Тыныс алу патофизиологиясы

ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ

ДЕНСАУЛЫҚ  САҚТАУ  МИНИСТРЛІГІ

Оңтүстік   Қазақстан  Мемлекеттік

Фармацевтика  Академиясы

 

Kафедра: қалыпты  және  патологиялық физиология

  СӨЖ

 

Тақырыбы: Тыныс  алу патофизиологиясы

 

 

 

                                               

                                      Орындаған: Тулеш Д.

                                      Тобы: 208 «Б» ҚДС

                                      Қабылдаған: Маженова Ж.

 

 

 

 

 

 

 

                      Шымкент 2013 ж

 

Жоспар 

I   Кіріспе

• Сыртқы  тыныс  патофизиологиясы

II  Негізгі  бөлім

• Сыртқы тыныс жеткіліксіздігінің патогенездік түрлері
• Бронхиалық демікпе . Демікпелік күй
• Асфиксиялық синдром
• Рестрикциялық тыныс жеткіліксіздігі
• Өкпе ісінуі, гипертензиясы, эмфиземасы,
• Ішкі   тыныс  патофизиологиясы

III   Қорытынды:

IV   Пайдаланылған   әдебиеттер: 

                Сыртқы тыныс патофизиологиясы

     Сыртқы тыныс деп организмнің oттeгiн қабылдап, көмір қышқыл газын қалыпты денгейде сыртқа шығарып тұpaтын өкпедегі өтетін үрдістердін жиынтығын айтады. Өкпеде негізінен үш түрлі үрдіс өтеді:

• атмосфералық ауа мен өкпе ұяшықтарындағы ауаның алмасуы (өкпенін желдетілуі немесе вентиляциясы);
• олардағы ауадан қылтамырлардағы қанға oттeгiнiн, көмір қышқыл газынын кері бағытта қаннан шығарылатын ауаға жайылып тарауы (газдардың диффузиясы);
• өкпе қылтамырлары арқылы қанның айналымы (өкпенін перфузиясы). Осы үш үрдістін қалыпты apaқaтынаcы арқылы қандағы газ құрамы әдеттегі деңгейде ұсталып тұрады. Сыртқы тыныс жүйесінде қандайда  болмасын дерт дамаса, ол үрдістерді бұзып, сыртқы тыныс алу жеткіліксіздігіне әкеледі.

    Сыртқы тыныс жеткіліксіздігі - деп белгілі бір жүктемелерден кейін немесе тыныштық жағдайдың өзінде қанның қалыпты газдық құрамын сақтап тұра алмайтын өкпе мен тыныс алу жолдарының жағдайын айтады.

Ол мына себептерден:

• тыныс алу жолдарының тарылуынан;

• өкпе тінінің дерттік  өзгерістерінен;

• өкпеде қанайналым бұзылыстарынан;

• кеуде қуысы қозғалыстарының бұзылыстарынан;

• тыныстық бұлшықеттердің бүліністерінен;

• тыныс алудың жүйкелік реттелулерінің бұзылыстарынан (ОЖЖ бүліністерінен) - дамиды.

 

    Сыртқы тыныс жеткіліксіздігі нәтижесінде өкпеде оттегінің сіңірілуі, артериалық   қанда гемоглобиннің оттегіге  қанығуы және организмнен көмір қышқылы газының сыртқа шығарылуы бұзылады. Ол организмнің тыныштық жағдайының өзінде де артериалық гипоксемия мен гиперкапния (тыныстык ацидоз) дамуына әкеледі және қол жұмысына немесе физикалық жүктемелерге адамның мүмкіншіліктерін азайтады.

