Жас қыздарға арналған қазақ ұлттық киім

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        2. Құрастыру  бөлімі

      2.1. Бұйымның  негізгі сызбасы және модельдеу  конструкциясы

 

      2.2. Киім бөлшектерінің оригинал лекалоларын құрастыру және безендіру

 

      2.3. Материал  шығынын мөлшерлеу

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        3. Техникалық  бөлім

      3.1. Өңдеу  әдістерін және құрал жабдық  таңдау

 

      Тігін машинасы  – тігін жабдықтарының ішіндегі  ең негізгі зат. Ыңғайлыда,  сенімді машина-ұзақ жылдарға  адал көмекші бола алады. Олардың  қатарында ең қарапайым тігістерді  орындайтын машина не компьютермен  реттелетін сапалы, күрделі электронды  машина болуы мүмкін

      Кәдімгі  түзу тігісті машинада кез  келген бұйымды тігуге болады, бірақ сәнді де, сапалы бұйым қажет болса, қазіргі заманғы машина болғаны дұрыс.

      Бұйымның  сапалы болуы машина түріне  ғана емес, ең алдымен маманның  іскерлігі мен сауаттылығына  байланысты. Сондықтан шебер ең  алдымен машинаны дұрыс пайдаланып, барлық құрал – жабдықтармен  дұрыс жұмыс істеп үйренуі  қажет.

       Тігін  машинасын күтіп, уақытылы майлап  тұрса, ол ұзақ уақыт жұмыс  істейді. Әсіресе, қайық механизімін  мезгілімен майлап, мата жылжытқышты  щеткамен тазалап тұрған жөн.  Жақсы күтілген машинаның даусы  да шықпауы тиіс.

         Машина  инесі.  Тігістің дұрыс және  әдемі болуы иненің дұрыс пайдаланылуына  да байланысты. Мата неғұрлым  жұқа болған сайын, иненің нөмері де соғұрлым кіші болуы керек. Ең кіші ине (№65) ең жұқа жібек және мақта маталарды тігуге қолданылады.

        Костюмдік  маталардын дайындалатын бұйымды  №90 инемен, тығыз және қалың маталарды  №100-110 инемен тігеді.

        Тіккен  кезде иненің ұшына үлкен жүк  түседі, сондықтан оның ұшы тез  майырылып қалады, өтпейтін ине  матаның жібін үзіп, жинап кетеді. Сондықтан инені уақытылы ауымтырып  отыру қажет. Иненің 4 негізгі  түрі бар:

1. Әмбебеп инелер – әр түрлі маталар үшін (№9/65-тен №18/110)ең кішісі ;
2. Ұш дөңгелек – тоқыма және созылғыш маталар үшін (№9/65-тен №16/110);
3. Қосарланған ине – тоқыма бұйымдардың қималарын қайтарып тігу үшін,сонымен қатар созылғыш маталарға сәндік тігіс түсіру үшін;
4. Ұшы үшкірленіп келген инелер – тері және былғары бұйымдарды тігу үшін.

Сонымен қатар  ұзыны мен көлденеңі бірдей созылатын маталарды тігу үшін қолданылатын, ұшы шар тәрізді арнайы инелерде болады. Бұл ине қалың тоқыма және жұмсақ созылғыш материалды тепшім тастамай тігеді. Джинсы матаны тігетін және басқа да тығыз маталарға арналған  иненің ұшы өте жіңішке болады.

Көктеуге  арналған иненің екі көзі болады, олар бірінің астына бірі орналасады. Егер жіпті жоғары көзінен өткізілсе, онда машина кәдімгі тігіспен тігеді. Инені дұрыс пайдаланбау, дұрыс  қоймау кесірінен қиындықтар туындауы мүмкін.

Бұйым сапалы тігілуі үшін арнайы торлағыш машинаның  болғаны жөн. Торлағыш машинаның өндірістік және тұрмыстық екі түрі бар, өндірістік торлағыш машинаның қуаты өте жоғары болғанымен, тұрмыстық машина тігіс сапасын реттеуде мата қалыңдығына, жіп түріне оңай турланады.Өндірісте торлағыш машиналардың белгілі фирмалар шығарған «Зингер», «Джукки», «Эльпа» және басқа да түрлері қолданылады. Олар 3жіпті немесе 4 жіпті болады, оны 2 жіпті етіп өзгертуге де болады.

     Қол жұмыстарына арналған құралдар. Қол жұмыстарына арналған аспаптарға  қол ине, оймақ, қайшы, сантиметрлік  таспа, ал құралдарға манекен,  лекалолар, пышақтар жиынтығы, қысқа  қазық, түйреуіш және т.б. жатады.

