"Мұнайгазқұрылыс" ЖШС-на жалпы сипаттама

                                    Өнімді өткізуден түскен табыс

 

Рентабельділік = 4545/67524 = 0,1   33824/183720 = 0,18

 

 

Есептеген коэффициенттерді төмендегі кестеге келтіреміз.

 

Кесте №2.

 

«Мұнайгазқұрылыс» ЖШС қаржылық бағалау коэффициенттері

 

Көрсеткіштер	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	Өсу коэф.
1. Негізгі қордың  өсу  коэффициенті	0,73	1,07	1,07	1
2. Негізгі қордың  жаңарту  коэффициенті	0,06	0,02	0,21	10,5
3. Негізгі қордың нақты  құн коэффициенті	0,39	0,5	0,78	1,6
4. Толық өтімділік коэффициенті	2,1	3,8	2,72	0,7
5. Рентабельділік	0,12	0,1	0,18	1,8

 

Есептелген мүліктік жағдайын және өтімділікті сипаттайтын көрсеткіштерден біз 2012 жылы кәсіпорынның рентабельділігі 18%-ті құрады, бұл көрсеткіш 2011 жылға қарағанда 8%-ке өсті (0,18 – 0,1). Негізгі қорлардың жаңару коэффициенті 2012 жылы 21%-ті құрады, 2000 жылға қарағанда 19%-ке (0,21 – 0,02) өскен, ал бұл көрсеткіш жоғарылаған сайын тозу коэффициенті төмендей береді.

Осылайша, «Мұнайгазқұрылыс»  ЖШС-ның қаржылық жағдайы өтіп кеткен 2 жыл ішінде (2011-2012 ж.ж.) тұрақтылығы байқалады, арықарайда кәсіпорынның тиімді қызмет етуі және оның табыстарын көтеру үшін барлық шаралар жасалынады.

 

 

 

 1.2 «Мұнайгазқұрылыс»  ЖШС негізгі қорлар динамикасын және құрылымын талдау

 

«Мұнайгазқұрылыс» ЖШС-і құрылыс-құрастыру жұмыстарының  барлық түрімен айналысады.

Құрылыс шаруашылығының экономикалық тиімділік көрсеткіштер жүйесіне еңбек өнімділігі және құрылыс ұйымдарының  негізгі өндірістік қорларын пайдалану деңгейі басты орын алады. Құрылыс шаруашылығы өнеркәсіпке қарағанда өндірістік негізгі қорлардың белсенді құрылымына ие болады. Құрылыс ұйымдарының өндірістік қорларында басты орынды машиналар және құрал-жабдықтар алады, сонымен қатар едәуір мөлшерде технологиялық функцияларды орындайтын көлік құралдары.

Кәсіпорынның негізгі қорларының есебі сәйкесінше бухгалтерлік есеп 6 «негізгі қорлардың  есебі» стандартымен жүргізіледі.

Кәсіпорынның негізгі қорлары инвентарлы карточкаларда бастапқы және ағымдық бағамен есептелінеді. Кәсіпорынның  негізгі қорлары мақсатты пайдалануына және атқаратын функцияларына байланысты келесі топтарға бөлінеді:

1. Ғимараттар және құрылыстар
2. Машиналар және құрал-жабдықтар
3. Көлік құралдары
4. Тағы да басқалары

Негізгі қорларды талдау әдетте негізгі қорлардың көлемін, оның динамикасын және құрылымын зерттеуден басталады.

Негізгі қорлардың бар болуын, қозғалысын және құрылымын бағалау және талдау үшін бір жылдық статистикалық есептеменің «негізгі қорлардың және материалдық емес активтердің бары және қозғалысы» мәліметтері қолданылады. Негізгі қорлардың динамика көрсеткіштерінің  есебін келтірейік.

 

Абсолютті өсім – ΔФ = Ф1 - Фо = 83046 – 67460 = 15586 м.т.      (2.6.)

