Окушылардын танымдык кызыгушылыгын калыптастыру

7.Үй жұмысының сипатын өзгерту. Алған білімін үй тапсырмасын орындауға шығармашылықпен ізденіспен пайдаланатындай оқушыны өз бетінше ойланып, жол табуға итермелейтіндей, сабақта алған білімді практикада қолданатындай тапсырмалар беру.

8.Жаңа оқу материалын  сабақ үстінде бекітуге көңіл бөлу.

9.Үйде осы есте бекіту  жұмысы онан әрі жалғасын табатындай  тапсырмаларды көбірек беру.

10.Үйге практикалық   мазмұндағы тапсырмаларды көбірек  беру.

11.Үй тапсырмасын сол  күні орындауға алғы шарттар  жасау.

12.Тапсырманы түрлі  бағытта беру.( ауызша немесе жазбаша)

13.Таңдауы мен бірге  психологиялық талдау жасайтын  тапсырмалар.

14.Топтық жұмыстар.

Шебер мұғалімдер өзінің пәнін терең білу менен бірге  шәкірттерін толғандыратын, қызықтыратын мәселелерді білу керек. Атап айтқанда саясат ғылым, өнер, техника және спорт саласында.

 

2.2 Оқушылардың  танымдық белсенділігін қалыптастыру  әдістемесінің мазмұны және әдістемелік  ұсыныстар.

 

Көптеген ғалымдар оқыту  әдістерін мазмұнына, қолданылуы мен  іс-әрекет түрлеріне, мақсатына, мәніне қарай түрліше топтайды. Біз жалпы оқыту әдістерін талдап, жүйелей отырып, оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудағы әдістер тобын мынадай негіз бойынша топтадық:

1. Ақпараттың берілуі мен қабылдау сипаты бойынша – дәстүрлі әдістер жүйесі

(Е.Я.Голанд, И.Т.Огородников,  С.П.Петровский): сөздік әдіс (әңгіме, әңгімелесу, дәріс т.б.) ; көрнекілік (демонстрация, көрсету т.б.); практикалық

(сарамандық жұмыс,  шығарма т.б.).

2. Оқушы мен мұғалімнің өзара әрекеті бойынша – Лернер – Скаткин топтаған әдістер жүйесі: баяндау – иллюстративті әдіс, репродуктивтік әдіс, проблемалық баяндау әдіс, ішінара – іздену немесе эвристикалық әдіс, зерттеушілік әдіс.
3. Мұғалім іс- әрекеті компоненті бойынша – Ю.К.Бабанскийдің әдістер жүйесі, бұл оқыту әдісіне 3 үлкен топ әдістер кіреді:

а) оқу – танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру және жүзеге асыру ( сөздік, көрнекілік, практиаклық, репродуктивті және проблемалық индуктивті,

өзіндік жұмыс ).

б) бақылау және өзіндік  бақылау әдістері (ауызша және жазбаша                                                                                                                                     бақылау, лабораториялық және практиаклық жұмыс бағдарламаланған  бақылау, т.б).

в) оқу танымдық  әрекеттегі  мотивация және реттеу әдісі (қызығушыылқты  қалыптастыру әдісі: танымдық ойындар, өмірдегі жағдайларды талдау;  оқытуда жауапкершілік пен  міндетті қалыптастыру оқытудың қоғамдық және  жеке тұлға

лық  маңызын түсіндіру, педагогикалық шарттарды ұсыну)

4. Оқушы мен мұғалімнің  ішкі және сыртқы іс-әрекеттерінің  сабақтастығы бойынша – М.И.Махмутовтың әдістер жүйесі: проблеманы дамыта отырып оқыту әдістері  орта мектеп жағдайында жоғары сынып оқушыларының танымдық белсенділігін қалыптастыруда тиімділігі тәжірибе жүзінде анықталды.Әдісті нақты жағдайда қолдану үшін оны төмендегідей жоспар бойынша талданды: белгілері – анықтамасы – негізгі қызметі – ережесі – қолданылуы – басқа әдістерден айырмашылығы.

