В.А.Сухомлинскийдің коллектив туралы педагогикалық көзқарасы

В.А.Сухомлинскийдің  көзқарасының қалыптасуына Я.Корчактың  әсері ерекше болды. Белгілі поляк  педагогының тамаша еңбектерімен, атап айтқанда “Баланы қалай сүюге  болады” (1920), “Қашан мен қайтадан кішкентай  боламын” (1926) В.А.Сухомлинский соғысқа  дейін таныс болған еді. Я.Корчак гитлер конц-лагерлерінің бірінде 1942 жылы тамыз айының бас жерінде. Жетімдер үйінің тәрбиеленушілерімен бірге  қайтыс болды. Өзінің өмірін сақтауға болар еді, оған бірнеше рет қашуға ұсынған болатын-ды. Бірақ ол өзіне шексіз сенген адамдарды сатып кете алмады. Көргендердің айтуына қарағанда, достарының геттоны тастап кету және өзін аман сақтау туралы ұсынысына, өз ісіне берілгендігімен жауап берді. Я.Корчак газ толтырылған камерада өлім азабының соңғы минуттарының алдында қолынан ұстап, балалары мен бірге болды. Бүкіл өз өміріне терең адамгершілік мән бете отырып, өз борышын балаларының алдында аяғына дейін орындады.

Бұл мәселелер  В.А.Сухомлинскийді ол мектепте жұмыс  істеген барлық уақытта қызықтырып отырғаны мәлім, Мұғалімдер коллективі, оқушылар коллективі, ата-аналар коллективі ғалымның ұдайы да мұқият назарында  болды.

2.2 В.А.Сухомлинскийдің коллектив туралы педагогикалық көзқарасы

Көрнекті  педагог Василий Александрович  Сухомлинский (1918-1970) өзінің педагогикалық  жүйесіпде әрбір оқушының басынын  жан-жақты дамуының, дара ерекшеліктерінің, бейімділігінің, қызығуінылығының, тағы басқа кабілеттерінің жетілуіне  бағытталған оқу-тәрбие процесін ұйымдастырды. "Павлыш ортамектебі, "Балаға жүрек  жылуы", "Ұжымның құдіретті  күші", "Мектептің жас директорымен сырласу", "Ұлыма хат", тағы басқа құнды еңбектері арқылы В.А.Сухомлинский жас ұрпаққа тәрбие мен білім берудің ұлы ісінің жалғастырушысы болды.

В.А.Сухомлинскийдің  шығармашылығы әрбір жыл өткен  сайын біздің елімізде, сол сияқты шетелде ғылыми және педагогикалық  жұртшылықтың тарапынан бірден-бір  ерекше көңіл бөлініп келеді. Бұл  кездейсоқтық емес. Оның талдаған педагогикалық  жүйесі педагогика ғылымын жаңашылдық идеялармен және қағидалармен тек ғана байытып қойған жоқ, теорияға, сонымен  қатар білім беру және тәрбие тәжірбиесіне ерекше үлес қосты және отандық педагогикалық  ой-пікірдің дамуына белгілі реваолюциялық  кезең болды.

Василий Александрович Сухомлинский мектеп коллективінің мәні мен оны тәрбиелеудің принциптерін терең ашып көрсетеді, идеялық-азаматтық мазмұнды коллективтің өмірі мен дамуының негізі деп  белгілейді. Бұл кітаптың ерекше құндылығы кісіге коллективтік тәрбиенің ықпалын терең ашып көрсетеді. Осы бөлімді оқи отырып, автордың адамдық өзара қарым –қатынастың аса нәзік қырларына соншалық бойлап енуіне, педагогикалық бақылауларының байлығы мен сан алуандығына таң қалмасқа болмайды.

В. А. Сухомлинский ''Жастарды адамгершілікке'' тәрбиелеудің проблемаларын'' зерттеді. Сухомлинский еңбектері басты да күрделі міндеттерді  шешу - барлық жастарға орта білім беруге арналған. Педагогиканың мұндай күрделі  де маңызды міндеттері - комплексті түрде, мектеп практикасы арқылы, мектептің  қазіргі жағдайына байланысты шешіліп, нәтижесі тез арада тарап кетті. Ол халықтық педагогиканың үлгісіне сүйенеді. Ол халықты нағыз тірі құрал ретінде педагогикалық  даналықтың көзіне айналдыра отырып зерттеді. Ұжымда тәрбиелеу принципін кеңірек және сенімді түрде іске асыру ұлы педагог В.А.Сухомлинскийдің еңбектері мен тәжірибелерінде орын алған. Ол бұл принциптің методологиялық мөнін түсініп, тәжірибеде балаға ұжымның әсер ету күшін дәлелдеді. В.А.Сухомлинский ұжымның нақтылы әдісін зерттеді және ол әдістерді қолданудық шарттарын анықтады, ұжымның даму заңдылықтарын және құрылысының ерекшеліктерін ашты.