     Өкпеде газдардың алмасуы майда бронхиолалардан басталатын өкпе ұяшықтарында болады. Сау адамдарда тыныс алуға қатысатын өкпенің беті 160-200 теңеледі. Газдардың алмасуын қамтамасыз ететін бұл алаңда    100 000-дай респирондар деп аталатын өкпенің терминалдық тыныстық бірлігі және бірнеше миллиондаған өкпе ұяшықтары болады. Олар өкпе артериолаларымен келетін веналық қанмен қамтамасыз етіледі. Бұл артериолалар қылтамырларға тармақталып, ұяшықтарды жанжағынан қоршап тұрады және ары қарай өкпе көктамырларына ауысады. Веналық қан оттегіні қабылдап, көмірқышқыл газын өкпе ұяшықтарына шығарып, артериалық қанға айналады. Ол дұрыс болуы үшін сыртқы ортадан өкпе ұяшықтарына жеткілікті мөлшерде оттегі түсуі және ұяшықтар жеткілікті түрде қанмен қамтамасыз етілуі қажет. Оттегі жеткілікті түсуі үшін өкпе ұяшықтарының дұрыс желдетілуі маңызды. Осыған байланысты, көмір қышқылы газының  диффузиялық қабілеті оттегіге қарағанда 20,3 есе артық болудан, артериалық гипоксемия дамуына өкпе ұяшықтарының желдетілуі () мен олардың қанмен камтамасыз етілуінің (перфузиясының) арақатынасының ((Vа/Q) бұзылыстары жиі әкеледі.

     Сыртқы тыныс жеткіліксіздігінің клиникалық түрлері. Сыртқы тыныс алу жеткіліксіздігі қауырт, жіті және сүлде түрлерде болады.Қауырт тыныс жеткіліксіздігі бірнеше минуттан бірнеше сағаттың ішінде дамиды. Мәселен, дыбыс байламдарының аяқ астынан жиырылуы немесе жоғары тыныс жолдарына бөгде зат түскенде адамның тұншығуы, бронхиалық демікпенің ұстамасы, өкпе тамырларында, тромбоз, эмболия дамуы т.с.с. дерттер қауырт

тыныс жеткіліксіздігін туындатады.

       Жіті тыныс алу жеткіліксіздігі бірнеше тәуліктің ішінде дамиды. Мәселен, жіті пневмония, өкпеқапта сұйық, қан немесе ауа жиналуынан (гидроторакс, гемоторакс, пневмоторакс) өкпе сыртынан қысылып қалуы, өкпе ісінуі кездеріндегі сыртқы тыныс жеткіліксіздігі.

Сүлде тыныс жеткіліксіздігі  бірнеше ай-жылдар бойы дамиды. Мәселен, өкпе эмфиземасы, пневмосклероз, өкпе туберкулезі т.с.с. аурулар. Сүлде  тыныс жеткіліксіздігі үш сатыда өтеді:

• теңгерілген (компенсациялық) жеткіліксіздік сатысы. Бұл кезде  өкпенің желдетілуі бұзылған белгілер болғанымен қанда оттегінің қалыпты деңгейі ұсталынып тұрады;

• шала тенгерілген (субкомпенсациялық) жеткіліксіздік сатысында өкпенің  желдетілуі қалыпты деңгейде сақталады  немесе төмендейді, өкпеде газдардың  диффузиясы  мен  онда  қанайналым  бұзылады.  Қанда

оксигемоглобиннің деңгейі 93%-дан төмен азаяды, гипоксемия байқалады;

• тенгерілмеген (декомпенсацияланған) тыныс жеткіліксіздігі кезінде  ауыр гипоксемия (артериялық қанда  оксигемоглобиннің деңгейі 75%-дан  төмен азаяды) және гиперкапния дамиды (артериялық қанда көмірқышқыл газының мөлшері с.б.б 42 мм-ден астам көбейеді). Сонымен, сыртқы тыныс жеткіліксіздігінің теңгерілмеген сатысында қанның газдық құрамы қатты өзгереді және ентік пайда болады.

     Тыныс  жеткіліксіздігінің  клиникалық   көріністері.Сыртқы тыныс жеткіліксіздігінің көріністері спецификалық және бейспецифкалық  болып екі топқа ажыратылады. Оның спецификалық көріністері - деп тыныс алудың жеткіліксіздігіне ғана тән әйгіленімдерді айтады. Оларға артериялық гипоксемия мен гиперкапния жатады.

