Меншікке салынатын салық

 

 

Көлік құралдарына  салынатын салық

           Көлік құралдарына салынатын салық – мемлекет пен көлік құралдары иелерінің арасындағы экономикалық қатынасты реттейтін салық. Көлік құралдарының  иелері көлік құралдарын иемдену барысында республиканың автокөлік жолдарын пайдаланады. Ал осы автокөлік жолдарын қаржыландыру  мемлекеттік бюджеттен жүзеге асырылады. Сондықтан да көлік салығының экономикалық мәні зор.

          Көлік құралдарына салынатын  салықтын төлеушілері меншік құқығында, шаруашылық жүргізу  немесе  оралымды басқару құқығында  салық салу нысандары бар заңды және жеке тұлғалар  және олардың  құрылымдық бөлімшелері болып табылады.

          Салық салу  нысандары: Қазақстан Республикасында  мемлекеттік  тіркеуге  жататын және есепте тұрған ( тіркемелерді қоспағанда ) көлік құралдары салық салу нысандары болып табылады.

          Ал, жүк көтергіштігі 40 тонна  және  одан асатын карьерлік автосамосвалдар, мамандандырылған медициналық көлік құралдары салық салу нысандары болып табылмайды.

           Бұл салық түрінің  өзіндік төлеу мен есептеу тәртібі бар, салық төлеуші  салық сомасын  салық заңдылықтарына сүйеніп, әрбір көлік құралы бойынша салық ставкасын негізге ала отырып, салыу кезеңі үшін салық сомасын жеке есептейді.

       Ерекше атап өтетін бір жәйт, заңды тұлғалардың көлік салығын өздігінен есептеуі бірқатар  себептермен көптеген   қателердің пайда болуына және салықтың  бюджетке  толық түспеуіне алып келуі мумкін. Оған дәлел ретінде келесілерді атап айтуға болады:

• Кәсіпорынның балансындағы  көлік құралдарын жол полициясы басқармасының мемлекеттік есебіне өткізбеу;
• Жол полициясы органдарының мемлекеттік есебінде тіркелмеген көліктік техниканы кәсіпорын аумағында жұмыс істеу үшін пайдалану;
• Жеңіл автомобильдері көлік құралдарының техникалық паспорттарында двигательдердін көлемі туралы мәлімет текше сантиметрмен берілмеуі, бұл техникалық құралдардың құатталыңын дұрыс анықтауды қиындатады;
• Көлік құралдарын толық тозуы салдарынан  кәсіпорынның балансынан шығарып тастау, бірақ  жол полициясы  басқармасына мұндай  мәләметтерді бермеу салықты  төлеу қажеттілігін туындатады;
• Бухгалтерлік көліктер түрлерінің  ерекшеліктерінің білмеуі және механик немесе  жүргізүшінің берген ақпараттарына сүйенуі;
• Көлік құралдарының техникалық сипаттамаларының анықтамалықтарының болмауы т.б.

 

 

 

 

 

Жер салығы

            Жер – белгілі бір өлшемдегі    пайдалану мүмкіндігі орасан зор  табиғи байлық.Азамзат жерді пайдалану арқылы өзінің қажеттіліктерін қанағаттандырып келеді. Жер салығы Қазақстанда алғаш рет 1992  жылы енгізілді.  Жерге салынатын салықты енгізу мынандай мақсаттарды көздейді: экономикалық әдістер мен жерді ұтымды пайдалану және  жерге орналастыру,  жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау  жөніндегі  шараларды   жүргізу,  сонымен бірге  аумақтың  әлеуметтік – мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін  қалыптастыру үшін. Жер салығын төлеу барлық жер иелері, жер пайдаланушылар, соның ішінде  жалгерлер  мен жер иелері үшін ( бірқатар  жағдайларды  қоспағанда )   міндетті болады.

            Жер салығы – меншікке салынатын салықтардың ішіндегі ең негізгі, ауқымды, маңызы жағынан ерекшесі. Жер салығы жер иеленушілер мен жер пайдаланушылар төлейтін тікелей, оның ішінде нақты  салықтардың қатарына жатады. Ол – жергілікті бюджеттің   бекітілген салықтардың бірі.Әлемдегі экономикалық дамудың негізі жер болып саналады. Жер – байлықтың негізгі қайнар көзі, өйткені ол ауыл шаруашылығы және тағы басқа  өндіріс   саласының  қалыптасуының негізі болып табылады.

          Кадастрдың заңдылығы  және  жердің қызметтері екі  операция  негізінде жүргізіледі:

1. Идентификация және мүлікті физикалық анықтау.
2. Мүлік иесінің жеке басын және құқығын анықтау.

