Дәрілік препараттар нарығын дамытудың бағыттары бойынша ұсыныстар

Қазақстанның  фармацевтикалық нарығы қарқынды даму үстінде және жақын болашақта  украиналық нарықты басып озуы мүмкін. Бірақ бұл тек мына жағдайда болуы  мүмкін: егер Ресейдің табысты мысалына жүгініп, Қазақстанның билік күштері  отандық фармацевтерге қажетті  қолдау көрсеткенде. 
Сарапшылардың пікірінше, бүгінгі таңда ресейлік фармацевтикалық нарық ТМД елдерінің арасында дамыған болып есептеледі, ал медициналық препараттардың украиналық нарығы дамуы жағынан 2 жылға артта қалып қойды, ал қазақстандық нарық 4 жылға артта қалды. Ресейдегі фармацевтикалық саланың дамуында маңызды рөлді қосымша дәрілік қамтамасыз етудің мемлекеттік бағдарламасы атқарады. Бұл бағдарлама мемлекет бюджетінен қаржы құралдарын бөлу есебінен нарық көлемін ұлғайтуға мүмкіндік туғызды. Осы бағдарлама есебінен 2005 жылы ресейлік нарық 25 – 28 % - ға өсті. 
Қазақстанның дамуы дәрілік препараттар нарығына шетелдік өндірушілер де қызығушылық білдіреді. Сарапшылардың айтуынша, бірнеше шетелдік фармацевтикалық компаниялар Қазақстандағы өздерінің фирмалары мен өкілдіктерінің инфрақұрылымына күрделі инвестициялар салуды жоспарлап отыр. Бұл нарықта отандық фармацевтердің позициялары едәуір көзге түседі. Ірі украиналық компаниялар, атап айтқанда, «Дарница», «Фармак» және «Борщаговский ХФЗ» компаниялары нарықтың 57 % алып жатыр. Бірақ күшейіп жатқан бәсекелестікті және Қазақстан нарығының даму 
қарқынын есепке алғанда, нарық үлестерінің бөлінуі жақын уақыт аралығында өзгеруі мүмкін. 
Денсаулық – адам бақытының маңызды бөлігі. Бұл жерде кәсіптік мансап пен қаржылық тұрақтылық та екінші орында болады. Осы денсаулық туралы құттықтауларда, салтанатты сөз сөйлегенде айтады, туыстары мен жақындарына үнемі ескертіп отырады. Бірақ денсаулықтың ерекше рөлін жақсы біле отырып адамдар бұл нәрсені «алыс жәшікке» салып, жұмысқа немесе жай демалысқа өздерінің қалауын білдіреді.

Егер қазақстандық фармацевтика нарығын жалпы қарастырсақ, қазіргі 
кезде 6000 препараттар бар, олардың 600 дәрілері Қазақстанда өндіріледі. Дәрілік заттардың нарық көлемі жалына 400 миллион АҚШ долларына бағаланады. Шетелдік фармацевтикалық компаниялардың 100 өкілдіктері қазақстандық нарықта әрекет етеді. Қазақстандағы дәрілік препараттардың ең ірі жабдықтаушылары болып Ресей, Германия, Франция және АҚШ саналады. 2006 жылдың бірінші кварталы бойынша отандық өндірушілер сату көлемнің екі реттік өсімін көрсетті. 
Сәйкесінше, республикада дәріханалық сату нарығының көлемі ұлғайды. Сонымен қатар көп жағдайда халық науқастанған кезде бірінші кезекте дәріханаға барады, ал дәрігерге соңғы сәтте барады. 
Өзінің жеке көңіл – күйін айтқанда, қазақстандықтардың 45% өзінің денсаулығының ағымдағы жағдайын қанағаттанарлық деп бағалайды. Сонымен бірге халықтың 60 және одан жоғары жастағы өкілдері өздерінің денсаулығына жиі назаланатынын айтады және «нашар» деген баға береді.

 

2.2. Қазақстан Республикасының  фармацевтикалық нарығын талдау («Химфарм» компаниясының мысалында)

 

Қазақстанда дәрілік препараттарды өндірумен  айналысатын 100-ге тарта кәсіпорын  тіркелді.   2005 жылы жалпы соммасы 3,16 миллион теңгені құрайтын медициналық  препараттар өндірілді, бұл 2004 жылмен салыстырғанда 110 %-ке жоғары. Айта кететін  жайт, 2005 жылы медициналық препараттардың экспорты 305,8 миллион теңгені құрады.