 

Өсу қарқыны – Тр = Ф1/Фо = 83046/67460 = 1,231   (2.7.)

 

Өсім қарқыны – Тпр.=Тр·100–100=1,231·100–100 = 23,1%             (2.8.)

 

Негізгі қорлардың динамика көрсеткіштерінің есебінен көріп отырғанымыздай негізгі қорлардың абсолютті өсімі 15586 мың тенге, бұл көрсеткіштің өсуі негізгі қорлар құрамына айтарлықтай толықтырулар: кірістің, реконструкцияның және модернизацияның есебінен. Өсім қарқыны 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 23,1%-ке өскен.

Негізгі қорлар құрылымының көрсеткіштері:

Машина және құрал-жабдықтар:

жыл  басына (16479/67460)·100 = 24,4%

жыл аяғына (23293/83046)·100 = 28%

Көлік құралдары:

жыл  басына (40203/67460)·100 = 5966%

жыл  аяғына (48904/83046)·100 = 58,9%

Басқалары:

   жыл  басына (4498/67460)·100 = 5,4%

жыл  аяғына (4063/83046)·100 = 4,9%

Негізгі қорлардың талданып отырған жылдағы құрылымның көрсеткіштерінің  есебінен негізгі қорлардың активті бөлігі (машина және құрал-жабдықтар) 3,6%-ке (28% - 24,4%) өскені көрініп отыр, үлкен үлесті көлік құралдары 59,6%  және 58,9% алып отыр.

Өнімділік коэффициенті жаңарған негізгі қорлардың 1 теңгелік өнім құнымен сипатталады және төмендегідей есептелінеді:

 

                      Көнімд. = П – В/Фн                                                  (2.9.)

                  

Көнімд.99  =0.012

 

Көнімд.2000

 

Негізгі қорларды тиімді пайдалану көбінесе олардың техникалық жағдайына байланысты болады. Негізгі қорлардың техникалық жағдайын сипаттау үшін келесі көрсеткіштер пайдаланылады: тозу коэффициенті, жарамдылық коэффициенті, шығу коэффициенті, енгізу және жаңарту коэффициенттері.

Негізгі қорлардың техникалық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштерді есептейік.

Тозу коэффициенті (1.2.) формуласымен яғни тозу сомасының негізгі қорлардың толық бастапқы құнына қатынасымен анықталады, тозу коэффициенті жыл басына және жыл аяғына есептелінеді:

 

Ктозу 00  (жыл басына)

Ктозу 00   (жыл аяғына)

Ктозу 2001  (жыл басына)

Ктозу 2001   (жыл аяғына)

 

Техникалық жағдайының коэффициенттерін есептелген мәліметтерден 2010 жылға қарағанда 2011 жылдың аяғына тозу коэффициенті 0,009 (0,067 – 0,076) төмендеген және 0,067 құрады, ал 2012 жылдың аяғы 2011 жылға қарағанда бұл көрсеткіш 0,003 (0,064 – 0,067) төмендеген және 0,064 құрады. Берілген жағдайда біз кәсіпорында бар барлық негізгі қорлардың жалпы тозуын анықтаймыз. 2011 жылы жаңа қорлармен толықтырулар есебінен жарамдылық коэффициентіміз (1.3) формуласымен анықталады, ол келесіндей:

Берілген жағдайда Кжар.қ00 = 1 – 0,076 = 0,924 (жыл басына)

Кжар.қ00 = 1 – 0,067 = 0,933 (жыл аяғына)

Кжар.қ2001 = 1 – 0,067 = 0,933 (жыл басына)

Кжар.қ2001 = 1 – 0,064 = 0,936 (жыл аяғына)

Тозу және жарамдылық коэффициенті жыл басына және жыл аяғына есептелінеді. Өндірістік есептеулерден көріп отырғанымыздай тозу коэффициенті неғұрлым төмен болса жарамдылық коэффициенті жоғары болады және негізгі қорлардың техникалық жағдайы соғұрлым жақсарады. Бұл кәсіпорынның негізгі қорлардың жарамдылық коэффициенті жоғары және 93%-ті құрайды.

