Халықаралық жеке құқықтың түсінігі

4. Алдын ала фрахт.  Алдын ала фрахттың аванс фрахтынан  айырмашылығы - 100 % төлеу керек.

Әрбір жүктің орнына 835 СДР  төленеді, ал әрбір брутта кг/ға — 25 СДР төленеді.

ІСДР-1,37$.

Францияда 100 кг/ды - квинтал дейді, ал Германияда - двойной центнер. Мұнайды мұндай тасымалдауда баррельмен, ал бидайды бушельмен есептейді.

1 баррель — 42 галлон.

1 галлон - 4,546 л.

2. Халықаралык  әуе тасымалдауы. Әуе тасымалдауы - жаңа тасымалдаудың бір түрі. XX ғасырдың басы XIX ғасырдың соңында әуе тасымалдауына байланысты ең бірінші 1929 жылы конвенция қабылданды. Ол - «Әуе тасымалдауының кейбір ережелерін унификациялау» туралы Варшавалық конвенция.

1944 жылы «Азаматтық  авиация» туралы Чикаго конвенциясы  қабылданды. Осы конвенцияға Қазақстан Республикасы да косылған.

Қазақстан Республикасы мен Германияның арасында әуе қатынасы туралы келісім жасалды. Қазіргі таңда, әуе қатынасы бойынша Қазақстан Республикасы 20 мемлекетпен шартқа қол қойған.

Варшава конвенциясы  мынадай жағдайларда қолданылмайды:

а) аралас тасымалдауында;

ә) пошталық корреспонденцияны  тасымалдамайды.

Әуе тасымалдауында жүкке  қатысты әуе жүк құжаты қолданылады, оны жүк жіберуші үш данада толтарады. Әуе жүк құжатында жүк жөнелтушімен тасымалдаушының қолы болуы керек. Қазіргі кезде «Штемпель» қолданылады.

Тасымалдаушы егер тауарды  уақытында жеткізбесе немесе жоғалтып алса жауапкершілікке тартылады.

Жүк қабылдаушы тауарды  қабылдап алғаннан кейін, тауар жетіспесе  жеті күн ішінде хабарлауы керек. Егер тауар уақытында жеткізілмесе онда қосымша 20 күн беріледі.

Әуе тасымалдауында чартерлік  тасмалдау қолданылады. Бұл шартта фрахтователь - тасымалдаушы, фрахтовщик — жүк жіберуші.

3. Теміржол  тасымалдауы. Көп уакыт бойы теміржол тасымалдауы аясында ең маңызды келісімдердің бірі болып «Жүкті және жолаушыны теміржол тасымалдауы туралы» Берн конвенциясы танылды. 1980 жылы Берн конвенциясын кайта қарау конфереңциясында жаңа халықаралық теміржол тасымалдауы туралы келісім (КОТИФ) қабылданды. Оған 38 мемлекет қатысты.

КОТИФ ережесі бойынша  жүкті мерзімінен кешіктіріп жеткізгені үшін жүкті қабылдап алушы зиян шеккен жағдайда оған жүкті тасымалдау өтемақысы үш есе етіп қайтарылады.

Біздің Қазақстан Республикасында 2001 жылы 8 желтоқсанда «Теміржол  көлігі туралы» Заң қабылданды.

Осы Заңның 65-бабына сәйкес: «жолаушыны тасымалдау шарты бойынша тасымалдаушы оған жол жүру құжатына (билетіне) сәйкес поезде орын беріп, оны баратын жеріне жеткізуге міндеттенеді, ал жолаушы жол жүру ақысын төлеуге міндетті».

Тасымалдау жөніндегі  міндеттемелерді орындағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін тасымалдаушылардың өзара жауапкершілігі болады.

4. Автоколік  тасымалдауы. Жол жүру ережелері 1949 жылғы 19 қыркүйектегі Жол жүру белгілері және сигналдар туралы хаттамалармен реттеледі. Сонымен қатар, халықаралық жүкті тасымалдау туралы Кеден конвенциясы қолданылады (1975 жыл).

Еуропалық елдер арасындағы жүкті халыкаралық автокөлікпен тасымалдау шартының талаптары 1956 жылғы  І9 мамырдағы жүкті халықаралық  жол жүру шарты туралы Конвенциямен реттеледі.

