Мектепке дейінгілердің зейінін дамыту тәсілдері мен зерттеу әдістері

Одан  кейін  алда тұрған жұмысты хабарлайды: кестені мұқият қарай отырып, тік сызықпен А, М, К, З әріптерін сызыңыз.

«Бастадық»  деген бұйрықта барлық сыналушылар  жұмысқа кіріседі. «Болды»! деген сөзде оны аяқтайды. Пробалық тәжірибе бір минут жүргізіледі. Бұнда сондай-ақ тік сызықпен А, М, К, 3 әріптерін сызып шығу керек. Сондай-ақ сыналушыларға әрбір минуттан кейін «птичка қой»! деген бұйрық болатыны жайлы да ескеру керек. Бұл белгі бүйрық қай әріптің жанында айтылса, сол жерге қойылады. Пробалықтан негізгі тәжірибенің айырмашылығы төрт минут беріледі. 2 және 4 минуттан кейін қосымша тітіркендіргіш енгізіледі. Мысалы метронмен 1 минутта 60-80 қоңырау соғылады.

 

  Ә) «Мюнстерберг» әдістемесі

Экспериментатор нұсқауды оқып, тапсырманы орындау уақытын белгілейді.

Нұсқау.

Сіздердің алдарыңызда  ретімен  басылған әріптердің арасында сөздер бар

сынақ материалы. Сынақ бланкісі беріледі (Сынақ бланкісі толық №3 қосымшада көрсетілген) Осы ұсынылған сынақ материалының ішінен сөздерді

тауып, астын сызыңыз (әріптер тізбегі орыс алфавиті бойынша берілген).

Мысалы: ПЮКЛБЮСРАДОСТЬУФРНКП

Тапсырманы  мүмкіндігінше жылдам орындауға  әрекеттеніңіздер.

 

Б) «Ландольт сақиналары» әдістемесі (Қосымша №4)

* Зейіннің тұрақтылығы мен өнімділігін анықтау

     Балаға ландольдтық сақиналарымен салынған бланк берілген. (5-6жас)

Нұсқау: Қазір сенімен біз бір ойын ойнаймыз. Ойынның аты «Алаңдамай, тез жұмыс істе» Бұл ойында сен басқа балалармен жарысасың. Сосын қараймыз, сен қандай нәтижеге жеткеніңді. Мен сенің қолыңнан бәрі келеді деп ойлаймын.

Содан кейін, балаға ландольдтық  сақиналары салынған бланк көрсетіледі. Бала қатар бойынша сақиналарды  дұрыстап қарап, ішінен үзілген ретімен  тұрған сақиналарды тауып, астын  сызу керек. оған 5 минут уақыт беріледі. Сосын, 5 минут уақыт өткеннен кейін  зерттеуші «Тоқта» деп айту керек. Осы команда бойынша бала сақиналар  салынған бланкті сол жерде тоқтату  керек. Белгілі уақыттың ішінде, өткізген психодиагностикалық экспериментті  тексеру нәтижесінде, зерттеуші  сақиналардың санын анықтайды. Сонымен  қатар, баланың 5 минутта қаралған жұмыстары, қателіктері анықталады. Баланың  зейіні мен тұрақтылығымен өнімділігін  келесі формуламен анықтауға болады.

 

                             S

Мұндағы S – зейіннің тұрақтылығымен өнімділігінің көрсеткіші. N - баланың 1 минутта қараған сақиналарының  саны. Егер осы формула бойынша  баланың барлық зейіннің тұрақтылығы  және өнімділігі 5 минут анықталса, онда  N=5минут қараған сақиналар  санына тең. n=5минут ішінде жіберген қателердің саны.  
         * Зейінді бағалау

          Осы әдісте балаға берілген инструкция алдындағы ландольд сақиналары бар әдістемедегідей болады. Сол әдістемедей болады. Бірақ, осы жолы балаға берілетін уақытқа 2 түрлі сақинаны табуға, әртүрлі етіп сызуға, әртүрлі жерде үзілген орындарын табуға талап етеді. Мысалы, үстінен қарайды, бір сақинаны бір әдіспен сызуға, ал екіншісін екінші әдіспен сызуға. Зерттеудің сандық нәтижесі алдыңғы әдіске ұқсас.

Ескерту: егер нақты айтатын  болсақ, берілген әдістеме зейіннің тұрақтылығымен өнімділігіне байланысты.

          *Зейінді алдау

        Бұл әдістемеде де алдыңғы ландольдты сақиналар бар бланк беріледі.

Нұсқау: 1 минут аралығында сендер табуға және сақинаны бір түрмен, біо тәсілмен сызуға, ал келесі минут аралығында сақинаның басқа түрін табуға тиістісіңдер.

Интерпретациялық нәтижесі алдыңғы әдістемелермен бірдей болып  келді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қорыта келе, зейіннің адам өмірінде маңыздылығы өте жоғары екені белгілі. Зейін арқылы баланың ойы мен есін қалыптастырады. Зейінділікті балада дамыту мен қалыптастыру өте жас кезінен қадағалануы қажет. Болашақ ұрпағымыздың саналы да ақылды, білімді де білікті болуы үшін зейінділікті тәрбиелеуіміз қажет. Осы мезетте Ушинскийдің «Зейін адам санасында қорытылып, онда өтетін әр түрлі ойларды аңғартатын адам жанының жалғыз ғана есігі», деп айтқан өте ұтымды тұжырымдамасын айта кеткім келеді.

