Авторлық құқық

Қазақстан Республикасының  Білім және Ғылым министрлігі

Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті

 

 

 

Факультет: Менеджмент және халықаралық коммуникация                                    факультеті

Кафедра: Халықаралық Коммуникация

Мамандық: 5В050504 «Журналистика»

 

 

 

 

 

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

 

 

 

Тақырыбы: Авторлық құқық

 

 

 

 

 

Орындаған 217 топ студенті: Оразаева Т.Н.

Тексерген аға оқытушы: Жабаева  А.Н.

 

 

 

 

Алматы, 2013 жыл

 

 

ЖОСПАР:

 

 

 

КІРІСПЕ.......................................................................................................3-5бет 

1.Творчестволық қызмет және оны ұйымдастырудағы азаматтық құқықтың ролі.............................................................................................................6-13бет 

1.1.Творчестволық қызмет оның ұғымы және мәні................................6-7бет  

1.2. Авторлық құқықтың түсінігі және  мәні.........................................7-11бет 

1.3. Авторлық құқықтың принциптері және негізгі категориялары..11-13бет 

 

2. Автор құқықтар және оларды қорғау...............................................14-20бет 

2.1. Автор құқығы, оның мазмұны және іске асуы.............................14-15бет 

2.2. Автордың мүліктік және мүліктік емес құқықтары.....................15-17бет 

2.3Авторлық құқықты қорғаудың негізгі әдістері және қорғау органдары................................................................................................17-20бет

Қорытынды..............................................................................................21-22бет 

Пайдаланылған әдебиеттер.........................................................................23бет 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Тақырыптың  өзектілігі: Біздің елімізде шығармашылық жұмыстармен айналысуға толықтай кепілдік берілген. Ол Қазақстан Республикасының Негізгі Заңы Конституциясының 20-бабында: «Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым салынады» деп айқын тұжырымдалған.[1] Өйткені, Қазақстанда авторлық құқық бұзушылық орын алуда. Сол қателіктерді болдырмау барысында осы заңды қолданысқа енгізді. Көбінесе бұл заң шығармашылықпен айналысатын адамдарға қажет және өз құқықтарын заңды түрде қорғай алады. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде мүліктік қатынастар теңдігі тайға таңба басқандай айқын көрініс тапқан. Мұнымен қоса азаматтық заңнамалардың негізгі принциптері, олармен реттелетін қатынастардың теңдігі, кез келген меншік түріне қол сұқтырмау, келісімдердің еркіндігі, азаматтардың жеке ісіне араласуға жол бермеу, азаматтық құқықтардың кедергісіз жүзеге асырылуын, бұзылған құқықтарды қалпына келтіруді қамтамасыз ету немесе сот арқылы қорғау зор маңызға ие. Осы орайда ТМД елдерінің ішінде алғашқылардың бірі болып Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев бекіткен «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» Қазақстан Республикасының заңына дүниежүзілік санаткерлік, меншік саласының аса білгір сарапшылары мен мамандары зор құрметпен қарауы — қазақстандықтар үшін айрықша мәртебе екендігін мақтаныш сезіммен айтқан лөзім.[2] Біз қоғам өміріндегі, сондай-ақ ғылымның, әдебиеттің және өнердің барлық саласындағы қозғаушы күш — шын мәніндегі шығармышылық екенін түсінуге және жантәнімізбен сезінуге тиіспіз. Осы салаға деген көзқарасымыз арқылы қоғамның өркениеттілік деңгейі сигатгалады. Осыған сәйкес санаткерлік еңбектің баршасының негізі авторлық тұлгаға тәуелді екенін атап өткен жөн.

Мақсат-міндеттері: Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының авторлық құқық мәселесін қарастыра отырып тақырыпты ашу.

Осы мақсаттарға қол  жеткізу үшін келесі міндеттер қойылды:

- Авторлық құқықтар  туралы мәліметтер жинақтай отырып, тақырыпты ашу,

- авторлық құқықтың  түрлерін анықтау,

- авторлық құқықтың принциптерін және негізгі категорияларын анықтау т.б.

«Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» Қазақстан Республикасының Заңын жүзеге асыру мақсатында 1998 жылы «Авторлық құқық және сабақтас құқықтармен қорғалатын туындыларға иелік құқығын мемлекеттік тіркеудің Ережелері» және «Туындыларды және сабақтас құқық нысандарын пайдалану үшін жасалған лицензиялық шарттар мен келісімдерді мемлекеттік тіркеуге алу Ережелері» сияқты екі бірдей нормативтік құқықтық кесімдер қабылданды.[3]

Соңғы жылдары Авторлық құқықтар жөніндегі комитет нормативтік  құқықтық база құру бойынша айтарлықтай  жұмыстар жүргізгенін айтқан ләзім. Жоғарыда атап өткен заң жобаларын, және  де нормативтік құқықтық кесіндерді әзірлеу жөніндегі барлық ұсыныстар Қазақстан Республикасы Үкіметінің қарауына Комитеттің бастамасымен енгізілген болатын. Парламент Мәжілісі депутаттарымен бірлесе отырып Комитет санаткерлік меншікті қорғап, оны еркендетудің «Тұжырымдамасын әзірлегенін де еске сала кетудің артықшылығы жоқ.

Мемлекетімізді, әлеуметтік-экономикалық жағдайды дамытуға байланысты жүріп  жатқан реформалар қоғамдық қатынастардың  өзгеруін, ең алдымен құқықтық қатынастардың, оның ішінде авторлық құқық және сабақтас құқықтар саласын жаңаша бағалауға және құруға бағытталды. Өйткені Қазақстан Республикасының ұлттық заң кесімдерінен өзге авторлық құқық және сабақтас құқықтардың республикадағы заң негіздері халықаралық шарттардан құралатындығын естен шығармауға тиіспіз. Бүгінгі таңда Қазақстан үш бірдей авторлық құқықтар жөніндегі халықаралық Конвенсияға мүше болып табылады.

Зерттеу объектісі: Авторлық құқық шығармашылықпен айналысатын тұлғалардың басты қаруы болмақ. Шығармашылықтың сан алуан түрлері бар. Осы курстық жұмыстың тақырыбы «Авторлық құқықты» қарастыра отырып, қамтитын аумағын, яғни, объектісін зерттеу. Творчестволық қызмет, яғни шығармашылық қызмет ғылым, техника, әдебиет, дизайн, таурлық белгілерді жасауда және т.б. салаларда жүзеге асырылады.  Творчестволық қызметтің маңызы орасан, өйткені ғылым мен техника қоғам мүддесіне орай табиғаттың байлықтары мен күштерін пайдалануға мүмкіндік береді. Ал әдебиет пен өнер адамның рухани байлығын қалыптастырып, оның эстетикалық деңгейін арттырады.

Бүгінгі таңда, Қазақстан  Республикасы әлеуметтік-экономикалық жаңарудың жаңа сатысына қадам жасауда. Ұлттық экономикамыздың дамуындағы осы кезеңнің негізгі міндеттері Елбасының 2006 жылдың 18-ші қаңтарындағы «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» халыққа жолдауында айқындалған. Онда, «өркенді де өршіл дамып келе жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және бір ғана шикізат секторының шеңберімен шектеліп қалмайтын ашық нарық экономикасы бола алады. Бұл — жекеменшік институты мен келісім-шарттық қатынастарды құрметтеу мен қорғауға, қоғамның барлық мүшелерінің бастамашылығы мен іскерлігіне негізделген экономика» деп атап өтілген. Бұл маңыздылық, халық шаруашылығы салаларының инновациялық жүйеге бағдарланып, дамуын талап ететіні сөзсіз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Творчестволық қызмет және оны ұйымдастырудағы азаматтық құқықтың ролі

1.1. Творчестволық қызмет оның ұғымы және мәні

 

     Творчестволық қызмет, яғни шығармашылық қызмет ғылым, техника, әдебиет, дизайн, таурлық белгілерді жасауда және т.б. салаларда жүзеге асырылады.  Творчестволық қызметтің маңызы орасан, өйткені ғылым мен техника қоғам мүддесіне орай табиғаттың байлықтары мен күштерін пайдалануға мүмкіндік береді. Ал әдебиет пен өнер адамның рухани байлығын қалыптастырып, оның эстетикалық деңгейін арттырады.