Мектеп  тәрбиесін ұйымдастырудың топтық формасы ұжымдық деп аталады. Тек ұжымда ғана тұлға өзінің жан-жақты даму мүмкіншілігіне ие, сонымен бірге тек ұжымда ғана жекелей еркіндік болуы мүмкін. Ұжымдық рухта тәрбиелеу педагогикалық тәрбие мақсатындағы негізгі принцип. Бұл мақсатқа жетудің жолдары мен формалары ұжымға байланысты.

Шетелдік  жүйе тәрбиесінен өткен кеңестік жүйе өзгешелігі - тұлға дамытудағы ұжымның атқаратын қызметі жетекші  болып белгіленуінде. Кеңес мектебі  әлемде бірінші болып, жеке тұлғаға  бағдарланған тәрбиеден бас тартып, тәрбие іс-әрекетінің негізіне ұжымды қалады. Сөйтіп, тәрбие тәжірибесі мен  теориясының дамуына деген көз-қараста  үлкен қадам жасады. Ұжым тәрбиелік  талпыныс-тар орталығына айналды, оны  қалыптастыру мектептің негізгі  міндеті ретінде қабылданды. Жаңа қойылған мақ-саттар кіші және үлкен  мәселелерді теориялық үйлестіру  мен талдауды қажет етті. Оларды шешуге А. С. Макаренко, Н. К. Крупская, В. А. Сухомлинский және т. б. атақты педагогтар күш жұмсады.

Бірақ, кең  көлемде көзделген тәрбие жұмыстары  жақсы нәтиже бере қоймады, жақсы  ойлар іске аспады. Көптеген жылдар бойы үстемдік еткен ұжымдық тәрбие біздің мектептерде адамды жаңаша тәрбиелеуге  өзінің елеулі үлесін қоса алмады. Бұл  нені көрсетті - идеяның нашарлығын ба, әлде оның өмір қажеттігіне сай  келмегенін бе? өткенді ойлай келе, бүгінде адамның жеке табиғатын  жасау идеясы нақты да қарапайым  болып шықты. Бұдан мынадай қорытынды  шығады: жекелей дамуды кемсіте не ұжымдауды әсірелеп, тәрбие ісін біржақты қателікке апаруға болмайды. Ұжымдық  және тұлғалық үйлесім көп жағдайда тәрбие туралы дұрыс көзқарастар  негізіне алынуы шарт.

Білім беру мен оқыту органикалық талдаудың  көзі, дамыған сезім мен ақылдың  бірлігі, халық пен адамның үзіліссіз  білім алуының қалыптасқан сұранысы. Сухомлинский өзінің көптеген еңбектерінде ең маңызды ой-пікірі - педагогтың мынадай екі мәселені шешуіне арналады. Біріншіден, оқушыларға білім қорын жинақтауға мүмкіндік беру. Екіншіден, оқушыларды ұдайы, барлық өмір бойы өз білімін толықтырып отыруға әсіресе, адамзат мәдениетінің қазынасын тиімді пайдалануға үйрету. Оның айтуынша, білім беру творчестволық процесс - адамның, жеке тұлғаның қалыптасуы өмірлік толастамайтын ағынды, тасқынды процесс. Оқыту, білім беру, тәрбие бір-бірімен тығыз байланысты, бірін-бірі толықтырып, кезекпе-кезек жалғасып отыратын тарихи процесс. Сухомлинский: ''Адам білім арқылы жұмыс істеуге үйренуі - адамгершіліктің ең жоғарғы мұраты'' - деп тұжырымдады.

Қазіргі Қазақстан Республикасында кәсіптік даярлыққа асқан қызығушылықпен талаптар қойылуда. Жаңа типті оқу орындары ашылып, оған жаңа оқу-құралдары жасалуда, гимназиялар, колледждер, лицейлер, жоғары кәсіптік училищелер, жекелей кәсіптік авторлық мектептер ашылып өз концепциясын жасау үстінде. Инженерлік - педагогикалық институттар, индустриальдық-педагогикалық техникумдар, педагогикалық колледждер көптеп ашылуда. Кәсіптік білім беру ұдайы дамуда. Бұл басқа ғылымдар мен ұдайы байланыста дамып, білім берудің комплексті жүйесін іске асыруда, жаңа теория мен концепция жасауда, мұның барлығы практикада сыналу үстінде.

