Содержание и сущность 14 пунктов Президента США Вильсона

XXғ. Басындағы халықаралық  жағдайдың шиеленісуі адамзатқа  орасан зор зиянын тигізген қасіретті I-дүниежүзілік соғыстың болуы, адамзат тарихындағы аса бір қатал диктаторларға билік берген тоталитарлық тәртіптердің өмірге келуіне әкелді. Сондықтан Бірінші дүниежүзілік соғыстың қандай мақсатпен туындауының, қандай нәтижемен аяқталуын талдап білу маңызды. АҚШ,  Канада,  Альяска,  Панама  каналының  зонасымен,  Австралия,  Жаңа  Зеландия,  Гавай  аралдарының  жағалауларымен  тікелей  жанасатын  аралдарды  қоспаганда,  Тынық  мүхитында  су  жолдарының  110-шы  меридианының  шытысында  жаңа  әсксри-теңіз  базалар  салуға  тыйым  салын-ды.  Бұл  АҚШ-ң  Тынық  мүхитының  орталық  және  батыс  бөліктеріндегі  аралдарды  нығайтудан  бас  тартатынын  білдірді.  АҚШ  және  Англия  Жапониядан  кемінде  5  мың  км  шақырым  арақашықтықта  ғана  әскери-теңіз  базаларын  ұстай  алатын  болды.  Вашингтон  конференциясының  бұл  шешімі  Жапония  үшін  ірі  стратегиялық  жеңіс  болды.Сыртқы  қатынастарды  реттеуші  мемлекеттің  ішкі  органы,  мемлекеттің  сыртқы  саяси  іс-әрекетін  жүргізеді.  

Қорытынды

Қорыта айтқанда Версаль-Вашингтон жүйесі Антанта  мемлекеттері       бойынша қарсыластық жағдайын туғызды. Версаль мен Вашингтонда қүрылған жүйе нәтижесінде әлемдік соғыс нәтижесінен пайда болған жағдайды реттеу үшін ұлы державалар арасындағы күшті байқап көргендей әсер берді. Версаль бейбіт келісімі әуел баста, яғни жаңа дәуірді соғыссыз және күштеусіз бастауға апарар жолдай болып көрінді.

Сонымен бірге  Еуропаның жаңа мемлекеттік саяси  картасы этноұлттық карта болып  жасалған жоқ. Версаль жүйесі герман халқын бірнеше шекараларға бөліп тастады, онда бірнеше көп үлтты мемлекеттер қүрылды, жөне олар саяси нысана салдарынан ұлттық мәселені шешу үшін күрес жүргізуге дайын болды. Этникалық қүрамы жағынан үлкен шиеленіске түскен көпұлтты территория Югославия мен Чехословакия болды. Көптеген жаңа қүрылған мемлекеттер тез арада территориялық шиелністерге тап болып, саяси жанжалға қалды.Версаль-Вашингтон жүйесінің ең ескерілер тұстарының бірі ол әлсіреген екі мемлекет - Ресей мен Германияның бір біріне жақындай түсуі болды. Британдық және француздық үкіметтердің ресейліктерге қарсы қатал позициясы Брест-Литовск бейбіт келісімінен кейін айқын біліне бастады. Антанта өкілдері большевиктерді сатқындар мен сепаратистер деп айыптады. Француздар мен ағылшындардың бұлай қатты ренжуіне жаңа кеңестік мемлекеттің бұрынғы «патша қарыздарын» жойып жіберуі де түрткі болды. 1918 жылғы большевиктер бастаған Қызыл террордың патша және оның жанүясын өлтіруі Батыста болыпевиктерге жол бермеу керектігін ұқтырды.

Париж  және  Вашингтон  конференцияларының  шешімдері  халықаралық  қатынастардың  Версаль-Вашингтон  жүйесін  құрайды.  Бұл  жүйе  20-жылдардағы  халықаралық  қатынастардың  тұрақты,  байсалды  түрде  дамуын  қамтамасыз  етті;  халықтардың  өзін-өзі  билеу  құқын  заңдандырды;  бірқатар  халықтардың  тәуелсіздігі  мен  егемендігі  мойындалды;  алғаш  рет  қарулануға  шек  қойылды;  халықаралық  қауіпсіздік  пен  бейбітшілікті  сақтауға  қызмет  ететін  ұйым  -  Ұлттар  Лигасы  құрылды.  Алайда  Версаль-Вашингтон  жүйесі  ұзаққа  барған  жоқ.  Өйткені  бірінші  дүниежүзілік  соғыстың  ауыртпалығы  тұтастай  жеңілген  елдердің  мойнына  түсті.  Бұл  елдерде  соғысты  бастаған  билеуші  топтардың  өкіметтен  кеткені,  Германия  мен  Австрияның  демократиялық  республикаларға  айналғаны  ескерілмеді.  Германия  орасан  зор  репарациялар  төлеуге  тиісті  болды.  Неміс  халқында  ұлттық  қорлану  сезімі  туды. 