  Енді творчестволық қызметке анықтама бере кетейік. Творчестволық қызмет деп ғылым, техника, әдебиет немесе өнер саласында жаңа, творчестволық өзіндік нәтиже жасап шығуды атаймыз.  Мұндай қызметті өндірімді қызмет дейді. Мысалы жаңа бағдарламалық өнім жазып шығарған программа әзірлеушінің еңбегі осының қатарына жатады. Осыған байланысты қазіргі компьютерлердегі операциялық жүйені жасап шығарушы «Майкрософт» фирмасының президенті әлемдегі ең бай адамдардың көшбасшысы болып отыр.

   Творчестволық қызметтің нәтижелерінің бәрінің азаматтық құқық инстиуттарының авторлық құқық, өнертапқыштық құқығы, өндірістік үлгіге арналған құқық тәрізді салаларында бекітілген өзіндік ерекшеліктері болады.

Азаматтық құқық  тікелей творчестволық, ғылыми-техникалық, әдеби немесе басқа қызметтерді  реттемейді. Ғылыми-техникалық және көркем шығармашылық процессі оның нормаларынан тыс қалады.

Азаматтық құқық авторлықты танып, олардың құқықтық режимдерін белгілейді, авторларды материалды және моральды ынталандырып және олардың құқықтарын қорғауды жүзеге асырады.  Авторлық құқық нормалары қоғамымыздың мәдени деңгейінің өсуіне, сонымен қатар авторлардың мүдделерін қорғауға бағытталған.  Өз кезегінде өнертапқыштық құқық, өндірістік үлгіге арналған құқық ғылыми-техникалық прогрестің жеделдеуін, өндірістің тиімділігін арттыруға және өнім сапасы мен оның бәсекелестігін ұлғайта түседі.         

Авторлық құқық ең алдымен шығарманың формасын қорғаса, ал өнертапқыштық құқық оның мазмұнына мән береді. Бірақ бұл екеуі ұқсастығы бар болғанымен өз алдына бөлек құқық тармақтары деуге келеді.

 

1.2. Авторлық құқық түсінігі және  мәні

 

Авторлық құқық — программалық бұйымды әзірлеуге қатысты автордың құқықтық жағдайын анықтайтын заң шығаратын нормалар жиынтығы. 
          Авторлық құқық ғылым, әдебиет, өнер шығармаларын шығару және пайдалануға байланысты қатынасты реттейтін азаматтық құқық тарауы; ол ұлттық құқық пен авторлық құқықты қорғау жөніндегі халықаралық конвенциялармен реттеледі.[4]

Ғылым, әдебиет және өнер шығармаларын жасаумен және пайдаланумен (басып шығару,орындау және т.б.) байланысты қатынастарды реттейтін азаматтық құқық бөлімі. Авторлық құқықты қорғау жөніндегі ұлттық құқықпен және халықаралық конвенциялармен реттеледі. Құқықты калпына келтіру, сондай-ақ келтірілген залалды өтеу туралы талап арыздың көмегімен, бұзылған құқықтарды қорғау, сотта істі қарау тәртібімен жүзеге асырылады.[5]

Авторлық құқық-азаматтық құқықтың бір институты. Авторлық құқық реттейтін мүліктік және мүліктік емес қатынастар әдебиет, ғылым және өнер туындыларын шығару және қолданумен байланысты. Авторлық құқық жеке институт ретінде белгілі бір мәселелерді реттейді, оған мүліктік, мүліктік емес құқықтар және автордың заңды мүдделерін толықтай қорғау, ғылыми және көркем туынды шығару үшін құқықтық әдістерді пайдаланып жағдай жасау, туындының қоғамда кең қолданылуы жатады.

   Объективті мағынада авторлық құқық дегеніміз ғылым, өнер, әдебиет туындыларын шығару және қолдануға байланысты қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы. Субъективті мағынада авторлық құқық дегеніміз ғылым, өнер, әдебиет туындысын шығарған адамның мүліктік және мүліктік емес қатынастары.

Тең авторлар: Екi немесе одан да көп адамның (тең авторлардың) бiрлескен шығармашылық еңбегiмен жасалған туындының авторлық құқығы, мұндай туындының бөлiнбес бiртұтас болуына немесе әрқайсысы өз алдына жеке мәнге ие бөлiмдерден тұратындығына қарамастан, тең авторларға тиесiлi болады.