Адамгершіліктің ең жоғарғы өлшеулі болып табылатын  Я.Корчактың ерлігін В.А.Сухомлинский соғыстан кейін білді. “Януш Корчактың өлімі – деп жазды “Балаға жүрек жылуы ”кітабында, - оның ерлігі ерекше адамгершілік күш пен тазалықтың мен үшін жігерлендіретін шабыт болып табылады”.

Балаларды мадақтау және жазалау идеясы тәрбие құралы ретінде кездейсоқ пайда болған жоқ. Оның көп жүйелерде қызығушылық  танытты. В.А.Сухомлинский – гуманистік дәстүрлердің лайықты ізбасары болып табылады. Павлыш мектебінде жазалаусыз тәрбие бүкіл педагогикалық ұжымның педагогикалық қағидасы болып табылады. “Он жыл мен, - деп жазды В.А.Сухомлинский,- өзімнің тәрбиеленушілерімді жазалаусыз тәрбиеледім және олар белгілі адамдар болып шықты”.

Балаларды мадақтау және жазалау идеясы тәрбие құралы ретінде кездейсоқ пайда  болған жоқ. Оның көп жүйелерде қызығушылық  танытты.

В.А.Сухомлинский баға туралы жазалау құралы ретінде  айта келіп, оны тек ғана жоғары сыныптарда қанағаттанғысыз баға қою баланың  жүрегін жаралайды, психологиясына әсер етеді, өзіне деген енімі  жоғалады. Сухомлинскийдің айтуынша, барлық балалар І сыныпқа бір  ғана мақсатпен жақсы оқу үшін келеді.

Тек ғана баланың оқудағы 7 жетістігі, оның әрбір  күн сайын алға басқан қадамы оған күш-жігер береді. В.А.Сухомлинский төрт жыл бастауыш сыныпта оқығанда бірде-бір қанағаттанғысыз баға қоймапты. Бірде бір бала екімен жазаланбапты.

Баға  В.А.Сухомлинскийше, жазалау емес, жалқаулығы үшін жазалау емес, әруақытта да оптимистік түрде еңбегі үшін марапат  деп түсінді.

В. А.Сухомлинский балалар ұжымын дамыту теориясына айтарлықтай  үлес қосты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғылыми еңбектерінде "Коллективтің құдіретті күші", т.б. баяндалды.

Ұжымдық шығармашылық іс мына кезеңдер бойынша жүзеге асырылады:

1-кезеңде ұжымның атқаратын жұмыстары әңгімеден басталып, шешуге тиісті мәселелер ұсынылып, талқыланып, міндеттер белгіленіп, сұрақтар қойылады. іс жобасы жасалады.

2-кезеңде ұжымдық іс жоспарланып, жалпы жиналыста талқыланады. Әр ұжым мүшесі өз пікірін айтып, мәселеге байланысты сұрақтар қойып, ұсыныстарын кіргізеді.

3-кезеңде  ұжымдық шығармашылық іс анықталады  және дәлелденеді. Іс жобасы  әр бөлімде талқыланып, жұмыс  басталады.

4-кезеңде ұжымдық шығармашылық іс өткізіліп, дайындық қорытындысы шығарылады. Мұны барлық ұжым мүшелерімен бірігіп, жетекшілері, тәрбиешілері ұйымдастырады. Бұл іске қатысушылар үшін ең бастысы — сергектік, өзі үшін, қабілетінше, жолдастарына және адамдарға қуаныш әкелуге сенімділік.

5-кезеңде ұжымдық шығармашылық іс аяқталып, қорытындысы шығарылады. Ұжым: "Қандай жұмыстар жақсы атқарылды? Себебі неде?" "Не істелмеді? Неліктен?" "Келешекке нені ұсынамыз?"- деген сұрақтарға жауап алады.

6-кезеңде ұжымдық іске қорытынды жасалғаннан кейінгі жиында айтылған ұсыныстарды жүзеге асыру, келешектегі іс-әрекеттерінің мақсатын, мазмұнын және бағыттарын белгілеу.