    Бейспецификалық көріністеріне, тыныс алудың жеткіліксіздігінде ғана емес, басқа жүйелердің (мәселен, қан, жүрек-қан тамырлар жүйелерінің) аурулары кездерінде де байқалатын әйгіленімдерді жатқызуға болады.          Бұларға:

• тыныс алудың жиілігі мен ырғағының өзгерістері;

• тері мен шырышты қабықтардың көгілдірленуі (цианоз);

• ентік;

• әртүрлі дерттік тыныстар дамуы - жатады.

     Тыныс жеткіліксіздігі синдромы өкпенің пайдаланылмаған мүмкіншіліктерінің қуатына байланысты дамиды. Сыртқы тыныс жеткіліксіздігі адамда ентік дамуымен көрінеді. Ентік (грек. dyspnoe) - тыныс алу бұлшықеттерінің ұдайы ауыр жұмыс атқаруымен және адамда ауа жетіспеу сезімімен байқалатын өте ауыр сезім. Бұл кезде тыныс алу қозғалыстарының тереңдігі мен жиілігінің, демді ішке тарту мен сыртқа шығару ұзақтығының, тыныс алу ырғағының өзгерістері байқалады және демді ішке тарту орталығы ұдайы қозу жағдайында болады. Тыныс алудың жиілігі мен ырғағының өзгерістері терең жиі тыныс, үстіртін жиі тыныс, сирек тыныс, инспирациялық ентік, экспирациялық ентік түрлерінде байқалады.

Терең жиі тыныc (гиперпное):

• қанда көмір қышқылы газының шамалы көбеюінен;

• қатты ауыру сезімінен;

• қол жұмысын атқарғанда бұлшықет тіні рецепторларының қозуынан;

• дем алатын ауада оттегі азаюынан - дамиды.

    Гиперкапния және гипоксия тікелей тыныс алу орталығын қоздырады.

Тіндік рецепторлардың қозуы  мыйдағы торлы құрылымды қоздыру  арқылы тыныс алу орталығының  белсенділігін арттырады.

       Терең сирек тыныс (брадипное) организмнің уыттануы (уремия, бауырлық кома), наркоз, гипероксия кездерінде байқалады. Уытты заттар мыйдағы торлы құрылымның сопақша мыйдағы тыныс алу орталығын әсерлендіретін ықпалын әлсіретеді және тыныс алу орталығының нейрондарына тікелей уытты әсер етеді. Бұл екі жағдайда да және наркоз, гипероксия кездерінде тыныс алу орталығының белсенділігі төмендейді.               Үстіртін жиі тыныс (тахипное немесе полипное) өкпеқаптың бүліністері (плеврит, пневмоторакс), өкпе тінінің бүліністері (пневмония. ателектаз, өкпе ісінуі, эмфизема т.б.) кездерінде пайда болады. Бүлінген өкпе тінінде гистамин, серотонин, кининдер, Н+-, К+- т.б. иондардың көбеюі тыныс жолдарының эпителий жасушаларында болатын, ирритантты деп аталатын, өкпе салуын қабылдайтын рецепторларды қоздырады.

   Инспирациялық ентік - демді ішке тартудың ауырлауымен және оның ұзаруымен сипатталады. Ол жоғары тыныс жолдары мен кеңірдек саңылаулары тарылғанда (күл ауруы, тамақ ісінулерінде, дыбыс байламдары жиырылғанда, бөгде зат тамаққа тұрып қалғанда) дамиды. Содан өкпе ұяшықтарының ауаға толуы біртіндеп баяулауынан өкпенің ауамен керілуінен дамитын, демді ішке тартуды тежейтін, Геринг-Брейер рефлексі кешеуілдейді. Демді ішке тартатын бұлшықеттердің қызметтері артып және өкпеқап ішінде қысым қатты төмендеп, өкпеге ауаны сору ұзаққа созылады. Демді сыртқа шығару кезінде тыныс алу жолдарында ауаның қысымы олардың сыртындағы қысымнан жоғары болады да, оған бөгет азаяды, дем шығару қалыпты мөлшерде байқалады.