Автокөлік тасымалдауында автокөлікпен үшінші тұлғаға зиян келтіруде кепілдік беруді қамтамасыз ету маңызды болып табылады.

Осылайша автокөлік  хабарламаны ұйымдастыру туралы келісімдер бойынша, яғни екі жақты, автокөлік тасымалдауында, азаматтық  жауапкершілікті сақтаңдыру міндетті түрде қарастырылуы қажет.

Бұндай жағдайды қарастыру  жауапкершілікті айқындау кезінде  үлкен рөлге ие болып табылады.

 

2 Жүкті тасымалдау  шарты бойынша жауапкершілік

Тасымалдау шарты бойынша  тасымалдау жөніндегі міндеттемелер  орындалмаған немесе тиісті дәрежеде орындалмаған жағдайда жүкті тасымалдаушы, жүк жөнелтуші, жүкті алушы мүліктік жаупкершілікте болады. ТМД елдерінде шектеулі жауапкершілік қағидасы қолданылады.

АКШ-тың заңдылығы: белгілі  бір жағдайларға байланысты тасымалдаушының  шарттын жауапкершілігіне шектеуге жол береді. Германияның жүкті автокөлікпен тасымалдау туралы заңы алыс жолға тасымалдау кезінде кәсіпкер заңдылық бойынша белгіленген немесе тариф бойынша белгіленген тасымалдау шартында көрсетілгеңдіктен жауапкершілікті шектей не алып тастай алмайды.

Француз заңдылығы: тасымалдау шартында тек қана жүкті жеткізудегі  мерзімнің өтіп кетуіне байланысты жауапкершілік қана әрекет етеді.

Жүкті халықаралық тасымалдау кезінде тараптардың жауапкершілігін  шектеу немесе жоғарылатуға жол берілмейді.

Кейбір елдердің ұлттық заңдылығында және халықаралық келісімдерде белгіленген шектеу немесе жауапкершіліктен босату, егер тасымалдаушы алдын ала ойластырып немесе немқұрайдылығына байланысты зауал келтірген жағдайда қолданылмайды деп қарастырылған.

Жүкті халықаралық тасымалдау кезінде тасымалдаушы жүкті жөнелтуге қабылдап алған сәттен бастап, оны жеткізгенге дейін жүктің сақталуына жауапты болады (жоғалуы, жетіспеушілігі, бүлінуі немесе зақымдануы). Бұл жауапкершілік кінә қағидасы бойынша құрылады.

Тасымалдау кезінде арақашықтықты анықтау және көліктің жүру маршруты

әрқалай анықталады. Кейбір елдерде оны тасымалдаушының  өзі анықтайды, ал кейбір кезде келісімшартта  көрсетіледі.

3 Жолаушыны және теңдеме жүкті тасымалдау және олардың жауапкершілігі   

Жолаушыны және теңдеме жүкті тасымалдаудағыдай сияқты шарт негізінде жүзеге асырылады. Жолаушыны тасымалдау шарты - ол бір тарап тасымалдаушы жолаушыны мекенге жеткізуге міндеттенеді, ал екінші тарап жолаушының белгіленген жолақысын төлеуге міндеттенуі.

  Жолаушыны тасымалдау шарттың тараптары болып жеке тұлға (жолаушы) және тасымалдаушы танылады. Жолаушыны тасымалдау шарты ауызша және жазбаша түрде жүзеге асырылады.

Жолаушыны автобустарда тасымалдау жол жүру билетімен рәсімделеді.

Ағылшын құқығы бойынша  осы рейске берілген билет, егер онда шарттар көрсетілген болса, шарт құжат болып табылады. Бірақ та, қала ішіндегі билет бұл жолаушының билет ақысын төлеп, шарт талаптарын орындады дегенді білдіреді.

Жолаушыны халықаралық тасымалдауда да тасымалдау шартың жасау билетпен бекітіледі. Халықаралық келісімдер билеттің мазмұнына кейбір ерекше талаптарды қояды.

Жолаушы құқықтары:

1)  өзімен бірге  балаларды тегін немесе өзге  де жеңілдікті жағдайларда алып  жүруге құқылы;

2) белгіленген нормалардың  шегінде өзімен бірге қол жүгін  ақысыз алып жүруге құқылы;

3) теңдеме жүкті тариф  бойынша акы төлеп, тасымалдауға  тапсыруға құқығы бар.