Егер туындының бiр  бөлiгiн осы туындының басқа  бөлiктерiне қарамастан пайдалану мүмкiн  болса, бұл бөлiгi дербес мәнi бар  туынды деп танылады.

Егер тең авторлар арасындағы келiсiмде өзгеше көзделмесе, олардың әрқайсысы туындының  дербес мәнi бар өзi жасаған бөлiгiн өз қалауы бойынша пайдалануға құқылы.

Тұтас алғанда туындыны пайдалану құқығы тең авторларға ортақ. Тең авторлардың өзара  қатынастары олардың арасында жасалған келiсiм арқылы белгiленуi мүмкiн. Егер тең авторлардың туындысы бөлiнбейтiн  бiртұтас дүние болса, тең авторлардың бiр де бiрiнiң туындыны пайдалануға жеткiлiктi негiздерi болмайынша тыйым салуға құқығы жоқ.

Тең авторлардың әрқайсысы  өз атынан, соның iшiнде, басқа тең  авторлардың рұқсатын алмастан, егер олардың арасында келiсiммен өзгеше көзделмесе, өз құқықтарын қорғауға байланысты осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде көзделген шараларды қолдануға құқылы.

Құрамдас туындыларға авторлық құқық: Жинақтың және басқа да құрама туындылардың авторына (құрастырушысына) шығармашылық (құрастырушылық) еңбек нәтижесi болып табылатын материалдарды iрiктеудi немесе орналастыруды жүзеге асырғандығы үшiн авторлық құқық берiледi.

Құрастырушының өзi құрама туындыға енгiзiлген әрбiр туынды авторларының құқықтарын сақтаған жағдайда авторлық құқықты пайдаланады.

Егер авторлық шартта өзгеше көзделмесе, құрама туындыға енгiзiлген туындылардың авторлары өз туындыларын  құрама туындыға қарамастан пайдалана  беруге құқылы.

Құрастырушысының авторлық құқығы басқа адамдардың сол материалдарды басқа құрама туындылар жасау үшiн дербес iрiктеуiне немесе орналастыруына кедергi жасамайды.

Энциклопедияларды, энциклопедиялық  сөздiктердi, мерзiмдi және шығуы жалғаса  беретiн ғылыми еңбектер жинақтарын, газеттердi, журналдарды және басқа  да мерзiмдi басылымдарды жарыққа шығаратын баспагерге мұндай басымдарды тұтас пайдалануға айрықша құқық берiледi. Баспагер мұндай басылымдарды кез-келген жағдайда пайдаланса да өзiнiң атауын көрсетуге немесе оны көрсетудi талап етуге құқылы.

Мұндай басылымдарға енгiзiлген туындылардың авторлары жалпы басылымға қарамастан өз туындыларын пайдалануға айрықша құқықтарын сақтап қалады.

Туынды шығармаларға авторлық құқық: Аудармашыларға және басқа да туынды шығармалардың авторларына өздерiнiң жасаған аудармасына, қайта жасағанына, музыкалық әуендерден немесе басқа да өңдеуден өткiзгенiне авторлық құқық берiледi.

Аудармашы және басқа  да туынды шығарма авторы өзi аударатын, қайта жасайтын, музыкалық әуендейтiн  немесе басқа да өңдеуден өткiзетiн  туынды авторының авторлық құқығын сақтаған жағдайда өзi жасаған туындыға авторлық құқықты пайдаланады.

Аудармашылардың және басқа  да туынды шығарма авторларының авторлық құқығы сол туындыларды өзге адамдардың аударуына және өңдеуiне кедергi болмайды.

Авторлық  құқықтың объектілері мен субъектілері. Авторлық құқық объектілерінің басым бөлігін әдеби шығармалар құрайды. Ой, сезім, идея және образ сөз арқылы берілгендіктен, бұл шығармалар ерекше болып келеді.

 Әдебиет шығармаларымен  қатар өнер тундыларын да бөліп  көрсетуге болады. Олар: музыкалық, хореографиялық, бейнелеу өнерінің шығармалары, кинофильм, телефильм және т. б.