 

Жерді пайдалану  мен иеленудегі жер салығы жүйесінің  міндеті

 

Жер салығын сипаттайтын элементтер	Ресей Федерациясында	Еуропалық одақта
1.Жер салығы мынадай қызметтерді атқарады Жерді ұтымды пайдалану Шаруашылық жағдайларын бақылау Жерді қорғау шараларын қаржыландыруға арналған қаражаттарды жұмылдыру Муниципалды қажеттіліктерге арналған қаражаттарды жинау	+   +     +   -	- -     -   +
2.Салық төлеу көздері Жер рентасы Пайда	+ -	- +
3.Салық ставкасынанықтауға  арналған база: Жер бағасы Рента шамасы Бонитеттің бағалау балы	- + +	+ - +

 

 

        Салықтардың түрлі белгілері бойынша жіктелуіне сәйкес Қазақстанда қолданылатын жер салығының мынадай ерекшеліктерін айтуға болады:

 – Тура (тікелей), салыну нысаны және төлеуші мен мемлекет арасындағы қарым-қатынасқа байланысты;

 – Нақты, яғни нысанның оның тиімді пайдалануы есептелмей, сыртқы белгісі бойынша;

– Жалпы, пайдалану белгісі ол мемлекетке түскенде өз дербестігінен айырылады;

• Салықты төлететін және билік ететін жергілікті органға байланысты.

          Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың нысаналы мақсаты бойынша мынадай санаттарға бөлінеді:

          1 ) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге;

         2 ) елді – мекенді жерлерге;

        3) өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығыемес мақсаттағы жерлерге;

         4) ерекше қозғалатын табиғи аумақтар жерлеріне, сауықтыру, рекреациялық және тарихи – мәдени мақсаттағы мақсаттағы жерлерге;

         5 ) орман қорының жерлеріне;

         6 ) су қорының жерлеріне;

         7 ) босалқы жерлерге тиесілігіне қарай.

          Жердің қандай да болсын санатқа тиесілігі Қазақстан Республикасының жер заңнамасында белгіленеді.Елді мекендер жерлері салық салу мақсаты үшін мынадай екі топқа бөлінген:

          1)  тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлерді қоспағандағы,елді мекендер жерлері;

          2)  тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлер.

        Жердін мынадай санаттары салық салуға жатпайды:

         1 ) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардын жерлері;

         2 ) орман қорының жерлері;

         3 ) су қорының жерлері;

         4 ) босалқы жерлері.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ТҰТЫНУҒА САЛЫНАТЫН  САЛЫҚТАР

 

Тұтынуға салынатын  салықтардың экономикалық мазмұны  мен табиғаты, ерекшеліктері және есептеу, төлеу тәртібі

 

 

            Тұтынуға салынатын салықтар – бағаға  немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салықтар,  олар  салық  төлеушінің табыстарына немесе  мүлкіне тікелей байланысты емес.

            Қазіргі кезде халықаралық стандартқа сәйкес және экономикалық термин ретінде  тұтыну деп аталып жүр.  Кейбір дамыған мемлекеттерде « тұтыну салығы » десе,  ал бірқатар елдерде « жанама салықтар » ретінде аталуда,  қалай айтсақта  бұл салықтардың мағынасы мен  мазмұны өзгермейді. Сондықтан  күнделікті тұрмыста  кейде қатар аталып қолданылуда.

           Тұтынуға салынатын салықтар өз ретінде  мемлекеттің  фискальды  мүдделерін  білдіреді. Оларды саналы пайдалану баға  белгілеу  процесіне  оңтайлы  ықпал жасауы  және тұқтыну  құрылымына әсер етуі мүмкін.  Бұдан басқа,  салық төлеушілер үшін табыстарға тура салық салудың өсуінен гөрі олардың  шығыстарына салық салудың өсуі жақсырақ. Сонымен бірге тұтынуға  салынатын салықтар болып табылатын акциздерді,  сатудан алынатын салықты, қосылған құнға салынатын салықты пайдаланудың көбірек артықшылығы болады,  өйткені: олардан жалтару қиынырақ;  олармен экономикалық заң бұзушылық аз байланысты; олар еңбекке деген ынталандырмаларды аз қысқартады; тапшылықтың жоқтығы жағдайында, ауыстырушы тауарға да тұтынушының таңдау құқығын сақтап қалады; салықтардың жасырымдылығын  қамтамасыз етеді және т.с.с. Салық салу жүйесінде ортақ заңдылықтың болатынын есте ұстау қажет: экономиканың дағдарысы  жағдайында,   тұралаған – өндірістегі, саудадағы және экономиканың басқа секторларындағы  тоқырауда – салық салуды тұтынысқа обьективті қайта бағдарлау болады.  Осы кезде мемлекеттің шығыстары тым қысқармайды,  тіпті  кейде халықтың жұмыспен қамтылуының төмендеуінің нәтижесінде  оның әлеуметтік қолдауды кеңейту,  экономиканың құрылымын  қайта құруға, оның тіршілікті қамтамасыз ететін салаларын қолдауға жұмсалатын шығыстарды арттыру  қажеттігінен көбейеді. Сондықтан  салық ауыртпалығын тұтынатындарға ауыстырудың қажеттігі пайда болады.