     Қол жұмыстарына арналған тігін  инелер орындалатын жұмыс түріне  байланысты әр түрлі болып  келеді. Көктегенде түйрегіш инелер  ыңғайлы, олар ұзын және дөңгелек  көзді болады. Орташа ұзындықтағы  тігін инелер – ұзын, ұшы өткір  және көзі кішкентай. Ұшы доғалданған  инелер тоқыма маталарды тігу  үшін қолданылады. Мұндай инелер  кездеме жіптерін зақымдамай, ілмектерді  оңай қозғап, арасына тез кіріп  кетеді. Қысқа тігін инелер дөңгелек  көзімен, майда тепшімдермен тығыз  маталарды сырып тігу үшін  қолданылады. Үшкірленген ине терімен жұмыс істегенде қолданылады.

      Түйреуіштер. Бөлшектерді уақытша  біріктіру үшін пайдаланылады.  Ол жұмыстың орындалуын жылдамдатады.

      Жастықша. Түйреуіш пен инелер  жоғалып қалмас үшін, жинап қоюға  қажет.

       Оймақ. Тігін жұмысы кезінде  қолды ине шаншудан сақтауға  арналған аспап. Оны оң қолдың  ортан саусағына киеді. Оймақтың  сыртқы бетінде кішкентай шұңқыршалар  болады, олар иненің сырғанап  жылжуына кедергі жасайды. Оймақ  саусақта тақау, тығыз болуға  тиіс, сондықтан онықолдың ортаңғы саусықтың жуандығына сай таңдайды. Инені оймақтың қабырғасымен итеру керек. Оймақтың түпті және түпсіз түрлері бар. Түбі бар оймақ көйлектер, әйелдер және қыз балаларға арналған жеңіл бұйымдарды өңдегенде қолданылады, ал түбі жоқ оймақ пальто, костюмге арналған қалың маталарды өңдеген кезде қолданылады. №9, 10, 12- оймақтар ерлер бұйымдарын, №3, 4, 5 – әйелдер бұйымдарын өңдеу үшін қолданылады.

      Жіп өткізгіш – өте жіңішке  жасалған ілмек, жалпақ пластинаға  бекітілген, жіпті ине көзімен  өткізу үшін қолданылады. Бұл  жабдық жіпті тез сабақтауға (машина  және қол инені), жіпті матаның  теріс бетіне өткізуге немесе  ілмекті кетіруге пайдаланылады.

       Тігін бұйымдарының сапасына  бұйым және бөлшек өлшемдерінің  нақты болуы үлкен әсерін тигізеді. Өлшемдерді дұрыс алу үшін  арнайы өлшейтін құралдар мен  лекалолар қажет.

        Сантиметрлік таспа. Тігін жұмыстарындағы  ең негізгі өлшеу құралы, оны  сантиметрлік деп те атайды. Ұзындығы 150 см, берік созылмайтын матадан  жасалады. Ұштары жұқа темірмен көмкеріледі. Сантиметрдің екі бетін де ұзына бойына сызықшалармен белгіленеді. Сантиметрлік таспаның сандары өшіп немесе таспа тесіліп қалса, сантиметрлік таспаны ауыстыру қажет.

      Сызғыштар. Ұзындығы 1 м, жалпақ  ағаштан жасалады. Ол матаға үлгілерді  жайғанда, үлгі сызбаларын тұрғызғанда  пайдаланылады. Мөлдір сызғыш  көбіне шаблон ретінде қолданылады.  Ондай сызғыш көмегімен жіп  бағытын бақылау, темпелерді, бүкпелерді, қайтару сызықтарын белгілеу  оңай. Жүгіргіш сызықтың көмегімен  матаны тез тегістеп, белгілеу сызықтарын жылдам түсіруге болады. Ол ұзындығы 15 см  темірден немесе пластмассадан жасалады. Т тәрізді мөлдір сызғыш жіптердің қиылысуын анықтауға көмектеседі, тік бұрыштарды сызуға, үлгілерді реттеуге көмектеседі. Тігінші үлгісі пішу жұмыстарына, үлгілеуге және пішуге көмектеседі. Сонымен қатар, қалам, қағаз және өшіргіштер қажет.

