүлделердіқ бағытталуының барған сайын саралана түсуімен қосылып, мұның өзі жастардың ақыл - ой қызметінің құрылымын кіші жастардағыға қарағанда неғұрлым күрделі де дара сипат береді. Қазіргі бар деректерге қарағанда, ақыл - ой қабілетінің саралануы қыздардан гөрі ер балаларда ертерек басталып, неғұрлым айқын көрінеді. Қабілеттер мен мүлделердің мамандануы нәтижесінде басқа да көптеген барлық айырмашылықтар неғұрлым елеулі және практикалық тұрғыдан маңызды болады. Осыны,  сондай - ақ жоғары класс оқушысының мамандық таңдауға даярлану қажеттігін ескеріп, жоғары кластарда оқытудың даярлығын арттыру қажет, оқушылардың дербестік дәрежесін арттырып, оларға жалпы білім беретін мектеп шеңберінде біраз мамандануға мүмкіндік жасау керек ( факультативтік пәндер, үйірмелік жұмыс, маманданған мектептер ). Бірақ арнайы қабілеттердің қалыптасуының өзі оқытудың