"Мұнайгазқұрылыс" ЖШС-на жалпы сипаттама

Құрал-жабдықтарды ішкі сменалық қолдану дәрежесі құрал-жабдықтардың жүктеу коэффициентін (Кжүкт.) сипаттайды, ол нақты жұмыс уақытының (Тн) тиімді уақыт қорына (Тқ) немесе номиналды уақыт қорына қатынасымен анықталады:

 

Кжүкт. = 1911/2742 = 0,697

 

Номиналды уақытты пайдалану дәрежесі тиімді уақыт қорының (Ттиім.) номиналды уақыт қорына (Тн) қатынасымен анықталады:

К'р = Ттиім./Тн

Кр = 2680/2742 = 0,977

Қарастырылып жатқан көрсеткіштер құрал-жабдықтар және жұмыс уақытын пайдалану құрамы құрал-жабдықтарды пайдаланудың экстенсивті формасын сипаттайды.

Қор қайтарымның факторлық жүйесінің себепті байланысын талдау детерминирленген факторлық үлгілерінің бірнеше түрлерін жасауға мүмкіндік береді. Біздің мысалымызда бірнешеуін келтірейік: негізгі қорлардың қорқайтарымының активті бөлігінен (ФO) тәуелді негізгі қорлардың қорқайтарым үлгісі және де қозғалыстағы машина және құрал-жабдықтар қорқайтарымынан (ФОд) тәуелді негізгі қорлардың қор қайтарым үлгісі, негізгі қорлар құнының активті бөлігінің үлес салмағы (Да) және активті бөліктің қозғалыстағы құрал-жабдықтардың үлес салмағы (Дд).

ФО = ФОа · Да     (2.19)

ФО = ФОд · Да·Дд                         (2.20)

Бұл формулаларды толық қор қайтарым формуласын ұлғайту арқылы алуға болады:

ФО = Q/Fcа · Fcа/Fc

ФО = 152617/23991· 23991/73855 = 2,07 тенге

мұндағы,

Q - кезең  ішінде өнім шығарылуы;

Fcа  - негізгі қорлардың активті бөлігінің ортажылдық құны

Fc - негізгі қорлардың ортажылдық құны

Құрал-жабдықтарды пайдалануды толық ауыстыру деңгейін құрал-жабдықтарды ауыстыру коэффициенті (Кауыст,) сипаттайды:

 

Кауыст, = Тауыст./Ткүн./Nқ.     (2.21)

Кауыст, = 18625/305/31 = 1,97  (2001 жыл)

 

мұндығы,

Тауыст. - смена станоктарының жұмыс жасаған мөлшері;

Ткүн  - жұмыс күндер саны;

 Nқ.     - қозғалыстағы құрал-жабдықтар саны

Бұл коэффициент 2000 жылмен салыстырғанда істелетін жұмыс көлемінің өсуі есебінен 0,62 өскен, ол 2000 жылы 1,35 құрады.

Құрал-жабдықтың пайдалы жұмыс уақыты (Тn):

 

Тn  = Ткүн · Кауыст. · tауыст. · Кжүкт.   (2.22)

 

2000 жыл:  Тn  = 305·1,35·6,0·0,469 = 1158,7

2001 жыл:  Тn  = 305·1,97·6,0·0,697 = 2512,8

2001 жылы құрал-жабдықтардың пайдалы жұмыс уақыты 1354,1 сағ. өсіп 2512,8 сағ. құрады.

Құрал-жабдық бірлігіне өнімнің ортасағаттық шығу көлемі (Вr), мың  тенге:

Вr = Q/Nкүн/Tn      (2.23)

 

2011 жыл:  Вr = 56997,8/26/1158,7 = 1,892

2012 жыл:  Вr = 152617/31/2512,8 = 1,952

2012 жылы құрал-жабдықтардың пайдалы жұмыс уақытын, қозғалыстағы құрал-жабдықтардың санын көтеру есебінен құрал-жабдық бірлігіне ортасағаттық өнім шығару көлемі 2011 жылмен салыстырғанда 0,067 мың  тенгеге өсіп 1,959 мың  тенгені құрады. Есептеу нәтижелерін №7 «Қор қайтарымды есептеу үшін бастапқы мәліметтер» кестесіне келтіреміз.

 

Кесте №7.