  Оқу үрдісіндегі  әдістердің маңызын физиолог И.П.Павловтың сөзімен көрсетуге болады, ол: ˝... жақсы әдіспен өте талантты емес адам да көп нәрсе жасайды, ал нашар әдіспен ұлы адамның өзі де текке жұмыс істейді˝,- деген болатын.Осы орайда біз педагогтың кәсіби біліктілік әлеуетінің құрылымының компоненттерін ғылыми зерттеулер негізінде көрсеттік.Педагогтың кәсіби біліктері әлеуетін анықтау педагогтың кәсіби білімдері, қабілеттері мен біліктері: белсенді ойлауы, өзінің ниеті мен жоспарын өмірде жүзеге асыру , нәтижеге жетуі ретінде белгілі болады.Педагоготың кәсіби біліктілік әлеуеті – бұл мұғалімнің біріккен әр алуан деңгейдегі әрекеті мен дайындық аспектілерін, кәсіби іс-әрекетке қатынасын білдіреді.Педагогтың кәсіби әлеуеті педагогикалық мамандыққа жүктелген міндеттерді орындаудағы еңбекте педагогикалық үрдістің мәнін жеке түсінуі мен оқу- тәрбиелеу әрекетін үйлестіру мүмкіндігі ретінде қаралады.

Сондай-ақ зерттеулер нәтижелері танымдық белсенділіктің көрсеткіштері  мен өлшемдерін, даму деңгейлерін  анықтауға мүмкіндік берді.

Оқушының оқу үрдісіндегі  танымдық белсенділігінің деңгейлері	Оқушының оқу белсенділігінің  сипаты.
1.Жоғары деңгей. ( шығармашылық)	1.Қалыптасқан белсенді  танымдық ұмтылыстың болуы, құбылыстың  маңыздылығына қызығушылық танытады.   2.Обьектіні тани  біледі, сипаттай алады, танымдық  міндеттерді өз бетінше қояды,  тапсырмаларды шешудің жолдарын  болжап, өз бетінше айқындайды.   3.Білімін шығармашылық  тұрғыда қолданады, белсенді іс-әрекет  дербестігі сақталынады, өз әрекеттерін  бақылап, өздігінен бағалайды.   4.Республикалық олимпиадаларға, әр түрлі білім сайыстарына  қатысады; семинар сабақтарында  баяндама, реферат жазады, зерттеу жұмыстарымен белсенді айналысады.
2.Орташа деңгей ( эвристикалық)	1.Танымдық әрекет  деңгейін өз бетінше таңдайды, білімі мен іс-әрекет тәсілдерін  қолданады.   2.Оқушылардың мотивін,  мақсаттық қатынасы өзіндік жұмысқа  шығармашылық компоненті ретінде қалыптасқан, бірақ өзіндік әрекетін басшылыққа алу керек.   3.Ынталық пен бейімділіктің  өзара байланысы толық емес, танымдық  әрекет деңгейін таңдау үлгі  бойынша немесе мұғалімнің көмегімен  орындалады.
3.Төменгі деңгей ( жаңғыртушы)	1.Танымдық тапсырмаларды өз бетінше орындай алмайды, өздігінен жұмыс істеуді қажетсінбеуі  (тақтадан, сыныптасынан көшіреді), танымдық істің қандай да бір түріне қабілетінің болмауы жатады.   2.Оқу үрдісінде  мұғалімнің көмегін қажетсінеді,  тапсырманы үлгі бойынша баяу  орындайды.   3.Танып білуде  белсенділік танытпайды, қиыншылықты жеңу ниеті мен.

 

1-кесте.   Оқушылардың танымдық белсенділігі дамуының деңгейлері.

 

Оқушыларды белсендіруде мұғалім оқушылардың қабілеттері  мен қызығушылығын, сыныпта жақсы  ахуал орнату, олардың ар-намысына тимеуді және жетістіктерін мақтау, тиімді әдістер арқылы, шығармашылық сабақтар ұйымдастыру , өзіндік жұмыс істеуге мүмкіндік беру т.б. қажет.

 

5 –  сурет  Оқушылардың белсенділігін  ұйымдастыру.

 

 

Жоғарыда айтылғандарды  қорыта келе, белсенділік – адамның өз бетінше әрекет етуге дайын болуға ұмтылысынан, алға қойылған мақсаттарға жету үшін оңтайлы жолдарды таңдай білуден көрініс табатын жеке тұлғаның сипаты ретінде айқындалады.