Қазақстан Республикасын  медициналық препараттармен негізгі  жабдықтаушылар препараттарды әкелу  көлемінің қысқару ретімен келесі кестеде көрсетілген:

 

Кесте 2. ҚР медициналық препараттармен негізгі жабдықтаушылар

№	Бағасына байланысты	Санына байланысты
1	Ресей	Ресей
2	Германия	Үндістан
3	Үндістан	Беларусь
4	Венгрия	Литва
5	Словения	Германия
6	Франция	Польша
7	Польша	Франция
8	Литва	Венгрия
9	Болгария	Швейцария
Дерек көзі. []

2005 жылы импорт  көлемі 26 миллиард теңгені (186,6 миллион  АҚШ долларын) құрады, 2004 жылмен салыстырғанда  26 % өскенін білдіреді.

Берілген  мәлімметтер бойынша ішкі күштер нарық қажеттіліктерінің 11% қанағаттандырады (сурет 1).

Бірақ орташа қазақстандық тұтынушының дәрілік  препараттарды сатып алудың нақты  көлемдері дамыған елдердегі (АҚШ, Батыс Еуропа) медициналық препараттарды  тұтынумен салыстырғанда бірнеше  рет (шамамен 10 рет) төмен.

Сурет 1. Дәрілік препараттарда ішкі қажеттіліктердің қанағаттану құрылымы

Дерек көзі. [ ]

 

Қазақстандағы нарықтық қарым – қатынастардың  дамуымен байланысты тауарлардың әртүрлілігінің өсуі тек қана азық – түлік тағамдарының нарығына ғана емес, сондай-ақ дәрілік  препараттар нарығына да үлкен әсерін тигізді. Қазіргі уақытта дәрілік  препараттар нарығында әлемдік  фармацевтикалық нарықтың барлық танымал  өндірушілері ұсынылған. Бұл жағдай тұтынушыға өзіне неғұрлым ыңғайлы және тиімді дәріні таңдауға мүмкіндік береді.

Қазақстанның  фармацевтикалық нарығы қарқынды даму үстінде және жақын болашақта  украиналық нарықты басып озуы мүмкін. Бірақ бұл тек мына жағдайда болуы  мүмкін: егер Ресейдің табысты мысалына жүгініп, Қазақстанның билік күштері  отандық фармацевтерге қажетті  қолдау көрсеткенде.

Сарапшылардың пікірінше, бүгінгі таңда ресейлік фармацевтикалық нарық ТМД елдерінің  арасында дамыған болып есептеледі, ал медициналық препараттардың украиналық нарығы дамуы жағынан 2 жылға артта  қалып қойды, ал қазақстандық нарық 4 жылға артта қалды. Ресейдегі  фармацевтикалық саланың дамуында маңызды рөлді қосымша дәрілік  қамтамасыз етудің мемлекеттік бағдарламасы атқарады. Бұл бағдарлама мемлекет бюджетінен қаржы құралдарын бөлу есебінен нарық көлемін ұлғайтуға мүмкіндік  туғызды. Осы бағдарлама есебінен 2005 жылы ресейлік нарық 25–28%-ға өсті.

Қазақстанның  дамуы дәрілік препараттар нарығына шетелдік өндірушілер де қызығушылық  білдіреді. Сарапшылардың айтуынша, бірнеше шетелдік фармацевтикалық  компаниялар Қазақстандағы өздерінің  фирмалары мен өкілдіктерінің инфрақұрылымына  күрделі инвестициялар салуды жоспарлап  отыр. Бұл нарықта отандық фармацевтердің позициялары едәуір көзге түседі. Ірі украиналық компаниялар, атап айтқанда, «Дарница», «Фармак» және «Борщаговский  ХФЗ» компаниялары нарықтың 57 % алып жатыр. Бірақ күшейіп жатқан бәсекелестікті және Қазақстан нарығының даму

қарқынын есепке алғанда, нарық  үлестерінің бөлінуі жақын уақыт  аралығында өзгеруі мүмкін.

Егер қазақстандық фармацевтика нарығын жалпы қарастырсақ, қазіргі

кезде 6000 препараттар бар, олардың 600 дәрілері Қазақстанда өндіріледі. Дәрілік заттардың нарық көлемі жалына 400 миллион АҚШ долларына  бағаланады. Шетелдік фармацевтикалық  компаниялардың 100 өкілдіктері қазақстандық нарықта әрекет етеді. Қазақстандағы  дәрілік препараттардың ең ірі жабдықтаушылары  болып Ресей, Германия, Франция және АҚШ саналады. 2006 жылдың бірінші  кварталы бойынша отандық өндірушілер  сату көлемнің екі реттік өсімін көрсетті.

Сәйкесінше, республикада дәріханалық сату нарығының  көлемі ұлғайды. Сонымен қатар көп  жағдайда халық науқастанған кезде  бірінші кезекте дәріханаға барады, ал дәрігерге соңғы сәтте барады.