Қазіргі кезде зейін өзінің субъективті  және объективті көріністерімен адамның  психикалық іс-әрекетінің жүйелілігін  талап етеді. Жүйелі психикалық іс-әрекеттің  кез келген түрі: белсенді қабылдау, терең ойлау, естегі бейнеге шоғырлану  немесе күрделі қозғалыстарды сапалы орындау - зейіннің қызметіне тәуелді. Зейін психологиядағы сана және ерік-жігер  сынды іргелі ұғымдармен тығыз байланысты.

Мектепке дейінгі жастағы балалардың ойнау және оқу процесінде ырықсыз зейіннің ролі зор, себебі осы жастағы балаларда ырықты зейін әліде жақсы дамымаған. Кіші мектеп жасындағы соқыр балалар сипап сезу арқылы және есту арқылы тек ырықсыз зейіндерін ғана қолданады. Әлсіз көретіндер және жартылай көретін балалар да тек қалған шамалы көруін ғана пайдалану арқылы ырықсыз зейінді қолданады. Әлсіз көретіндермен соқыр балалар үшін оқу-тәрбие процесі тек ырықсыз зейін негізіннен құралған. Балабақшада ырықсыз зейінге сүйене отырып балаларды ерікті (ырықты) зейінге үйретеді.

Сондықтан, мектепке дейінгі жастағы бала ойын немесе оқу әрекетінде шығармашылық қызығушылықтарға жетсе онда бұл ырықсыз зейіннің қалыптасуын білдіреді. Соқыр балаларда ойын мен оқу процесінде зейін өзіндік құрылымымен бірақ формасы негізгі көре алатын баланың зейіні сияқты. Зейіннің барлық үш түрінің негізгі қызметі сақталады. Нашар көретіндерде көру арқылы қабылдау есебінен үлкен өзгерістер байқалады. Бірақ көруі бұзылған балаларда басқа анализаторлардың мүмкіндіктердің кеңдігінің арқасында көру зейіннің орнын ауыстырады.

Жоғарыдағыларды топшылай келе, зейін тәрбиесінде әрбір  тәрбиеші еске алатын төмендегі шараларды ұсынған жөн:

1. Мектепке  дейінгі жастан бастап баланы  зейінділікке әдеттендіру, оларда  зейіннің жоғары түрлерін дамыту  естен шықпайтын болсын. Бұл жөнінде  К. Д. Ушинский былай деген: "Балаға оқуды қызықты ете  білу керек және сонымен қатар,  оларды қызықтыра қоймайтын тапсырмаларды  да бұлжытпай орындауды талап  ету керек, бұл жұмысты орындағанда  бір жағын басым етіп жібермей, екі жағын теңестіру арқылы  еріксіз зейінді тудырып отырумен  қатар, балада белсенді зейін  шамалы болғанына қарамастан  оны жаттықтырып отыру керек".

2.  Бүкіл  топқа не жеке балаға берілетін  тапсырмалар дәл, анық, қысқа болып  келсін.

3.  Бала  қайда жүрсе де (балабақшада,    үйде,   далада) байқағыштыққа  тәрбиеленуі тиіс.

4. Зейінді  күшті және тұрақты    ететін    құбылыстың бірі — ерік. Сондықтан зейін тәрбиесін ерік тәрбиесімен ұштастырып отыру қажет.

5.  Мектепке  дейінгі жастағы баланың жүйке  жүйесінің әлде  де  болса,   "қатая"   қоймағандығы еске  алынсын. Олардың шаршап кетпеуін  қадағалау, орынсыз жалықтырмау,  ауыр, жеңілдігі әртүрлі пәндерді  күнделікті сабақ кестесіне талапқа  сай орналастыру секілді мәселелер  де зейін тәрбиесіне қатысы  бар шаралар.

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қ.Жарықбаев  Жантану негіздері Алматы. 2002 ж.

2. Алмұратова  Ә. Оқулардың грамматика ұғымдарын  меңгеру психологиясы. Алматы Мектеп  баспасы 1983 ж.

3. Жарықбаев  Қ. Әбдірахманова Ә. Психология  терминдерінің орысша-қазақша сөздігі  Алматы. Мектеп 1976 ж.

4. Мұқанов  М.М. Бақылау және ойлау Алматы. К.М.Б 1959 ж.

5. Мұқанов  М.М. Жас және педагогикалық  психологиялық лекция жинағы  Алматы 1982 ж. 

6. Мұқанов  М.М. Ақыл-ой өрісі. Алматы. Қазақстан  1980 ж.

7. Мұқанов  М.М. Жан дүниенің сыры Алматы. КМБ 1959 ж.

8. Мұқанов  М.М. Қабілетілік әне оны тәрбиелеу  Алматы. КМБ 1987ж.

9. Мухина  В.С. Балалар психологиясы аударма  Алматы. Мектеп баспасы 1987 ж.

10. Возрастная  и педагогическая психология/Под  ред. Петровского А.В. 2 изд. –  М., 1979 ж.

11. Возрастная  и педагогическая психология/Под  ред. Гамезо М.В. – М., 1989 ж.

12. А.  Темірбеков, С. Балаубаев. Психология. – Алматы: Мектеп, 1966 ж.

13. Общая  психология/Под ред. А.В. Петровского. 2–изд.–Москва, 1977 ж. 

14. М.М.  Мұқанов. Оқушылардың зейінін  тәрбиелеу. Алматы: ҚМБ, 1960 ж.