Жаңа технология, дәстүрлі емес әдіс тәсілдердің маңызы жоғары,бірақ қазіргі кезеңде орта мектептерде бүгінгі күні әлі де болса өз мәнін жоймаған,  оқу үрдісінде пайдаланып жүрген, қазіргі қалыптасқан оқыту жағдайында жеке оқыту ( репетитор, тьюторлық, менторлық, отбасылық оқыту, өз бетімен білім алу, алыстан білім алу), ұжымдық сабақтар ( шығармашылық сабақтар, семинарлар, мектеп лекциясы, конференция, олимпиада, экскурсия, іскерлік ойын т.б.), жеке ұжымдық жұмыстар арқылы (шығармашылық ай, пәндік және ғылыми апталықтар, жобалар), оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру барысында оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыруға болады. ( 6-сурет).

Танымдық белсенділікті  қалыптастыруға бағытталған оқытуды  ұйымдастыру формалары.

 

                                                                                       

 

 

                                                                                      

 

 

 Оқушылардың танымдық  белсенділігін қалыптастыруға бағытталған  сабақтар түрлерін төртке бөліп  қарастыуды ұсынамыз:

 • Танымдық

 • Коммуникативтік

 • Шығармашылық

 • Әдіснамалық

Сабақ үстінде белсенділіктері  қалыптасуы үшін оқушылардың міндеттерін  көрсетейік:

өзіндік пікірлерін дәлелдеу;

пікірталастар мен талқылауларға  қатысуы;

өзінің жолдасына, мұғалімдерге сұрақ қоюы;

жолдасының жауабына пікір айту;

сыныптасының жауабы мен жазбаша жұмысын бағалау;

үлгермеушілерге түсініксіз жерлерін түсіндіру;

өз бетімен күрделі  тапсырмаларды таңдау;

танымдық тапсырманың  шешімдерін табуда бірнеше нұсқасын көрсету;

өзіндік бағалауға жағдай туғызу, өзінің танымдық және практикалықәрекетін талдау;

танымдық тапсырмаларды  шешуде бұрыннан білетін әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы орындау.

Оқудағы белсенділік  оқып үйренетін тақырыпқа, пайда  болған мәселеге, міндетке түрақты  ынтаның пайда болуымен, назар мен ой-сана операциясының бағыттылығымен ( талдау мен синтез, салыстыру мен салмақтау т.б.), оқып жатқан материалды түсінуімен бейімделеді.

Жаңа материалдарды  түсіндіруде ақпарат беруші қызметінде ғана қалмай, мұғалім баланың танымдық белсенділігін қалыптастырудағы әрекеттерінің міндеттеріне тоқталсақ:

білімді шығармашылықпен  меңгеру дағдыларын қалыптастыру;

білімді шығармашылқпен қолдануға дағдыландыру және оқу  проблемаларын шешуде шеберліктерін  арттыру;

оқу тапсырмасын орындау  үрдісінде оқу операцияларын қолдануға үйрету;  оқытудың ғылымилығын арттыру;

ғылыми дүниетанымды қалыптастыру т.б.

Өзіндік жұмыс пен  шығармашылық сабақтарды өткізу оқушының танымдық белсенділігін арттырудың құралы, сапалы білім берудің шарты, оқу үрдісін ұйымдастыру факторы, оқытудың жекелік бағдары болып табылады.

Ауыл мектебінің білім  ошақтарының қашықтығы мен білім  алу кеңістігінің шектеулігіне байланысты оларды оқытуда алыстан білім  алу тиімді болып табылады.

  Қазір алыстан  оқыту технологиясы және Интернет  желісі көмегімен жүзеге асатын алыстан білім берудің кейбір мақсаттарына тоқталсақ:

1.Оқушыны жеке оқу  пәні бойынша емтиханға дайындау;

2.Оқушыны жоғары оқу  орнына түсуге дайындау;

3.Мектеп бағдарламасының  тарауындағы немесе мектептен  тыс курстар тақырыптарын терең оқыту;

4.Әр оқу пәнінен  оқушының білім,білік , дағдыларының  толымсыз тұстарын толықтыру,  т.б.