Белгілі педагог В. А. Сухомлинскийдің еңбектерінде "мектептік-отбасылық тәрбие" ұғымы кең қолданылады. Оның пікірінше тәрбиені мектептік немесе отбасылық деп қарастыруға болмайды, өйткені бала тұлғасы біртүтас және оны қалыптастыру процесі де біртүтас сипат алады. Міне, осындай біртұтас тәрбие процесінде мектеп жетекші рөл атқарады.

В.А.Сухомлинскийдің  пікірі бойынша әрбір бала тәрбиесі ұжымдағы негізгі тәрбие құралы болады. Балалар мен тәрбиешілер арасындағы рухани қарым-қатынас ұжымдық қатынастың даму процесі, В.А.Сухомлинскийдің қарым-қатынас  жайындағы идеясы жаңашыл мұғалімдердің  идеяларымен ұштасып жатыр.

Елбасы  Нұрсұлтан Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер-бүгінгі  мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай  тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндеттер ауыр» деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек  өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық  сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығар-машылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне  еніп, оқытудың жаңа технологиясын  шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші  тұлға ретінде ұлағатты саналады.

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік  бағдарламасында; «... экономиканың барлық салалары үшін жоғары білікті және бәсекеге қабілетті кадрларды даярлаудың сапасын арттыру. «және»...кәсіби міндеттерін  дербес әрі танымдық тұрғыдан шешуге, кәсіби қызметтің тұлғалық және қоғамдық маңызын түсінуге, оның нәтижелері үшін жауап беруге қабілетті кәсіби құзыретті жеке тұлғаны, бәсекеге қабілеті маманды қалыптастыруды қамтамасыз ететін білім беруді басқарудың тиімді жүйесі құрылатын болады...» деп  атап көрсеткен.

Бүгінгі күні әлемдік ақпараттық білім кеңістігінің тиімді жолы - білім беру саласын  толықтай ақпараттандыру. Қазақстан  Республикасының «Білім беру» Заңында білім беру жүйесін ақпа-раттандыру осы саладағы мемлекеттік саясат негізінде анықталып, осы жүйедегі басты міндеттердің біріне айналып отыр. «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдар-ламасы білім берудің ұлттық моделінің қалыптасуымен және Қазақ-станның білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңістігіне кіріктірумен сипатталады.

Ел президентінің  Қазақстан халқына Жолдауында өткен  ғасырдың отызыншы жылдарында сауатсыздықпен күрес жүр-гізілгендей, компьютерлік сауаттану жөнін-дегі ауқымды іске азаматтарды тарту қа-жеттігі  айтылған және мемлекеттік қызметке жаңа қызметкерлерді қабылдау кезінде  компьютерді, интернетті және электрондық  поштаны қолдана білу дағдысы  міндетті талап болуға тиіс екендігі атап көрсетілген. Осыған байланысты XXI ғасырда ақпараттанған қоғам  қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім  беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу көзделіп отыр: компьютерлік техниканы, интернет, компьютерлік желі, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, элек-трондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көтеру.

Білім беруде танымдық қызығушылықты дамыту арқылы ақпараттандыру процесі мұғалімнің дайындық деңгейі мен мамандық сапасына үлкен талап қояды. Ол мұғалімнің өзін-өзі дамуына, өзіндік білім алуына және танымдық пен жұмыс жасауға мүмкіндік туғызады. Студенттің шектеусіз қабілетін дамыта алатындай білім берудің әлемдік кеңістігін құруға қабілетті бола білуі шарт.

Бүгінгі таңда  білім беру жүйесінің барлық саласында  жаңа ақпараттық технологияны жоспарлы түрде енгізіп, жүйелік интегралды өткізу немесе қаа-тамасыз ету қажеттілігі  туындап отыр.

Қазіргі замандағы  ақпараттық технология әрбір студенттің білім алу үрдісінде танымдық және танымдық қабілетін дамытуға айқын мүмкіндіктер береді. Дәл осы ақпараттық технология мен әрбір студенттің өзіндік білім алу траекториясын таңдауына жол беретін анық білім беру жүйесін құруды, оқу бағдарламаларының бағдарламалануы және өзгермелі бейімделінуі есебінен оқу үрдісінің біртұтастығын сақтай отырып оны дараландыруға мүмкіндік беретін кмпьютердің маңызды дидактикалық қасиеті негізінде оқушылардың оқу үрдісінде танымдық қызметін тиімді ұйымдастыру арқылы жаңа білім алу технологиясын түбегейлі өзгертуді тығыз байланыстырады.