Құқықтарымен қатар, жолаушы  міндеттерге де ие. Оның ңегізгі  міндеті болып, жол ақысын төлеу  міндеті табылады. Жолаушылардың  жол ақысын төлеуі сәйкесінше, тариф негізінде жүзеге асырылады.

Жалпы ереже бойынша  тендеме жүкті тасымалдау шарты  бойынша тасымалдаушы белгіленген  мекенге жеткізуге міндеттенуі, ал екінші тарап жолаушы теңдеме  жүкті тасымалдауына ақы төлеуіне міңдеттенеді. Тендеме жүкті тасымалдау құкығы жолаушыны тасымалдаушы шарты негізінде жүзеге асырылады.

Жолаушыны және тендеме  жүкті тасымаддау шарты бойынша  жауапкершілік. Жолаушыны тасымалдау шарты бойынша екі тарап та нормативтік тәртіпте белгіленген  ретте мүліктік жауапкершілікте  болады. ТМД елдері арасында тендеме жүкті тасымалдау кезінде шектеулі жауапкершілік қағидасы әрекет етеді. Жолаушыны тасымалдайтын көлік құралын жөнелтуді кідірткені немесе мұндай көлік құралынын баратын жеріне кешігіп барғаны үшін (қалалық және қала маны қатынастарындағы тасымалдауды қоспағанда) тасымалдаушы, мысалы, кідірту немесе кешігу дүлей күштін салдарынан орын алғанын дәлелдемесе, жолаушыға көлік туралы тиісті заң актілерінде белгіленген мөлшерде айыппұл төлейді.

Жолаушы көлік құралы жөнелтілуінің кідіруі себебінен та-сымалдаудан бас тартқан жағдайда, тасымалдаушы жолаушыға кіре ақысын толық көлемде қайтаруға, сондай-ақ жолаушыға осындай кідіруге байланысты ол шеккен залалдың орнын толтыруға міндетті.

Басқа елдерде (Англия, Франция  т.б.) бұған жол берілмейді. Осылайша, Францияда тасымалдаушының жолаушыны тасымалдау кезіндегі жауапкершіліктен босату әр жақта қарастырылған. Англияда жауапкершіліктің талаптары шарт негізінде жүзеге асырылады.

Халықаралық тасымалдаудағы жолаушыны тасымалдау немесе тендеме  жүкті тасымалдау бойынша жауапкершіліктің нақты талаптары көлік конвенцияларында нақты көрсетілген. Бірақ ескеретін нәрсе, көрсетілген халықаралық келісімдер жауапкершілікке байланысты мәселені шешпейді, ол тек қана ұлттық заңдылық нормаларына сілтеме жасайды. Жүкті және жолаушыны тасымалдау бойынша шарт негізінде белгіленетін жауапкершіліктің көлемін немесе талаптарын тараптар не өзгерте алмайды, не алып тастай алмайды.

Негізгі түсінктер:

Халықаралық тасымалдау, халықаралық тасымалдаудың түрлері, теңіз тасымалдау, халықаралық әуе тасымалдауы, теміржол тасымалдауы, автокөлік тасымалдауы, жүкті тасымалдау шарты, жолаушыны тасымалдау.

 

Студенттерге  тапсырмалар:

1. Жүктер мен жолаушыларды  халықаралық тасымалдау туралы  Берн конвенциясының мазмұнына  қысқаша сипаттама

2.  Халықаралық жүк тасымалдау туралы келісім (СМГС)

3.  Халықаралық жолаушылар тасымалдау туралы келісімдер (СМПС)

4.  Жүктерді халықаралық тасымалдау туралы 1959 ж. Кеден конвенциясы 

4. Реферат дайындау:

-   Жүктерді теңізбен тасымалдау туралы БҰҰ-ның 1978ж. Гамбург конвенциясының мазмұны

- Сызықтық конференция тәртібі Кодексі туралы 1974 ж. Конвенция

 

Пайдаланатын  әдебиеттер:

1. Нысанбекова Л.Б., Халықаралық жеке құқық, оқу құралы, Алматы:  Жеті жарғы, 2006 ж.
2. Сарсембаев М.А. Международное частное право. Алматы: Данекер,1998
3. Басин Ю.Г., Сулейменов М.К., Гражданское право, том 3, Алматы, 2004
4. Гуреев С.А. Коллизионные проблемы морского права. М., 1972
5. Садиков О.Н. Правовое регулирование международных перевозок. М.,

 

9 дәріс.  Халықаралық несие және есеп қатынастары

Дәріс жоспары:

1. Халықаралық есеп қатынастарының түсінігі.
2. Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүзеге асырудың түсінігі.
3. Валюта операцияларының түрлері.

