Сацыяльна-эканамічнае і культурнае развіццё Ашмянскага раёна ў 1953 – 1985 гг

      Ашмянскае прадпрыемства меліярацыйных сістэм існуе са студзеня 1958 года. Спачатку ў Ашмянах працаваў участак Карэліцкага міжраённага ўпраўлення асушальных сістэм (МУАС). 1 студзеня 1967 года было створана Ашмянскае міжраённае ўпраленне асушальных сістэм, якое абслугоўвала Ашмянскі, Астравецкі, Воранаўскі, Іўеўскі і Смаргонскі раёны. 3 7 красавіка 1975 года ўпраўленне пачало займацца эксплуатацыяй абвадняльных сістэм. У 1988 годзе перастала быць міжраённым, пераўтворана ў раённае, але назва засталася. За гады існавання меліяратары прыклалі нямала намаганняў у будаўніцтва і падтрыманне ў належным стане арашальнай сістэмы ў калгасах і саўгасах раёна.

     25 верасня 1965 года на паседжанні камісіі мясцовай прамысловасці і бытавога абслугоўвання насельніцтва абмяркоўвалася пытанне аб рабоце цэха па рамонту кватэр. Камісія вырашыла, што цэх выконвае работу на 101 – 104% у месяц, аднак ёсць недахопы: не хапае аўтатранспарта для падвоза матэрыялаў, а аўтабаза №13 недастаткова забяспечвае транспартам. Таксама недастаткова выдзяляюцца такія матэрыялы, як шыфер, фанера і інш. [13.C.6].

     Дзейнасць  розных устаноў ў ХХ стагоддзі  было немагчыма без банкаў. Ашчадны  банк з’яўляецца  старэйшай фінансавай  установай Рэспублікі Беларусь. Першыя ашчадныя касы былі заснаваны ў 1922 годзе. У Ашмянах ашчадныя касы існавалі ў 1939 – 1941 гадах; у час вайны не працавалі і аднавілі сваю дзейнасць у 1947 годзе [4, c. 238-239].

     Такім чынам, на тэрыторыі Ашмяншчыны дзейнічае многа прадпрыемстваў, прадукцыя якіх была добра вядома і карысталася попытам не толькі ў БССР, але і ў былых краінах Савецкага Саюза. Гэта прадукцыя такіх прадпрыемстваў як мясакамбінат, сырзавод (маслазавод), крухмальны завод і інш.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  3.3 З гісторыі самадзейных калектываў, устаноў

адукацыі і  культуры Ашмяншчыны

 

     Развіццё ўстаноў адукацыі і культуры ў пасляваенныя гады было таксама ўскладнена тым, што будынкі былі разбураны, адчуваўся недахоп у літаратуры і педагагічных кадрах. У сувязі з гэтым было прынята Пастанаўленне Савета народных камісараў СССР “Аб мерам дапамогі школам заходніх абласцей БССР” [24, с. 36-37].

     Першая навучальная ўстанова ў Ашмянах, вядомая з крыніц, датаваных 1848 годам. Тады ўжо існавала павятовае вучылішча – пачатковая школа, якая давала права выпускнікам паступаць у гімназію. Ашмянскае павятовае вучылішча стала гарадскім ў 1901 годзе. Навучанне платнае – 10 руб. за навучанне, за замежную мову плацілі дадаткова 5 руб. у год.

     На працягу  1950 – 1960 гадоў былі адкрыты школы ў Ашмянах (СШ №2, школа-інтэрнат), Анкудах, Гінеўцах, Крэйванцах, Рудзішках. Аднавілі сваю работу і раней адчыненыя школы.

     15 кастрычніка  1971 года камісія па народнай  адукацыі і культуры заслухалі  пытанне аб педагагічнай прапагандзе  ў Семярніцкай васьмігадовай школе. Было прынята рашэнне, па якому былі адзначаны некаторыя заўвагі: у школе не наладжана вучоба бацькоўскага актыву, вузкая тэматыка лекцый, адсутнічае вугалок для бацькоў і г.д. Але ў вытворчым плане школы адлюстроўваецца работа з бацькамі, плануюцца агульнашкольныя бацькоўскія сходы, праца класных кіраўнікоў з бацькамі.