Бұны былай түсіндіруге болады 2012 жылы негізгі қорлар құрамына толықтырулар енгізілген яғни кәміпорын жаңа негізгі қорлар сатып алған.

Егерде есептік жылда түскен барлық негізгі қорлар пайдаланымда болмай жаңадан сатып алынған болса, онда енгізу және жаңарту коэффициенттері өзара тең  болады.

Енгізу коэффициенті түскен негізгі қорлар құнының (Fn) жыл аяғындағы құнына (Fk) қатынасымен анықталады.

 

Кенгізу = Fn/Fk        (2.10)

Кенгізу 00 = 1090/6740 = 0,0162

Кенгізу 2001 = 17227/83046 = 0,2074

 

Жаңарту коэффициенті (1.4) формуласымен есептелінеді:

Кжаң. = Fn/Fk

Кжаң. 2000 = 1090/67460 = 0,0162

Кжаң. 2001 = 17227/83046 = 0,2074

 

Біздің есептеулерімізде 2001 жылы енгізілген негізгі қорлар пайдаланылған емес жаңадан болғандықтан енгізу және жаңарту коэффициенттері өзара тең болып отыр.

Шығу коэффициенті шыққан негізгі қорлар құнының (Fшығ.) жыл басындағы құнына (Fn) қатынасымен анықталады.

 

Кшығу = Fшығу/Fn      (2.11)

 

Кшығу2000 = 281/66651 = 0,0042

Кшығу2001 = 1641/67460 = 0,0243

 

Ауыстыру коэффициенті:

 

Кауыс. = В/П · 100%      (2.12)

 

мұндағы В - жыл ішіндегі шыққан негізгі қорлар, мың.т.;

П – бір жыл ішінде түскен негізгі қорлар, мың.т.

   

Кауыс. = 1641/17227· 100% = 9,5%

 

Шыққан қорлардың орнын алмастыруға бағытталған енгізілген негізгі қорлардың үлесі есептеудің қорытындысы бойынша 9,5% құрады. Бұл коэффициент айтарлықтай жоғары болып отыр, себебі бір жыл ішінде негізгі қорлардың шағын ғана мөлшері шыққан.

Демек, машина және құрал-жабдықтар көлкін кеңейту коэффициенті келесіндей:

 

Ккең. = 1 – Кауыс. = 1 – 0,095% = 90,5%  (2.13)

 

Бұл  коэффициент 2012 жылы енгізілген жаңа құрал-жабдықтар мөлшері үлкен дәрежеде екенін көрсетіп отыр.

Алынған есептеулердің нәтижелерін №3 «Мұнайгазқұрылыс»  ААҚ «негізгі қорлардың техникалық жағдайы және қозғалысын талдау» кестесіне кіргізуге болады.

 

Кесте № 3.

 

«Мұнайгазқұрылыс»  ЖШС негізгі қорлар қозғалысы және техникалық жағдайы

 

Көрсеткіштер	Белгіленуі	Көрсеткіштер деңгейі
		2011 ж.	2012 ж.
1. Негізгі қордың бастапқы (баланстық) құны, мың тенге: а) жыл басына б) жыл аяғына	Қб Қа	66651 67460	67460 83046
2. Негізгі қор тозуы: а) жыл басына б) жыл аяғына	Т Тб Та	5063,2 4493	4493 5346
3. Есептік жылда негізгі  қор түсімі, мың тг.: а) барлығы б) соның ішінде енгізілгені	Түсім	1090 1090	17227 17227
4. Есептік жылда шыққаны, мың тг.:	Ш	281	1641
5. Тозу коэффициенті: а) жыл басына б) жыл аяғына	Ктозу Ктозу, б. Ктозу, а.	0,76 0,67	0,67 0,64
6. Жарамдылық коэффициенті: а) жыл басына б) жыл аяғына	Кжармд. Кжарамд. б. Кжарамд. а.	0,924 0,933	0,933 0,936
7. Енгізу коэффициенті	Кенгізу	0,0162	0,2074
8. Жаңарту коэффициенті	Кжаң.	0,162	0,2074
9. Шығу коэффициенті	Кш	0,0042	0,0243
10. Ауыстыру коэффициенті	Кауыст.	0,258	0,095
11. Құрал-жабдықтар паркін  кеңейту коэффициенті	Ккеңейту	0,742	0,905