1. Халықаралық несие  олардың тағайындалуына, экономика-лық  мазмұнына, несиені беру көздеріне қарай жіктеледі. Халықаралық несиелер көбіне сыртқы сауда ағымдарына қызмет етумен, инвестициялық объектілерінің құрылысын қаржыландырумен, көрсетілген қызмеггерге ақы төлеумен, ең бастысы ғылыми-техникалық білімдерді экспорттаумен тікелей байланысты келеді. Сонымен қатар, халықаралық несиелердің маңызды бөлігі, тек ғана нақты сыртқы экономикалық мәмілелерді қаржыландыру үшін емес, сол сияқты банкаралық несиені беру немесе әр елдің төлем балансын реттеу мақсатына пайдаланылады. Қазіргі жағдайда халықаралық несиелер – бір жағынан, экспорттық және қаржы несиелері мен займдары ретінде, екінші жағынан, жеке және мемлекетаралык несие түрінде қарастырылған.

 Енді осы екі  несие формаларын жеке қарастырамыз. Халықаралык сауданы экспорттық  несиелеудің ерекшелігі -оның кредитор елінен экспорттық жабдықтауымен өзара байланысты болып келуі, бұл несиеиерді халықаралық несие нарығындағы ерекше категория ретінде бөліп қарауға негіз болады. Бұл жерде импортер мем экспортерлер де өздерінің шетелдік контрагенттерінен немесе оларға қызмет көрсетуші банктерден тікелей несие алады, Несиенің бері-луі сыртқы сауда контрактісінің жасалуымен байланысты. Несиенің көлемі, оның мерзімі паиызды төлеу және қаитару

 шарты экспортер  мен импортер еліндегі экономикалық  жә-не саяси жағдайларға, тауардың түріне, екі жақтың өзара қарым-қатынасына тәуелді.

 Экспорттық несиелер  өнеркәсібі дамыған елдер арасында  жиі қолданылады. Экспорттық несие  берудің көлемі ғана емес, сондай-ақ  қаржыландыру әдістері де өзгеруде. Жаңа несиелік құралдар пайда болып, несиелік операцияға қатысушылар құрамы кеңейді, қатысушылардың өзара қатынасу жүйесі жетілдірілді, кейбір қаржыландыру көздерінің ролі мен маңызы төмендеді.

 Импортерлерге өнім  жабдықтаушыларының беретін не-сиелері,  сондай-ақ импортерлердің ұзақ мерзімді несиелерді коммерциялық банктерден тікелей алуы (коммерциялық не-сиені) салыстырмалы түрде қарағанда сирек болатын құбы-лыс. Ең бастысы, сыртқы сауда операциялары кейде қолма-қол ақшаға, кейде кысқа мерзімді есеп айырысу формалары негізінде жүзеге асты.

 Экспортты қысқа  мерзімді қаржыландырудың (6 айға  дейін) басты құралы сауда векселі  болды. Бұл мәмілелер экспортер  мен импортер арасындағы несиелік  қатынастар-дың болуын қаламады  және олар сыртқы сауда контракті-лерінде  көрсетілмеді. Несие беру негізінен ірі банктер арқылы жүзеге асты, олар экспортерлердің тауарды жөнел-ту туралы күжаттарына қарсы алған тратталарын есепке алып, тауарды сатушыларға тратталарды ақша нарығында сатуға келісім береді. Несиелік операциялар импортер банкі мен вексель бойынша кепіл ролівдегі келісім беруші банк арасында корреспонденттік қатынасқа негізделіп, экспортер үшін жабдықталуына мүмкіндік береді. Сол уақыттарда экспортерлердің банктері ұзақ уақыт бойы өздерінің қаражаттарының қозғалыссыз қалуынан қашып, сыртқы сауда мәмілелерінде жанама қатысушы ретінде ғана қалып отырды.