 

Қорқайтарымды есептеу үшін бастапқы мәліметтер

 

№	Көрсеткіштер	Базистік кезең	Есептік кезең	Ауытқу	Өсу темпі
1.	Өнім көлемі (Q) мың тг.	56997,8	152617	95619	267,8
2.	Негізгі өндірістік қорлардың ортажылдық құны (Fc), мың тг.	66735	73855	7120	110,7
3.	Негізгі өндірістік қорлардың активті бөлігінің ортажылдық құны (Fcа) мың тг.	16352	23991	7639	146,7
4.	Қозғалыстағы құрал-жабдықтардың ортажылдық құны (Fcg) мың тг.	14300	21446	7146	149,9
5.	Негізгі қорлардың активті бөлігінің үлес салмағы	24,5	32,5	+8	132,7
6.	Қорлардың активті бөлігіндегі қозғалыстағы құрал-жабдықтардың үлес салмағы	87,5	89,4	+1,9	102,2
7.	Қозғалыстағы құрал-жабдықтар бірлігінің саны	26	31	+5	119,2
8.	Қозғалыстағы құрал-жабдықтар бірлігінің орташа құны, мың тг.	613,2	664,4	+51,2	108,3
9.	Жұмыс күндер саны, (Ткүн)	305	305	-	-
10.	Смена-станоктарының жұмыс жасаған мөлшері, Тауыс.	10705	18625	+7920	173,9
11.	Ауыстыру коэффициенті, (Кауыст.)	1,35	1,97	+0,62	145,9
12.	Бір ауыстырудың ұзақтығы, (tауыс.) сағ.	6,0	6,0	-	-
13.	Смена ішінде құрал-жабдықтарды тиеу коэффициенті	0,469	0,697	+0,228	148,6
14.	Құрал-жабдықтардың пайдалы жұмыс уақыты	1158,7	2512,8	+1354,1	216,9
15.	Бір құрал-жабдыққа ортасағаттық өнім шығару көлемі (Вч)	1,892	1,959	+0,067	103,5
16.	Қозғалыстағы құрал-жабдықтардың қорқайтарымы, тг.	3,99	7,12	+3,13	178,4
17.	Негізгі қорлардың қорқайтарымы, тг.	0,854	2,066	+1,212	241,9

 

№7 кестенің мәліметтерінен қозғалыстағы құрал-жабдықтардың қорқайтарымының факторлық үлгісі туралы талдауға болады, ол келесідей анықталады:

ФОд = Кауыст. · Кжүкт. · Ткүн  · tауыст. · Вr · 1/Фсд   (2.24)

ФОд = 1,97 · 0,697. · 305  · 6,0 · 1,959 · 1/21446 = 0,229 тенге,

яғни негізгі қорлардың қорқайтарымының факторлық үлгісі құрал-жабдықтар құрамына, 1 сағат пайдалы уақыт ішінде бір құрал-жабдықтың өнімділігін және уақытты пайдалану көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік береді.

ФОд = Дд  · Да  · Кауыст. ·  Кжүкт. · Ткүн  · tауыст. · Вr · 1/Фсд  (2.25)

ФО = 89,4 · 32,5 · 1,97 · 0,697 · 305 · 6,0 · 1,959 · 1/21446 = 666,9 м. тг  Факторлардың әсер ету есебін тізбектік амалмен жүргіземіз:

1. Негізгі қорлардың активті бөлігінің үлесін өзгерту есебінен қор қайтарым көрсеткішін өзгерту:

ΔФО(Да) = Δ ДА · Ддо · ФОд     (2.26)

ΔФО(Да) =0,08 · 0,875 · 3,990 = 0,2793 тенге

2. Қозғалыстағы құрал-жабдықтың қорқайтарымын өзгерту әсерінен негізгі қорлардың қорқайтарымын өзгерту:

ΔФО(Дд) = Δ Дд · ДА1 · ФОд      (2.27)

ΔФО(Дд) =0,019 · 0,325 · 3,990 = 0,0246  тенге

3. Қозғалыстағы құрал-жабдықтың қорқайтарымын өзгерту әсерінен негізгі қорлардың қорқайтарымын өзгерту:

ΔФО(ФОд) = Δ ФОд · Д1@ · Д 1д     (2.28)

ΔФО(ФОд) =3,13 · 0,894 · 0,325 = 0,9094  тенге

Факторлардың  біріккен  әсері төмендегідей:

0,2793 + 0,0246 + 0,9094 = 1,213

Жасалған есептеулерден қорқайтарым өсімі негізгі қорлардың құрамындағы өзгертулердің оң мәніне ие сонымен қатар қозғалыстағы құрал-жабдықтардың қорқайтарым көрсеткішінің өсіміне әсер ететінін көріп отырмыз.