Кеңестік  Ресей  бұл  жүйеден  мүлде  тысқары  қалды.  Әрине  Антанта  Ресейді  үштік  одақпен  сепараттық  бітім  жасағаны  үшін  Париж  конференциясына  шақырған  жоқ.  Алайда  азамат  соғысында  жеңіп  шығып,  әбден  орныққан  кеңкс  үкіметі  өзінің  1918-1922  жылдардағы  халықаралық  қатынастардан  оқшау  қалғаны  үшін  Антанта  елдерін,  Версаль-Вашингтон  жүйесін  ұнатпады.

Версаль-Вашингтон  жүйесі  халықаралық  қатынастағы  жаңа  саясат  -  империалисттік  елдер  арасындағы  қатынастардың  жаңа  бағытта  дамуына  әкелді.  Жаңа  халықаралық  жүйенің  ерекшеліктері:  ⁷

1.  Империалисттік  елдер  арасындағы  қайшылықтарды  келіссөздер  арқылы  шешуге  келісті; 

2.  Версаль  бітімі  империалисттік  елдердің  агрессиялық  саясатын  тежеді; 

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

Пайдаланылған  әдебиеттер  тізімі

1. Александров  В.В.  Новейшая  история  стран  Европы  и  Америки  (1918-1945) -  М.:  Высш.  шк.,  1986-591  с.
2. Көкебаева  Г.К.  Еуропа  және  Америка  елдерінің  қазіргі  тарихы.  (1918-1945)  -А.,1997-312  с.
3. Ленин  В.  И.  II  конгресс  Коммунистического  интернационала  соч.,  т.  31 
4. Мәшімбаев  С.М.  Еуропа  және  Америка  елдерінің  қазіргі  заман  тарихы  (1918-1945)  -  А.,  1998-316  с. 
5. Новая  история  стран  Европы  и  Америки.  Второй  период  Учебник  по  спец.  “История”  /В.Н.  Виноградов,  А.М.  Зверской  -М.:  Высш.  шк.,1998-316  с. 
6. Пабст,  Иоахим  Международное  отношение  нового  типа.  -  М.,1995-605  с.
7. Проблемы  международного  отношения  в  ХIX-XX  в.в.  -  М.,1999-435  с.
8. Процесс  формирования  региональных  направлений  внешней  политики  великих  держав  в  новое  и  новейшее  время.-М.,2000-459  с.
9. Черниловский  З.М.  Хрестоматия  по  всеобщей  истории  государства  и  права.  -  М.,  1996-542  с.
10. Хрестоматия  по  истории  России  1917-1940  под  ред.  М.Е.  Главацкого  -  М.,  1995-  288  с.
11. Хрестоматия  по  новейшей  истории  -  М.,  1960-  603  с.
12. Языков  Е.Ф.  История  стран  Европы  и  Америки  в  новейшее  время  (1918-1945)  -  М.,  Изд-во  МГУ;  2001-352  с.

 

 

¹ История  США  Том-3  (1919-1945)  Изд.  “Наука”  М.,  1985. с 656  .

² Көкебаева  Г.К.  Еуропа  және  Америка  елдерінің  қазіргі  тарихы.  (1918-1945)  -А.,1997. с 312

³ История  США  Том-3  (1919-1945)  Изд.  “Наука”  М.,  1985. с656 

⁴ Ленин  В.  И.  II  конгресс  Коммунистического  интернационала  соч.,  т.  31 

⁵ В.Д.Кульбанин  Очерки  новейшей  истории  Германии  изд.  социально-экономическая  литература  М.,  1962. с626 

⁶ М. С  Мектепұлы  Еуропа  және  Америка  елдерінің  қазіргі  заман  тарихы  (1918-1945)  -  А.,  1998. с.316 

⁷ Хрестоматия  по  истории  России  1917-1940  под  ред.  М.Е.  Главацкого  -  М.,  1995. с.288