Қазіргі мектептегі сынып жетекшісінің ата – аналармен жүргізу жұмысы түрлері, мазмұны

Көрнекі құралдарды пайдаланудың тиімділігі оларда берілетін мәліметтерді окушылардың өздігінен қорыта алу дәрежесімен айқындалады.

Мектеп оқушыларының теориялық ойлауын тәрбиелілігін дамытуға көрнекіліктің, бір жағынан, көптеген нәрселер мен құбылыстарға тән анағұрлым ортақ қасиеттерін айырып тануға және олардың мәні шамалы қасиеттеріне айырып тануға және олардың мәні шамалы қасиеттеріне назар аудармауға мүмкіндік беретін, ал екінші жағынан – ұғымдарды деректендіруге септігін тигізетін түрлерін қолдану жәрдем етеді. Көрнекі құралдардың бұл мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазған мақалаларының бірінде ашылып көрсетілген. Онда былай делінген: «Әр алуан нәрселер және геометриялық фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген тәжірибелерді орындай отырып, оқушылар олардың қандай материалдардан жасалғандығына, түр-түсіне, жай-жапсарына, салмағына және т.с.с. қатысы шамалы оларға анағұрлым ортақ қасиеттерді айқындайды». Мұнда геометриялық образды деректендіру тәсілін жүйелі түрде қолдану арқылы қол жеткізеді.

Оқыту   ісінде тәрбиелік маңызы бар көрнекі құралдарды қолдануды   педагогикалық жағынан негіздей отырып, орынды түрде қолданудың оқыту процесінде сезім мен тиімділікті табиғи түрде ұштастыруға көмектесетіндігі мейілінше айқын нәрсе, мұның өзі оқыту ісінің теориялық дәрежесін көтеруге тиімді жағдайлар туғызады.

Тәрбие негіздері оқытудың теориялық дэрежесін көтеруге сонымен бірге көрнекіліктің көптеген құралдарының сипаты мен құрылымына елеулі өзгерістер енгізуді және осыған қоса оларды сабақтарда пайдалану тәсілдерін жетілдіре түсуді шарт етіп қояды. Көрнекі құралдарды өзгерту ісі құбылыстардың, нәрселердің аса мәнді қасиеттерін, олардың өз арасындағы қатынастарды айыра алуға және қабылдауға кедергі жасайтын бейнелеу артықшылықтарынан және тым көп үсақ-түйектерден арылту бағытында жүргізілуге тиіс. Мүндай көрнекі құралдарды қолдану оқушыларға оқылып жатқан объектілердің мәні шамалы қасиеттеріне көңіл аудармауға мүмкіндік береді, мұның өзі ұғымдар мен түсініктерді қалыптастыруға тиімді жағдайлар туғызады.

Бір сабақта қолданылатын көрнекі құралдардың орынсыз көп түрінен

бас  тарту  да  оқу мен тәрбие процесінде  оқушыларға  оқылып  жатқан объектілердің анағұрлым мәнді жақтарын айыруды жеңілдетеді және олардың мәні шамалы қасиеттеріне көңіл қоймауына мүмкіндік береді.

Тәрбие мен білім берудің теориялық дәрежесін көтеру, сынып жетекшілерінің меңгерілуге тиісті мәліметтер көлемінің өсуі сынып оқушыларын оқытудың түсініктілік проблемасын айтарлықтай күрделендіріп отыр. Бұл проблеманы шешуде балалардың танымдық мүмкіншіліктерін артық бағалау қандай қауіпті болса, кем бағалауда да соншалықты қауіпті.

«Жас кездегі алғырлыққа табыну да сондай-ақ жас ерекшеліктерін ескермеу де біздер үшін бірдей қажетсіз, - деп көрсетіледі «Дидактика негіздерінде». Біздің міндетіміз балалардың мол таным мүмкіншілігін ашу, сонымен бірге олардың әр жастағы және сол жасқа лайықты оқу сатысындағы психикалық, атап айтқанда,   ойлау әрекетінің   өзіндік  ерекшеліктерін   көрсету  болып табылады» .

К.Д.Ушинскийдің «жалпылай алғанда оқудың, оның ішінде жеке

бір пәннің шектен тысқары талаптарына уақытынан бұрын кездесу және жас жағынан игеруге болмайтын қиындықтарға тап болу нәтижесінде бала өз күшіне деген сенімді жоғалтуы және бұл сенбеушілік бала көңіліне соншалықты ұялауы да, тіпті оның оқуын көпке дейін бәсеңсітуі де мүмкін. Дарынды, күйгелек те сезімтал баланың талайы тап осы адам үшін барлық істе соншалықты қажетті өз күшіне   деген   сезімді   уақытынан   бұрын   жасалған   талпыныстарды жоғалтқандықтан да топас та жалқау болды» деген пікірінің мән-мағынасы әлі күнге дейін күшті.

Бала псхологиясы мен педагогикалық психология саласындағы соңғы зерттеулер оқыту ісінің мазмұны мен әдістерін өзгерте отырып, балаларға жекелеген психикалық процестер мен функцияларды дамыту  жағынан кереметтей жетістіктерге қол жеткізуге болады; осының нәтижесінде сынып оқушылары әдетте анағұрлым ересек жасқа тән деп есептеліп келген психикалық процестердің ерекшеліктеріне ие бола   бастайды. (мәселен, төменгі   мектеп   жасындағыларының  өзінде ойлаудың теориялық формаларының пайда болуы).

Бүл негіздеме бізге адамның жасына қатысты ұғымды жоққа шығару үшін тіпті дәрменсіз тәрізді көрінеді , өйткені жасқа қатысты ұгым жекелеген ерекшеліктердің қарапайым қосындысымен емес, баланың    жеке    басына    тән    кейбір    тұтас    қүрылымдық    өзіндік айырмашылықтармен және дамудың дәл осы кезеңге лайықты ерекше тенденцияларымен   сипатталады.   Басқа      сөзбен   айтқанда,   баланың жасына   қатысты    психиологиялық   сипаттама   оған   тән   жекелеген ерекшеліктерімен    айқындалмайды,    оның   жеке    басының    әрбір жас кезеңдегі әр түрлі құрылысымен- оның қажет ету аясымен, оның ақыл ой құрылымымен  және оның өмір шындығына жасайтын қатынасының ерекше сипатымен айқындалады.

Н.П.Ерастовтың оқу материалының игерімділік белгілерін зерттей қортындылары атарлықтай көңіл аударарлықтай. Оның пікірінше, мұңдай белгілер бесеу :

1. Бағыттылық. Материалды іріктеп алудағы бағыттылықты бірінші кезекте оқыту ісінің тәрбиелік міндеттері талап етеді: ғылымның негізгі мазмұнынан табиғаттың, қоғамның және ой-пікірдің мейілінше ортақ заңдары жөніндегі дүрыстыгын анағұрлым айқын дәлелдейді.
2. Шолымдылық.   Оқу   материалынан   шолымдылығы   оқыту   үшін іріктеліп    алынатын    ғылыми    білімдер    қосындысын    жүйелеуге, тұтастай қамтуға кедергі жасамайтындай мөлшерімен сипатталады:
3. Нормалылық.       Оқу       материалының       нормалылығы       ондағы айқындылығы   жетерліктей   етіліп,   есте   сақтауға   және   операция жасауға ыңгайлы етіліп тұжырымдалған жалпыға бірдей міндетті нормалар мен ережелерді ажырата білумен сипатталады.
4. Жеңілділік.   Оқу   материалының   жеңілділігі   ғылыми теорияның анағүрлым    маңызды,    елеулі    компоненттерінің    және    ғылыми білімдерді      ұсынудың      психологиялық      жағынан      негізделген формаларын таңдап алумен сипатталады;
5. Үлестірімділік.   Оқу   материалының   үлестірмелілігі   дегеніміз   іс жүзінде    келгенде    оқу    процесінің    міндеттеріне    және    мектеп 
   оқушыларының жас ерекшеліктеріне сәйкес оку жылдары бойынша 
   орналастыруы.

Сабақтың ең басты мақсаты оның теориялық, ғылыми мазмұны, мұғалім баяндайтын материалдың дәлдігі болып табылады. Бірде-бір сабақ, тіпті әдістемелік тұрғыдан алғанда өте тамаша сабақтың өзі де, егер оны баяндау барысында мұғалім фактіден берілетін білім картинасын бұралмайтындай, оқушыларды өмір шындығы туралы теріс түсініктерді туғызатындай фактіліктілік қателіктер дэлсіздіктер жіберіп отырса, қанағаттанарлық сабақ өтті деуге болмайды.

 

2.2. Сынып оқушыларының  тәрбиелік дағдысын қалыптастырудағы ережелерді ата-аналардың ынтымақтастық формалардың  жүргізілуі

 

Тәрбие жүйесінде сынып жетекшісі оқушылардың тәрбие дағдысын қалыптастыру мен озат тәжірибелердің   арқасында мектептердің оқу-тәрбие жұмыстарының нәтижесі м а ң ы з ды  болады.