Ары қарай №7 кестенің мәліметтерінен қозғалыстағы құрал-жабдықтардың өзгерісіне әсер ететін факторларды есептеуімізге болады:

1.  ΔФОд(Кауыст.) = Δ Кауыст. · Кто · Ткүно · tауыст.о · Вr o · 1/Форт   (2.29)

ФОд(Кауыст.) = 0,62 · 0,469 · 305 · 6,0 · 1,892 · 1/613,2 = 1,6419   тенге 

2. Құрал-жабдықтарды тиеуді өзгерту әсерінен қорқайтарымды өзгерту (смена ішінде жұмыс уақытын тиімді пайдалану):

ΔФОд(Кт.) = Δ Кт. · Кауыст1 · Ткүн1 ·  1/Фдо       (2.30)

3.  Бір құрал-жабдықтың  орта сағаттық өнімінің өзгеруі  нәтижісінде қорқайтарым көрсеткішінің  өзгеруі:

ΔФОд(Вr) = Δ Br · Кт1 · Кауыст.1 · Ткүно · tауыст ·  1/Форт .о    (2.31)

ΔФОд(Вr) = 0,067 · 0,697 · 1,97 · 305 · 6,0 · 1/14300 = 0,0118   тенге 

4. Бір құрал-жабдықтың  орташа құнының өзгеруі әсерінен  қорқайтарым көрсеткішінің өзгеруі:

ΔФОд(Форт.) = Δ 1/ Форт.  · Кт1 · Кауыст.1 · Ткүно · tауыст0 ·  Вr   (2.32)

ΔФОд(Форт.) = (1/664,4-1/613,2)·0,697 · 1,97 · 305 · 6,0 ·  1,959 = - 0,591

Смена ұзақтығы және жұмыс күндер саны қорқайтарымға әсер етпейді, себебі өзгерусіз қабылданған.

Қозғалыстағы құрал-жабдықтардың қорқайтарымының өзгеруіне қалған факторлардың  біріккен әсері төмендегіні құрайды:

1,6419+0,1088+0,0118+0,591 = 1,1715 тенге

Құрал-жабдықтарды ауыстыру және тиеу коэффициенттерін көтеру жұмыс уақытын жоғалтуды – толық күндік және ішкі ауыстырылып  қалуын төмендетеді, ал ол құрал-жабдықтардың қорқайтарымының өзгеруіне оң  әсерін тигізеді.

Құрал-жабдықтың тиеу коэффициентін көтеру нәтижесінде қорқайтарым 1,5331 (1,6419 – 0,1088) жоғарылады. Бір құрал-жабдықтың орташа құнының өсуі қорқайтарымға теріс әсерін тигізіп тұр. Соңғы фактор құрал-жабдықтың орташа құнының оны қымбаттау, бірақ өнімдірек құрал-жабдықтармен жаңарту және ауыстыру  нәтижесіндегі өзгеруін көрсетеді.

Интенсивті тиеу коэффициенті өндірілген өнімнің көлемімен өлшенеді.

Экстенсивті тиеу коэффициенті пайдалы уақыттың календарлыға қатынасын құрал-жабдықтардың бірлік шамасына көбейткенге тең:

Кто = 1158,7/365 · 24 · 26 = 3,439

Кт1 = 2512,8/365 · 24 · 31 = 8,892 

 

Құрал-жабдықтың интегралдық тиеу коэффициенті немесе интегральдық тиеу көрсеткіші құрал-жабдықтарды экстенсивті және интенсивті тиеу коэффициенттерінің көбейтіндісіне тең.

Кт интегр о = 1,892 · 2,439 = 6,507

Кт интегр 1 = 1,959 · 8,892 = 17,419

Интегральдық көрсеткіштің өсім есебі және ауытқуы №8 кестеде «Құрал-жабдықты өндірістік интегральдық пайдалану көрсеткішінің есебі».

 

Кесте №8.

 

Құрал-жабдықтарды интегральды пайдалану көрсеткішінің есебі.

 

Көрсеткіштер	Базистік жыл (2011 ж.)	Есепік жыл (2012 ж.)	Ауытқу	Өзгеру темпі
Құрал-жабдықтарды экстенсивті тиеу коэффициенті	3,439	8,892	+5,453	2,587
Құрал-жабдықтарды интенсивті тиеу коэффициенті	1,892	1,959	+0,067	1,035
Құрал-жабдықтарды интегральды тиеу коэффициенті	6,507	17,419	+10,912	2,677

 

Есептеулерден көріп отырғанымыздай құрал-жабдықты интегральдық тиеу көрсеткішінің өсуі құрал-жабдықтың экстенсивті жүктемесін көтеру нәтижесінен болып отыр. Интенситві жүктеменің төмендеуі өнім шығаруды көтеру мүмкіндіктерін пайдаланбай отырғанын сипаттайды, қосымша қуаттарды және жаңа капитал салымдарын пайдаланбай-ақ. Бұл коэффициентті өндірістің ұйыдастыру-техникалық деңгейін үйлесімдендіріп, өндірістегі қысқа орындарды жою арқылы көтеруге болады.

Негізгі қорлардың өсуі және олардың сапалы жетілдірілуі көп мөлшерде қол еңбегін автоматқа ауыстыруға, бір жұмысшыға келетін еңбек қорларының салмағы үздіксіз өсуіне алып келеді. Бұл еңбек құрылыс шаруашылығында еңбек өнімділігінің өсуін қамтамасыз етеді.

Құрылыс шаруашылығының өндірістік негізгі қорлардың салмағының  үздіксіз өсуі күрделі қаржы салымдарын бөлуді және әр түрлі ресурстарды тартуды қажет етеді. Сондықтан да ең басты мақсат бар негізгі қорларды тиімдірек пайдалану болып табылады. Бұл үшін әр бір құрылыс ұйымында негізгі қорлардың пайдалану деңгейін оптимальды бағалау мүмкіндігі болуы қажет, себебі оның қорлардағы қажеттілігін дұрыс анықтап және бар резервтерді тиімдірек қолдануды әшкерелеу қажет. Құрылыс ұйымдарының негізгі қорларын тиімді пайдаланбаудың негізгі себептерінің  бірі болып машиндердің  едәуір жұмыс уақытын жоғалту болып табылады. Практикада құрылыс ұйымдарының  жұмысында ішкі сменалық уақытын жоғалтудың басым бөлігі, ал кейде толық күндік тұрып қалулар документке тіркелмейді және есептемеге түспейді. Сондықтан шаруашылықта қолданылатын техника жайлы нақты мәліметтерді нормативті-іздестіру станциялары жүргізетін көп еңбекті қажет  ететін терең зерттеулер арқылы алуға болады.

Толықкүндік жағдайлар барлық машина түрлерімен жұмыс уақыт қорының 20% құрайды, және оның қысқаруы әзірше байқалмайды. Көбінесе бұл жоғалтулардың елеулі себебі машиналардың  жөндеуге келуі болып табылады.

Ішкі сменалық уақыттың көп мөлшердегі өнімді емес шығындарға жұмыстары технологиялық транспортпен байланысты машиналарға ие. Ішкі сменалық уақыттың өнімді емес шығындарының негізгі бір белгісі болып транспорттың жоқтығынан тұрып қалулар табылады. Келтірілген құрылыс мөлшендерінің толық күндік уақытты жоғалтуларының мөлшері туралы мәліметтер машидерді жөндеу және техникалық қызмет көрсету сұрақтарын қоса құрылысты ұйымдастыруды жетілдіру аймағында бірталай резервтердің бар екенін куәландырады.

Бұл қорқайтарым көрсеткіштерінің талдауы негізгі өндірістік қорларды тиімді пайдалануға әр түрлі факторлардың әсер етуін бағалауға мүмкіндік береді. Нақты ұйымдардың негізгі қорларын пайдалану деңгейін объективті бағалау тәсілдерін жасау олардың негізгі қорлардағы қажеттілігін дәйекті анықтау мақсатымен олардың резервтерін тиімді пайдалану мақсаты құрылыс шаруашылығы үшін актуальды мәселе болып табылады.