 

Қосылған құн  салығы

         Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы қосылған құнға салынатын салық.

         Қосылған құн салығы дегеніміз – тауарлады ( жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және олардың айналысы процесінде  қосылған, оларды өткізу бойынша  салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аудару, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы  тауарлар импорты кезіндегі аударым.

         Мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасында қосылған құн салығының үлес салмағы 27,1%   құрайды.

          Қазақстан Республикасында экономиканы реформалау барысында 1992 жылдың 1 қаңтарында айналым бойынша салықты және сату бойынша салықты алып тастауымен  бәр уақытта енгізілді.

         Алғаш рет қосымша құн салығы Францияда 1954 жылы енгізілген, қазіргі таңда ол көптеген елдерде қолданылады. Жанама салық ретінде қосымша құн салығы тауар бағасына қосымша ретінде болады, және кәсіпкердің табыстылығына әсер етпейді. Бұл салық кәсіпорынға емес, тұтынушыға арналған. Кәсіпорын оны жинақтаушы болып табылады.

         Қосылған құн салығы дүние жүзінің 40 тан астам елдерінде,  соның ішінде Европа экономикалық одағының 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы  мынада: біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орны бойынша  салық төлеушілердің  үлкен тобынан алынады; екіншіден,  төлеушілер үшінде  есептеудін салыстырмалы  қарапайымдылығымен ерекшелінеді  және үшіншіден,  бағалардың өзгеруіне,  төлеушінің қаржылық ахуалына,  инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді. ҚҚС қазіргі кезде Қазақстан Республикасының бюджет кірістерінің  аса маңызды көздерінің бірі болып саналады.

          Қосылған құн салығына сипаттам а бергенде  оның бір  тұтастылығын  және оның жан – жақтылығын  айту керек,  өйткені ол барлық тауарлар мен қызметтер  көрсету түрлерін қамтиды.

           ҚҚС  бюджет қаражаттарының  инфляциялық құнсыздануын  ескеретін тиімді тұтқаларының бірі болып табылады және бағаның өсуі мен салық түсімінің арасындағы  тура байланыстылығын көрсетеді. Ол мемлекеттің мүддесінен туындайтын, яғни бағаларды босатумен және инфляциямен тығыз байланысты.  Бағалардың өсуі ҚҚС ставкаларының өзгермей қалғанына байланыссыз, одан түсетін түсімдерінің өсуіне әкеледі.Салықтың  ставкаларын дифференциялау  арқылы,  ҚҚС мемлекетке тұтынушылардың  сұранысын реттеуге зор еркіндік береді.  Осындай күйде ҚҚС экономиканы мемлекеттік реттеу тетігі  ретінде көрінеді  және экономикасы дамыған елдердің өндірістік ұлғаюын теңейтін,  яғни  артық өндірушілік процесін бақылайтын мемлекеттін берік тетігі.

      Тауарға қатысты өткізу бойынша айналым:

1. Тауарға меншік құқығын беруді, оның ішінде:

 –  Тауарды сатуды

• Тауарды тиеп жөнелтүді, оның ішінде басқа тауарларға ( жұмыстарға, қызмет көрсетулерге )  алмастыруды
• Тауар экспортын

 –   Тауарды тегін беруді

 –   Жарғылық капиталға жарна төлеуді

• Жұмыс берушінің  жалдамалы қызметкерге жалақы есебінен тауар беруін

      1)  тауарды  төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнелтуді;

       2)  Комиссия шарттары бойынша тауарды тиеп жөнелтуді;

       3) Қарызды төлемеген жағдайда  кепіл берушінің кепілге қойылған  мүлкін беруін;

4) Кәсіпкерлік қызмет үшін сатып алынған тауарды қоса оған құн салығын төлеушінің не оның жалдамалы жұмыскерлерінің,  қатысушылардың  және басқа  тұлғалардың кәсіпкерлік қызметке жатпайтын мақсатта пайдалануын;

5) Бір заңды тұлғаның қосылған құн салығын дербес төлеушілері болып табылатын бір құрылымдық  бөлімшесінің екінші құрылымдық  бөлімшесіне тауар жөнелтуін;

      6) Бұрын экспорт режимінде шығарылған тауарды кері импорт  режимінде қайтаруды білдіреді.

         Жұмыстарды, қызмет көрсетулерді  өткізу  бойынша айналым кез келген жұмыстар орындауды немесе қызмет көрсетудің,  соның ішінде олардың тегін орындалуын, сондай-ақ  тауарды өткізуден өзге сыйақы  үшін кез келген  қызметті, оның ішінде: