Салықтар мен алымдар бойынша есептесудің есебі

Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық  төлеушілер:

• төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
• тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрлыс материалдарын сатып алуды қоспағанда салық жылына 2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске асырғанда;
• Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке тұлғалар;
• Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
• Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген адамдар;
• Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді.

Салық төлеушілерден  салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру салық төлеу мерзімін өзгертпейді.

Үшінші әдіс бойынша  салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).

Төртінші әдіспен салық  кәсіпкерлік қызметін сан алуан  түрлеріне берілетін патент негізінде  төленеді. Патент - арнаулы салық режімін қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын құжат.

Салық есебінің екі әдісі  қолданылады:

1) кассалық;

2) есептеу әдісі.

Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алынады.

Есептеу әдісі бойынша  табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық қызметі үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі - салық төлемдері жеткізіліп, тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.

Қазақстан Республикасының  салық жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және салық қызметінің органдарын қамтиды.

Қазақстан Республикасындағы  салықтардың, салық сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды қамтиды:

1. Салықтар:

1. Корпоративтік табыс салығы;
2. Жеке табыс салығы;
3. Қосылған құнға салынатын салық;
4. Акциздер;
5. Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
6. Әлеуметтік салық;
7. Жер салығы;
8. Көлік құралдарына салынатын салық;
9. Мүлікке салынатын салық;
10. Ойын бизнесі;
11. Бірыңғай жер салығы;
12. Тіркелген салық;
13. Экспортқа рента салығы;

2. Алымдар:

1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олар жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
4. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
8. Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы;
10. Аукциондардан алынатын алым;
11. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
12. Телевизия мен радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым;

3. Төлемақылар:

1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы;
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы;
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы;

4. Мемлекеттік баж.

5. Кеден төлемдері:

1. Кеден бажы;
2. Кеден алымдары;
3. Алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы;
4. Алымдар;

Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің  сомасы «Бюджет жүйесі туралы» Заң мен тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің ісіне түседі.

Салық жүйесі өзінің құрамына мемлекеттік салық қызметінің - Қаржы министрлігін, облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қалалардағы аудандардың салық комитеттерін қамтиды. Салық қызметі органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.

«Салық» және «салық салу» ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші жағдайда - бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде - экономикалық-құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп алу (есептеу және алу) процесі.

 

2.2 Салықтар мен алымдардың бухгалтериядағы есебі

 

Қазақстан Республикасындағы салық заңы - мүліктің кірістелген және тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің көрсетілген, жұмыстың аткарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының кезеңіне қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі бойынша құрылады.

Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 3100 «Салықтар бойынша міндеттемелер» және 3200 «Басқа міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер» бөлімшелердің шоттарында есепке алынады. 3100 бөлімшеге: 3110 «Төлеуге тиісті корпоративтік табыс салығы», 3120 «Жеке табыс салығы», 3130 «Қосылған құн салығы», 3140 «Акциздер», 3150 «Әлеуметтік салық», 3160 «Жер салығы», 3170 «Көлік құралдары салығы», 3180 «Мүлік салығы», 3190 «Өзге салықтар» шоттары кіреді. Ал 3200 бөлімшеге 3230 «Басқа міндетті төлемдер бойынша міндеттемелер» және 3240«Басқа ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер» шоттары кіреді.

Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу 3110 «Төлеуге тиісті корпоративтік табыс салығы» деген пассивтік шотында жүреді. Корпоративтік табыс салығының ставкалары 1 кестеде көрсетілген.

Кесте 1

Салық ставкасы

 

Корпоративтік табыс салығын төлеушілер	Салық салынатын объектілері	Салық мөлшерлемесі	Салықтық кезең
1	2	3	4
Заңды тұлға, ҚР резидеттері (бұларға Ұлттық банкі мен мемлекеттік ұйымдар кірмейді)	Салық салынатын табыс	20%	Календарлық жыл
	Төлем көзінде алынатын табысқа салынатын салықта	15%
Заңды тұлға, ҚР резиденттері, олар үшін жер өндіретін негізгі құралы болып табылады	Салық салынатын табыс	10%	Календарлық жыл
ҚР тұрақты ұйымдар арқылы қызметін жүзеге асыратын резиденттер емес заңды тұлғалар	Салық салынатын табыс	20%	Календарлық жыл
	Таза табыс	15%
ҚР төлем көзінде табыс алатын резидеттер емес заңды тұлғалар лар	Төлем көзінде алынатын табысқа салынатын салықтар	15 % марапаттау мен қатысу үлесінен алынатын табыстар, дивиденттер; 10%-тәуекелділіктен сақтандыру келісім шарты бойынша төленетін, сақтандыру пайдасы; 5% тәуекелділіктен қайта сақтандыру келісім шарты бойынша төленетін, сақтандыру пайдасы; 5%-Халықаралық тасымалдауда транспорттық қызмет көрсетуден түскен табыс 20% -басқа да табыстар

 

 

Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі объектісі салық салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер аркылы қызметін жүзеге асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы анықтайды:

Салық салынатын табыс жиынтығы = Жылдык табыс - Шегерімдер

Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар, көрсетілген қызметтер және баска да операциялар үшін, салық төлеушінің алуына (алғанына) жататын ақшалай немесе басқа қаражаттар, өзара есеп айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама түрінде шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді. Кәсіпкерлік қызметтерден түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан түсетін кірістер; ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының өсуінен, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға байланысты олардың құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен кірістер; басқа да сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде: проценттер бойынша кіріс; дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша қаражаттары; мүліктерді жалға беруден түсетін кірістер; роялти; мемлекеттен және басқа да заңды тұлғалардан алынған жәрдем ақшалар; кәсіпкерлік қызметтен немесе оның қызметін шектеуден.алынған кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен кірістер және т.б. жатады.

Салық төлеушілер жылдың табысының жиынтығынан мыналарды шығарып тастау керек:

• дивиденттер, ҚР занды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары төлем көзінен ұсталғандары;
• кәсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердін орналастыру кезінде және меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
• мемлекеттік бағалы кағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
• әртүрлі апатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда, гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің күны, егер де олар арналымы бойынша пайдаланылса;
• мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізде алынған негізгі құралдардың құны;
• зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған инвестициондық табыстары.

Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.

Қызмет бабымен іс-сапарга кеткен шыгындары және өкілеттік шыгыстары Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде шегеріледі:

• іс-сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен байланысты шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалған шығындары жатады.

Алынған сыйақы (мүлде) бойынша шегерім келесі деңгейде жасалынады: Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен депозиттер жатады.

- несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша да, депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе орналастырылса), онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі және Лондонның банкаралык нарығының депозиттерді, бағалы қарыздарды, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу кезіндегі мөлшерлемесі пайдаланады.

Корпоративтік табыс салығын есептеген кезде 7710 «Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар» шоты дебеттеліп, 3110 «Корпоративтік табыс салығы » шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңында бір рет есептелінеді.

Корпоративтік табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның ішінде аванстық төлемін қоса алғанда 3110 «Корпоративтік табыс салығы» шоты дебеттеліп, 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шоты кредиттеледі.

7710 «Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар» шотының дебеті бойынша және 4310 «Корпаративтік табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтың міндеттемелері» шотының кредиті бойынша кейінге қалдырылған салықтың пайда болғанын немесе ағымдағы кезенде уақытша айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке төленуге жататындығын көрсетеді. Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған шығыс сомасына 5610 «Қорытынды пайда(зиян)»шоты дебеттеліп, және 7710 «Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар» шоты кредиттеледі.

Кейінге қалдырылған табыс салығы және сонымен байланысты есеп айырысулар. Кейінге қалдырылған салықтың есебі үшін 4310 «Корпоративтік табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер» шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік және салық есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда болған уақытша сомалары көрсетіледі.

Келешек табыс салығының есебінен өтелетін табыс салық сомасы есепте жеке көрсетіледі, яғни 4310 «Корпаративтік табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтың міндеттемелері» шоты бойынша жеке субшоты ашылады.

Мысалы, Жамбыл облыстық филиалы «Фитосанитария» Республикалық мемлекеттік кәсіпорынында 2012 жылдың маусым айында КТС-ғы бойынша ай басындағы қалдығы -1000,00 тг құраған, ай ішінде өзгеріске ұшырамаған, ал ай соңына сол қалдық көшірілген. Корпоративтік табыс салығы бұл мекемеде есептелмеген, бірақ оның өткен жылдардағы есептелінуі мынадай бухгалтерлік жазумен рәсімделуге жатады:

Дт 7710  Кт 3110  1000,00 тг.

Корпаративтік табыс салығының банктік шоттан төленуі төмендегідей жазумен жазылуға тиісті:

Дт 3110  Кт 1030  

Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. Жеке тұлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 3120 «Жеке табыс салығы» пассивтік шотында жүреді.