 

Жоғарыда келтірілген негізгі өндірістік қорлардың қозғалысы және техникалық жағдайын талдаудан біз 2012 жылы «Мұнайгазқұрылыс»  ААҚ көп мөлшерде жаңа негізгі қорлар сатып алынған, соның ішінде оның көп бөлігін машиналар, құрал-жабдықтар және көлік құралдары алып отыр. Негізгі қорларды толықтырулар есебінен құрал-жабдықтарды енгізудің есебінен жарамдылығы жоғарылауы байқалады.

ІІ. Негізгі өндірістік қорларды тиімді пайдалануды талдау

2.1 Негізгі қорларды тиімді пайдалануды талдау

 

Кәсіпорынның негізгі қорларын және өндірістік қуаттылығын тиімді пайдалану оның барлық технико-экономикалық көрсеткіштерінің жақсаруына мүмкіндік туғызады, соның ішінде өнім шығаруын көбейтеді, өзіндік құнын, еңбек сыйымдылығын төмендетеді және т.б.

Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалануды талдау өткізудің методикасы оны қолданудың ең тиімді нұсқауды таңдауға көзделген. Сондықтан талдаудың негізгі ерекшеліктері болып мыналар табылады:

1. Негізгі қорларды пайдаланудың  нұсқаулық шешімдері; және

2)       перспективаға мақсатталу.

Перспективалық анализ – бұл инвестицияларды талдаудың негізгі түрі, оған баланста бар негізгі қорлардың және оларды тиімді қолдануының бағалануы барлық ресурстар түріне қолданылатын технологиялық бағалануға негізделген, ол қайтарымдылық және сыйымдылық көрсеткіштерін есептеуді және талдауды болжайды. Сонымен қатар негізгі қорлардың рентабельділігі және салыстырмалы үнемдеуін бағалау жүргізіледі.

«Мұнайгазқұрылыс»  ЖШС бойынша негізгі қордың қор қайтарымы келесідей:

2011 жылы  ФОо = 56997,8/66735 = 0,854 тенге

2012 жылы  ФО1 = 152617/73855 = 2,066 тенге

2012 жылы пайдаланылған негізгі қорлардың 1 тенгесінен 2,066 тенгеге өнім көріп отырмыз.

Қор қайтарымның өзгерісін сипаттайтын индекс:

   Iфо = ФО1/ФОо

Iфо = 2,066/0,854 = 2,4 немесе 241%

яғни, қор қайтарымдылық коэффициенті 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 2,4 есе өскен.

Қор қайтарым нәтижелерін салыстырғанда базистік жылға қарағанда есептік жылы қор қайтарым көрсеткіштері айтарлық көтерілген. Қор қайтарым көрсеткішінің 1,212 (2,066 – 0,854) өскенін 2 негізгі фактордың әсерінен деп түсіндіреміз, біріншіден негізгі қорлардың көлемінің өсу есебінен және екіншіден кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларын пайдалануды жақсартудан.

Қор қайтарымның өсуі дәл қай фактордың есебінен өсетінін анықтау үшін келесі есептемені жүргіземіз. Бұл үшін келесі кестеде қор қайтарымға және оның өсу қарқынына әсер ететін негізгі көрсеткіштердің  абсолютті өзгерулерін көрсетеміз.