Медициналық жүйеге деген азаматтардың қарым-қатынасы қандай? Қазақстанда респонденттердің 52% емдеу мекемелерінің қызметі  жайлы өткір сын айтқан жоқ. Басқа 40% қанағаттанбаған және 8% мүлдем наразы.

Қазақстанның  денсаулық сақтау министрлігінің ақпарат  қызметінің мәліметтері бойынша  республикалық бюджетте 2006 жылы денсаулық  сақтау шығындарына 80 миллиардтан астам  теңге бөлінген. Негізгі акцент емханалардың материалдық – техникалық базасын  жақсартуға, халықты профилактикалық  медициналық тексеруге, азаматтарды  дәрілермен қамтамасыз етуге, денсаулық  сақтау объектілерін салу мен жаңғыртуға қойылған.

Бұрын көптеген дәрілер дефицит болып, оларды сатып  алу қиынға түсетін. Бірақ қазір  нарықтық экономика жағдайында бұл мәселе шешілді (сурет 2). Респонденттердің 17% көзқарасы бойынша барлық маңызды препараттарды Қазақстанда сатып алуға мүмкіндік бар, басқа 45% маңызды дәрілердің басым көпшілігі бар дейді, және 38% маңызды препараттардың тек кейбіреулерін ғана қазақстандық халық сатып алуы мүмкін деп айтады.

 

 

Австрия

45

46

4

5

 

Босния-Герцоговина

32

42

25

1

 

Хорватия

21

52

26

1

 

Чехия

25

47

15

13

 

Венгрия

36

56

7

1

 

Қазақстан

17

45

38

 

Польша

32

48

15

5

 

Румыния

15

45

38

2

 

Ресей

18

39

24

19

 

Словакия

18

57

23

2

 

Словения

21

54

17

8

 

Украина

21

37

26

16

барлық  маңызды  дәрілер

маңызды дәрілердің басым көпшілігі

тек кейбір маңызды дәрілер ғана

бәрібір

 

Сурет 2. Дәрілерді сатып алу мүмкіндігінің деңгейі

Дерек көзі. []

Қазіргі уақытта  Қазақстанда отандық фармацевтикалық  өндірушілердің арасында «Химфарм»  компаниясы көшбасшы болып табылады.

1882 жылы Шымкент  химия – фармацевтикалық зауыттың  негізі қаланды. Әлемнің барлық  елдерінде сапасы жағынан жақсы  танылған сантонин дәрісін шығаруды  бастағаннан кейін өндіріс тездамып, шығарылған өнім ассортименті  ұлғайды.

Ұзақ уақыт  бойы зауыт тек фармацевтикалық  субстанцияларды шығаруға маманданған  болатын. Бірақ Қазақстан тәуелсіздік  алғаннан кейін елде өзіндік фармацевтикалық  индустрияны дамыту қажеттілігі  туындады. Әсіресе бұл дайын дәрілік  препараттарды өндіруге қатысты  болды. Осының салдарынан «Химфарм»  АҚ (осылай 1993 жылы зауыттың аты өзгертілді) негізінде дайын дәрілік препараттарды  шығару бойынша қазіргі заманғы  ірі өндірісті құру бағдарламасы жасалып, сенімді түрде іске асырылды.

Қазіргі кезде  зауыт SANTO сауда белгісімен аталатын дайын дәрілік препараттарды  шығару үрдісін дамытуда және қазіргі  заманғы  құрал – жабдықтармен өндірілетін дәрілердің тізімін  кеңейтуде.

Зауытта белгілі  дәрілік формаларды шығаруға маманданған 5 негізгі цехтар бар. Олар мыналарды  өндіреді:

• Ампулалардағы инъекциялық ерітінділер;
• Инъекциялар үшін флакондардағы антибиотиктердің залалсыздандырылған ұнтағы;
• Дәрілер, капсулалар;
• Бальзамдар, тұнбалар, сироптар, сулы, майлы және спирттік ерітінділер;
• өсімдік шикізатынан және химиялық синтездің негізінде жасалған фармацевтикалық субстанциялар.

Зауытта майлар, линименттер, суппозиториялар түрінде жұмсақ дәрілік формалардың өндірісі бойынша жаңа бағыттар жүргізіліп жатыр.

Зерттеу лабораториясы  барлық технологиялық құралдармен  жабдықталған. Кәсіпорын өзінің өнімдерін  тек ішкі нарық үшін өндіріп қана қоймайды, сонымен бірге оларды алыс және жақын шетелдерге экспорттайды. Қазақстанда өндірілетін фармацевтикалық  өнімдердің жалпы көлемінде кәсіпорын  үлесі 55 % - ды құрайды.