      Пішу жабдықтары. Фигуралы тұтқасы  бар тігінші қайшысы пішу жұмыстарына  өте қажет. Пышақтарының бұрылу  бұрышы матаны көтермей-ақ қырқады.  Тұтқасы әр түрлі болады, үлкеніне  төрт саусақты да кіргізуге  болады. Қайшыны қол өлшеміне  қарай таңдау қажет. Пышағының  ұзындығы әр түрлі болуы мүмкін (18-30 см-ге дейін). Мұндай қайшылар 8 қабат матаны түбіне дейін  қырқады. Егер жиі және көп  қырқу керек болса, онда электрлі  қайшыларды қолдану керек.

      Жүзі тісті қайшылар мата шеттерін  иректеп қияды. Мұндай қайшымен  шеттері сетінемес үшін матаның  жиектері қырқылады.

      Пішу үстелі жерден 90 см биіктікте, беті қатты, теп- тегіс жылтыр болу керек.

       Пішу тақтасы картоннан жасалады, үстелдің бетін бүлінуден қорғайды. Мұндай тақтада мата тез жылжиды,  орап жинап қоюға болады. Кескішпен  жұмыс істегенде өте ыңғайлы.

       Үтіктеу жабдықтары. Бумен ылғалдайтын үтіктің қызуы өте жоғары болады. Үтіктің жылу реттегіші болғаны жөн. Синтетикалық маталарды үтіктеу үшін кез келген қызуда булай алатын үтік боғаны дұрыс.

       Портативті бумен ылғалдатқыш  бұйымды кез келген бағытта  үтіктей алады, табаны металл  емес, мата бетін бүлдірмей, оң  жағынан үтіктей беруге болады.

       Алмалы – салмалы табан. Үтіктің  табанына орнататын арнайы табан.  Онымен түкті маталарды ізсіз,  түгін кигізбей өң жағынан  үтіктеуге болады. Балқығыш маталар  оған жабыспайды. Бұл табандар  үтікті қолдану уақытын ұзартады.

        Үтік тақтасы немесе үстелді  қойғыш – үтік тақтасының беті жұмсақ, бірақ қажетінше қаттылау матамен қапталады. Үтік тақтасы киім үтіктеуге өте қолайлы. Сонымен қатар үтік тақтасы үстелді қойғышымен болса тіптен жақсы. Бұйымның жартысын үтіктеп жатқан кезде, қалған бөлігі салбырап созылып тұрмай, үстелдің үстінде жатады.

          Қол инелер үшкір, серпімді  болуы керек және сынғыш болмауға  тиіс. Ине көзінің мөлшері жеткілікті  және қабыршақсыз болуы керек.  Инелер жуандағына, ұзындығына қарай әр түрлі және ине көзінің мөлшері түрлі болуы мүмкін.

          Ұзындығына және жуандығына қарай инелер бірнеше нөмерге бөлінеді: №1-ден   №12-ге дейін. Тақ нөмерлері инелер жұп нөмірлі инелерден ұзынырақ болады. Инелерді орындалу жұмысына, өңделетін матасына және бұйымның түріне қарай таңдап алады.

           Жіптер инеге, өңделетін маталарға  сәйкес таңдалады. Бұйымды жұқа (маркизет, батес, вуаль, вальта сияқты) мақта маталардан жасаған кезде №50-80 мақта жіптерді қолданады. Сәтен, шыт, түкті жұмсақ маталардан дайындау кезінде №50-60 инелерді қолданады. Аса жұқа маталарды ( шифон, креп-жоржет) №65-75 жібек жіптермен және №80 мақта жіптермен тігеді, ал жұқа, жеңіл жібек маталарды (крепдешин, креп-сәтен)№60-80 мақта жіппен, көйлекті жүн маталарды № 50-60 жіптермен тігеді. Қалың матадан тігілген пальтоларды өңдеу кезінде №30-40 жіптерді, ал жұқа матадан тігілген пальто, костюмдерді өңдегенде №40-60 мақта жіптер қолданылады.

         Жаппай өндірісте маталар механикаланған  тәсілмен пішіледі, сондықтан қайшыны көбінесе бөлшектерді қырқу немесе жіптерді кесіп алу үшін қолданады.

         Бұйымды жеке өндірісте не  жеке тапсырма бойынша дайындау кезінде қайшыны матаны пішуге, бөлшектерді кесіп алу және т.б қолмен

орындайтын  операцияларға қолданады. Тігін өнеркәсібінде қолданылатын қайшылардың 8 нөмерлі түрі болады. Оларды өңделетін маталарға, орындайтын операцияларға қарай таңдайды. Қайшы дыбыссыз ашып – жабылу керек, ал оның жүзі бүкіл ұзындық бойынша жақсы кесетін өткір болуға тиіс. Жіптің ұштарын кесуге арнайы қайшы қолданылады.