Әртүрлі мектептерде тәрбие жуиелері ұжымдық шығармашылық жұмыстар, қоғамдық - пайдалы және өндірістік еңбск, жұмысты ұйымдастырудың әртүрлі формаларын енгізу (әртүрлі орталықтар, театрлар, т.б.), ұлттық салт-дәстүрлер; оқыту процесін ұйымдастыру негізінде қалыптасады. Осылайша, тәрбие жүйесі мақсаттар жиынтығынан, тәрбие жұмысының ұйыткысы ретінде ұжым, ұжымдық қатынастар мен қоршаган ортага деген жүйенің бірлігінен турады. Баскаша айтқанда, кез келген тәрбие жүйесі негізінде бүтіндей ұжымның тәрбие мақсаттарын белгілеуі, танымдық іс-әрекет, өзара катынастар, оқушылардың өзін-өзі баскаруы, ұлттық салт-дәстүрлергс суйену, әр жастағы ұжымдарды құру мен ұжымдық шығармашылык істің әдісін пайдалану тиіс.

Тәрбие дағдысы бірнеше кезеңнен тұрады.

• дағдының қалыптасуы;
• ұжым іс-әрекетінің жүйесі мен мазмұнын жасау;
• дағдыны лайықты тәртіп бойынша қалыптастыру дәстүрлерді сақтау мен жаңалықтарды енгізу.

Тәрбие мак.саттары мәсслесін шешпей тәрбие дағдысын тәрбиелеу мүмкін емес.  Өйткені білім беру салаасындағы кызметкер  үшін іс-әрекет, басқа да саладағы сияқты мақсат пен міндсттер арқылы анықталады. Сынып жетекіпісінің  мақсаты мен міндеттері мектептің тәрбие жұмысының бағдарын ұстанады, сыныптағы тәрбие жұмысы мектептің  тәрбие жүйесінің бір бөлігі болып табылады . 

Қазіргі заманғы  іздеиістер бойынша тәрбиенің максатын анықтау мәдениеттану арласында жүргізілудс. Бұл мәселе бойьнша осы күнге дейін еш нәрсе анық болмаса да, бұл әдістеме біршама нәтижелі, өйткені ол ұлттык және дүниежүзілік мэденнеттегі тарихи қалыптасқан рухани құнлылықтарға сүйенеді. Тәрбиенің нәтижесі тек өз халкылың ұлттық мәдениетінің негізінде ғана  емес, жалпы адамазаттық және адамгершілік ұлтгық құндылыктарды  игеру арқылы ғана анықтау мүмкін.

Мұғалімдср ұжымында ортақ мақсат болған жагдайда ғана, әрқайсысы оған жету үшін іс-әрекетке белсенді кіріскен кездс гаиа үлкен нәтижеге жету мүмкіидігі бар. Бұған мысал ретінде республикамызда көптеген гимназия - лицейде қалыптасқан тәрбиелік жүйе алуға болады, сынып жеткшілері мен директорлардың басшылығымен окушылардың жеке тұлғасының қалыптасуы ұлттық мәдениет тәсілдерімен жүзеге асқан. Бұнда төмендегі келтіріліп отырған тәрбиелік дағдының құрылымдық үлгісі іске асырылған.  

Ұлттық мәдениет құралдары арқылы жеке түлғаны тәрбиелік дағдысын қалыптастыру жүйесі:

1.Лицейді ұлттық мәдениет  элементтерімен безендіру.   

2.Тілдерді меңгеру.

З.Ұлттық мәдениетті мәдениеттану сипатындағы оқу пәндері арқылы меңгеру.

4.Ұлттық мәдениетті базистік оқу бағдарламасындағы басқа да пәндерде меңгеру.

5.Ұлттық мәдениетке  арналған  арнайы   курстар, факультативтер.

6.Ұлттық мәдениетті меңгсруге арналған оқушылардың зерттеу іс-әрекеті.

7.Ұлттық мәдениетті меңгеруді мақсат еткен уйірмелер мен клубтардың жұмысы.

8.Ұлттық мәдениетті  меңгеруге арналған сыныптан  тыс іс -әрекет (сыиып сағаттары, жарыстар, мерекелер, т.б.).

9.Ұлттық мәдениетпен  байланысты лицей дәстүрлері.

Баска да тәрбие  жүйесінің нәтижесі бұдан кем емес.

Мектеп-гимназияның педагогикалық ұжымы оқушылардың интеллектуалды потенциалының дамуын бірінші орынға кояды. Әрине, бұл бағытта әртүрлі ізденістер болуы мүмкін, алайда, кез келгеи жағдайда мектеп ұжымының алдында мақсаты бар.