    Экспирациялық ентік кезінде демді сыртқа шығару ұзақтығы ауаны ішке тартудан ұзақ және ауыр болады. Ол пневмосклероз, силикоз, эмфизема кездерінде өкпе тінінің серпімділігі азаюдан және бронхиалық демікпе кезінде майда кеңірдекшелердің тарылуынан дамиды. Бұл кездерде өкпе ұяшықтарынан ауа шығарылуы бәсеңсуінен демді сыртқа шығарғанда тыныс алу жолдарындағы ауа қысымы кеуде қуысы ішіндегі қысымнан төмен болады, тарылған жер одан сайын тарылады, дем шығару ауырлайды.      Үзілісті тыныс - деп тыныстық қозғалыстардың мезгіл-мезгіл қысқа мерзімге тоқтауымен қабаттасатын тыныс алуды айтады. Үзілісті тыныстың екі түрін ажыратады.

 

     Сыртқы тыныс жеткіліксіздігінің патогенездік түрлері

Сыртқы тыныс жеткіліксіздігінің спецификалық көріністеріне қарай  оның:

• гипоксемиялық немесе ұлпалық тыныс жеткіліксіздігі (І-түрі);

• гиперкапниялық-гипоксемиялық немесе вентиляциялық тыныс жеткіліксіздігі (II- түрі) -деп екі түрін ажыратады.

 

    Гипоксемиялық тыныс жеткіліксіздігі кезінде артериялық қанда оттегінің үлестік қысымы с.б.б. 60 мм-ден төмендеп кетеді. Ол өкпе ұлпасының ауыр бүліністерінен және төменгі майда тыныс жолдарының ауруларынан дамиды. Оның даму жолдарында:

• өкпе ұяшықтары мен қылтамырлар қабырғалары арқылы газдардың диффузиясының бұзылыстары;
• ұяшықтардың желдетілуі мен олардың қанмен қамтамасыз етілу арақатынасының бүзылыстары;
• веналық қанның, өкпе тамырларына түспей, тікелей солжақ жүрек қуыстарына ауысуы;
• дем алатын ауада оттегінің үлестік қысымы қатты азайып кетуі маңызды орын алады.

    Артериалық қанда оттегінің үлестік қысымы (Ра О2) азаю деңгейіне қарай

гипоксемияның төрт дәрежесін ажыратады:

• жеңіл дәрежесі Ра О2 с.б.б. 80-62 мм-ге дейін;
• шамалы дәрежесі РаО2 с.б.б. 61-51 мм-ге дейін;
• ауыр дәрежесі Ра О2 с.б.б. 50-40 мм-ге дейін;
• тым ауыр дәрежесі РаО2 С.б.б. 40 мм-ден астам төмендегенде  байқалады

   Гипоксемияның соңғы үш дәрежесінде міндетті түрде емдік шаралар қолданылуы қажет. Шамалы дәрежесінде өз бетінше дем алып жатқан адамды газдық құрамында 30-40% оттегісі бар ауамен дем алдыру, ауыр дәрежесінде газдық құрамында 50%-дан астам оттегісі бар ауамен өкпені жасанды жолмен желдету, тым ауыр дәрежесінде таза оттегімен өкпені жасанды жолмен желдету қолданылады.

   Артериялық гипоксемияның нәтижесінде мыйдың, жүректің, бүйректің т.б. ішкі ағзалардың жасушаларында гипоксия дамиды. Шамалы гипоксемиядан адамның парасаты, көз көруі төмендейді. Артериялық қанда оттегінің үлестік қысымы (РаО2) сынап бағанасы бойынша 50 мм-ден азайғанда адамның масаттануы болып, өз жағдайын бағалай алмайды, ұйқы басады және сана-сезімі қарауытады. Ол одан ары қарай азайғанда естен тану, тырыспа-селкілдек дамып, мыйдың бүліністері пайда болады. Гипоксемия кезінде симпатикалық адреналдық жүйенің қозуынан жүрек қағуы, артериялық қысым көтерілуі болып, артынан брадикардия және гипотензия дамиды. Басында гипоксияға жауап ретінде тыныс алу жиілеп (гиперпное), артынан ол гипокапнияның нәтижесінде сирейді, брадипное дамиды.