Алыстан білім берудің 5 түрін бөліп көрсетуге болады:

1-түрі:˝Мектеп -Интернет˝

2-түрі:˝Мектеп-Интернет-Мектеп˝

3-түрі:˝ Оқушы-Интернет-Мұғалім  ˝

4-түрі: ˝Оқушы-Интернет-Орталық ˝

5-түрі: ˝ Оқушы-Интернет  ˝

Алыстан оқытудың ерекшеліктеріне  талдау жасай отырып, орта мектептерінің  жоғары сынып оқушыларының жеке білім  алуына , оқушының танымдық белсенділігін  қалыптастыруға жағдай жасайтын алыстан  оқытудың  3 түріне тоқталып өтеміз:

1-і түрі: Оқушы-Интернет-Мұғалім.  Бұл сабақ электрондық пошта,  чат, веб-ресурстар көмегімен  өткізіледі және тақырыпты немесе  құбылысты терең оқытуды, жоғары  оқу орындарына түсуге дайындауды  мақсат етіп қояды.Сабақ алыстан  оқыту курсы, семинарлар, консультациялар түрінде өтіледі.Оқытудың бұл түрі мектептегі қосымша оқыту қызметін атқарады.

2-і түрі: Оқушы-Интернет-Орталық.

Алыстан оқытудың бұл  түрі білім беруде жеке тұлға ерекшеліктеріне  сай оқытуға бағытталады.Теллекомуникация технологиясының міндеті-оқушылардың жеке бағдарланушылығын күшейту, оқушыларға жалпы білім беру дайындығының деңгейін, формасын, қарқынын таңдауға мүмкіндік беру.

  Оқушылар бір мектепте  оқымаса да, дистанттық орталықтан  білім ала алады,жеке тұлғалық  қабілеттеріне байланысты шығармашылық әлеуетін көтеруге мүмкіндік беріледі.Мұндай түрдегі алыстан білім беру жүйесін ұйымдастыру үшін аса қуатты құрал-жабдықтар, білім беру үрдісін басқаратын және оны жүзеге асыратын арнайы білім беру бағдарламалар, серверлер қажет.

Осы жағдайда білім беру алыстан оқытуды, жекелеп оқытуды және оқушының шығармашылығын қамтиды.

3-і түрі: Оқушы-Интернет.

Алыстан білім алудың бұл түрінде оқушы бір мезгілде бірнеше мұғалімдерден әр түрлі  оқу пәндері бойынша білім  ала алады.

Ауыл және қала мектептеріндегі жоғары сынып оқушылары арасында жүргізілген сауалнамалардың нәтижелерін талдай отырып,оқушылардың өз бетінше жұмыс істей білмеуі және оқу материалдарын талдау, алған білімдерін іс жүзінде қолдана білмеуі байқалады.Алынған мәліметтерді талдай отырып, оқушылардың танымдық білігі өзіндік білім алуы төмен дәрежеде екенін көрдік.

  Ауыл мектептерінің  оқушылары компьютерді пайдалана  білгенімен Интернетпен жұмыс  жасап көрмегені белгілі болды.Қазір  ХХІ ғасыр заманында ғылыми-техникалық  прогрестің озық тәжірибелерін оқу үрдісінде қолданылады десек те,ауыл мектептері жағдайында бұл жүзеге аспай отыр.Интернет дүнижүзілік компьютерлік жүйемен өзара байланыста болып, кез-келген тақырыпта ақпаратпен қамтамасыз ете алады.Мұның энциклопедиядан ерекшелігі, мұнда ақпараттар легі толықтырылып және жаңарып отырады.Интернет арқылы оқушы аз уақыт ішінде көп ақпарат жинайды, игереді.Сондай-ақ , олар жаңа технологиямен жұмыста пайдалы тәжірибе жинақтайды.

Орта мектептерде дәстүрлі әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мақсатында , өзіндік жұмыс ұйымдастырылады.

  Оқушылардың өзіндік  жұмыстарында мынадай тәсілдерді  кең қолдана отырып, танымдық  белсенділігін арттыру тиімді  болады:

• оқу материалындағы ортақ заңдылықтарды таба білу;
• тапсырмаларды жүйелі беру;
• өзін-өзі бақылай және өз жұмысын тексере білу;
• қосымша ақпараттар жинау;
• теориялық материалдарды практиакда қолдана алу т.б.