Мектеп өз түлектсрінің мәдеии нсгізіиің калыптасуына ықпал етеді, ол дегеніміз - мектеп бітіруіиіиің білім мазмұнын, жеке тұлганың өзін өзі ары қарай дамыту факторы. Қойылғаи мақсат тәрбиелік дағдылар арқылы жүзеге асады. Оларды анықтаудың әртүрлі әдістемелері бар. Мысалы, Н. Е. Щуркоиа кслелі тәрбиелік міндеттерді ұсынады:

а) тіәрбиелеу және дамыту іс-әрекеттерін ұйымдастыру;

ә) ұжымды ұйымдастыру мен дамыту;

б) оқушы жеке тұлгасының кдлыптасуына көмектесу, оның ішкі мүмкіншілігі, бейімділігі, мақсат-мүдделері мен қабілеттерінің көрінуі мен баюы үшін жағдай жасау.

Сынып жетекшілерінің іс-әрекетіне жасалған әлеуметтік талдау нәтижесінде оның міндеттерін төрт топқа бөледі.

Бірінші топ - әлеуметтік міндеттер (балаға көмек, оны әлеуметтік қатынастар жүйесіне енгізу, жеке тұлғаның дамуы мен оның даралығының кдлыптасуыиа тиімді жағдай жасауда жанұямен және тәрбие институттарымен әрекеттестік).

Екінші топ - диагностикалық міндеттер (сыныппен жұмысты дұрыс ұйымдастыру үшін оқушының жеке тұлғасы мен ұжымның даму диагностикасы).

Үшінші топ — адамгершілік міндеттер (баланың бойында қайрымдыльіқ критерилерін қалыптастыру, баланы адамгершілікке бейімдеу жағдайына қою).

Тортінші топ - даралық-тәжірибелік сипаттағы міндеттер (оқушылармен жұмыстың нәтижелі педагогикалық тәсілдерін таңдау, ез жүмысын жоспарлау, іс - әрекетті бақылау мен түзсту, рефлексия педагогикасы).

Псдагогтардың, зерттеушілср мен мұғалімдердің оқушылар ұжымындағы тәрбие жүйесін ұйымастыру үшін маңызды міндеттерді бөліп карау. Өйткені оқушы өмірінің барлық жақтарын сынып жетекшісі мсн мектептің тәрбие жұмысы ықпалымси аяқталмайды. Ең маңызды міндеттер:

1.Деисаулық пен салауатты  өмір салтын тәрбиелеу.

2.Баланың өнегелілік  мінез-құндылықтарын қалыптастыру.

3. Баланың, бойына біткен  қабілетілігі мен мақсат-мүддслерін жаңаша дамыту.

Сынып жстекшісінің жүмысыидағы оқушылардың жеке 
тұлғасын қалыптастыруда оқушылардың адамгсршілік дағдысын тәрбиелеу маңызды міндеті болып табылады. Адамгершілік адамның іс-әрекеті мен қылықтарынан көрінетіи қоршаған ортаға деген қатынасын білдіреді. Қатынас дегеніміз субъектінің қоршаған ортамсн қалауы бойынша анықталатын байланысы. Сондықтан оқушының қандай құндылықтарды таңдап алуы сынып жетекшісі мен пән мұғалімдеріне тәуелді.

Зерттсушілср катынастар жүйесіне әртүрлі компонснтсрді кіргізсді. Әрбір қатынас белгілі бір білімдерді игеру дсгенді білдіреді, алайда бұндағы ең бастысы бұл білімдерді онегелілік түрде түсіну, сезіну болып табылады. Щуркова Н. Е.,  Ссйтешев А.П. жеке тұлғаның касиеттерін құндылық катынастардың калыптасу нәтижесі  деп түсіндіреді. Осылайша, басқа адамға деген құндылық қатынастың нәтижесі — гуманизм, өз өзіне — қадір-қасиет, еңбекке, еңбексүйгіштік - еңбекқорлық болып табылады.

Жеке тұлғаның ең басты қасиеттерін осылайша бөлу өте  маңызды,  өйткені,  қоршаган  ортага,  адамға, материалдық және рухани дүниеге деген қатынастың қалыптасуьі барысында адамгершіліктің барлық жақтарын қамту мүмкін емес.

Тәрбие нәтижелері туралы сөз етер болсақ, жеке тұлғаның басты қасиеттерінің қалыптасуы туралы айтуға болады:

1.Баска адамға деген қатынас — гуманизм.

2.Өз озіне деген қатыиас— қадір-қасиет.

З.Еңбекке деген қатыиас - еңбсксүйгіштік, еңбек қорлық.

4.Ұжымға дсгсн қатынас — ұжымшылдық.

5.Отанға деген қатыиас — отансүйгіштік, патриотизм.