         Сантиметрлік таспа жұмсақ матадан  не резеңкеден жасалады. Оның бетінде миллиметрлік және сантиметрлік белгілер түсірілген. Сантиметрлік таспа адам денесінің өлшемдерін алу және бұйымның бөлшектерін өлшеу үшін қолданылады. Жұмыс істеу кезінде таспа созылуы мүмкін, сондықтан оны әрдайым тексеріп тұру керек. Бір жұмысты орындағанда тек қана бір таспаны қолдану қажет, себебі әр түрлі таспалармен жұмыс істегенде өлшем нәтижелері анық, дәл болып шықпауы мүмкін.

         Пышақты шығыршық жұмыс аяқталған  соң жіпті кесіп алуға арналған. Шығыршықты сол қолдың сұқ  саусағына киеді. Сондай –  ақ, жіпті кесу үшін жұмыс орнында  жылжымайтын қауіпсіз ұстараның  жүзі бекітілген құрал орнатылады. Саусақтарды кесіп алмау үшін  оның екі ілмегі болады. Сол жылжымайтын құрал мен пышақты шығыршықтың қолданылуы жұмыс уақытын азайтады және өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді

         Қазық өңірдің жаға, түймелігін  ілмегін, әр түрлі фигуралы  тігістерді түзетуге, сондай –  ақ, жіпті алуға қолданылады. Қазық  ағаштан, сүйектен, темірден жасалуы мүмкін. Ол ұзындығы 100-120мм, диаметрі 7мм өткір ұшты дөңгелек өзек (желі) сияқты болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2. Түйінді өңдеу тәртібі

 

Бұйымның сызбаларын әзірлеген  кезде  киім пішушілер негізгі  кесінділердің базалық конструкциялары үлгілерін пайдалана отырып, халықтың жеке тапсырысы бойынша киімді конструкциялаудың баршаға бірдей біртұтас әдісін басшылыққа алады.  Дайын үлгілерге арқау жіптерінің бағыттары, қажетті бақылаубелгілері және негізгі  конструкциялықучаськелерде өлшейтін жерлер корсетіледі, олар пішу кезінде иесінің өлшемдері бойынша реттелініп түзетіледі.

       Дайын  үлгі комплектісітыстық бөліктерінің  негізгі үлгілерінен тұрады: өңірлер, жота түрліконструкциядаіы жеңдердің және астыңғы жағаның үлгілері модельіне қарай үлгі комплектісін әртүрлі элементтердің бөліктерімен(жапсырма қалталар, белдікшелер, жағалар т.б.) толықтырады.

       Өңдеу  барысында апшитын жүн маталар  пішуден бұрын шуытылуы тиіс. Матаны алдын ала апшытып алу  мақсаты жүзеге шуытқыш апарат  немесе үтік арқылы асырылады.  Үтікпен апшыту кезінде матаны бүріткіш аспап арқылы екі жағынан бүркеді немесе барынша булайды. Содан кейін оны кабаттайды немесе дөңгелекке бүктейдіде 8-12 сағат бойы табиғи қалыпта кептіреді. Кептірген соң матаны жіптерінің жылжуына және кысылуына жол бермей , дымқыл шүберек арқылы үтіктеп шығады.

        Жеке  тапсырыс бойынша әзірленген  пішуді бір бұйымға жүргізеді.

Бұл кезде  матаны оң бетін  ішіне қаратаекі қабаттап, жиегін үстел үстіне келтіре жатқызады. Матаның үстінгі қабатына бір бірімен материялдық бөліктерді жайғастырады, ал жұп емес бөліктерді ортаңғы сызықтан бүкпеге қарата орналастырады. Матаны екі қабат етіп бүктеп пішу тәсілінің артықшылығы – пішінді бөліктерінде қисайған жерлердің болмайтындығы, пішуге кететін уақыттың азайғандығы және пішуге ынғайлылығы болып табылады. Кемшілігіне бір бұйымға кететін маташығынының артатындығы және үлкен өлшемді бұйымды пішудің күрделі болатындығы жатады.

        Пішуді  ірі бөлшектерден бастайды, содан  кейін үлгілер аралықтарында  майда бөлшектерді жалғастырады. Бөліктердің үлгілеріне қойылатын  техникалық талаптарға сәйкес  және бұйымдарды жеке тапсырыс  бойынша әзірлеген кезде қажетті әдістерді қондыра отырып салады. Киім пішуші үлгіні мейлінше үнемді орналастырып алған соң, бормен сызу жұмысын атқарады.