     Падобныя  праверкі былі праведзены ў  Рудзішскай СШ, Гардзееўскай і  Анжадаўскай  БШ. Кантралявалася  пытанне аб падрыхтоўцы школы  да новага вучэбнага года [15, С.11,23,30].

     На паседжанні камісіі па народнай адукацыі і культуры 18 чэрвеня 1985 года Пратакол №3 абмяркоўвалася пытанне аб рабоце школ па ажыццяўленню рэформы красавіцкага (1984) Пленума ЦК КПСС. Было рэкамендавана абсталяваць ва ўсіх школах пакоі для шасцігодак, увесці курс “Асновы інфарматыкі і вылічальнай тэхнікі”, пераарганізаваць вытворчыя брыгады ў структурныя падраздзяленні калгасаў і саўгасаў, а таксама прааналізаваць пытанне аб магчымым навучанні навучэнцаў школ на прафесію шафёра на базе СПТВ-197 [21,C.9-10].

     У рашэнні  Ашмянскага раённага Савета дэпутатаў  працоўных 8 лютага 1964 года адзначана,  што многія калгасы і саўгасы  сталі больш выдзяляць сродкаў  на пабудову клубаў, бібліятэк,  чырвоных вугалкоў, баняў. Так  у саўгасе “Гальшаны” у 1963 годзе адкрыта 7 чырвоных вугалкоў. Такія калгасы, як імя Леніна, імя Куйбышава аказалі значную дапамогу ў будаўніцтве школ.

     Колькасць  навучэнцаў у раёне пастаянна  расце: 1964 год – 9450 чалавек; 1965 год  – 9700 чалавек [23.С.3,10].

     Развіваецца  і сфера аховы здароўя. Колькасць бальнічных ложкаў павялічваецца: 1964 год – 440; 1965год – 465. Павялічваецца таксама і колькасць урачэй: 1964 год – 92; 1965 год – 101 [23,С.18].

     У 1950 годзе  ў Ашмянах была адкрыта сельскагаспадарчая  школа брыгадзіраў паляводных  брыгад і рахункаводаў калгасаў з аднагадовым тэрмінам навучання (дырэктар школы М.М.Пазнякоў, загадчык вучэбнай часткі В.А.Мініч). У 1954 годзе школу ўзначаліў былы камісар партызанскай брыгады А.М.Кулічкоў, які прабыў на гэтай пасадзе 20 гадоў. У школе працавалі 10 выкладчыкаў, навучалася 113 чалавек.

     У кастрычніку 1955 года школа была рэарганізавана ў сельскагаспадарчы тыхнікум з мэтай падрыхтоўкі бухгалтараў. Завучам тэхнікума быў прызначаны вопытны педагог, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны С.С.Лазоўскі, першымі выкладчыкамі працавалі Н.У.Фёдарава, Н.Г.Дзівакова, П.С.Бондараў. У 1957 годзе быў уведзены ў эксплуатацыю новы вучэбны корпус, а ў 1972 годзе пабудаваны 4-павярховы корпус на 600 вучэбных месцаў.

     Летам 1950 года адкрылася ў Ашмянах школа  механізацыі сельскай гаспадаркі. Мэта адкрыцця – падрыхтоўка кадраў для калгасаў у сувязі з правядзеннем суцэльнай калектывізацыі. Непасрэдна кіраваў арганізацыяй школы С.Т.Чайка.

     Першапачаткова  школа мела 2 калёсныя, 2 гусенічныя  трактары, 1 камбайн. У 6 вучэбных групах рыхтаваліся трактарысты і брыгадзіры трактарных брыгад (тэрмін навучання 5 і 3 месяцы).

     У канцы  1954 года школа была пераўтворана ў вучылішча механізацыі сельскай гаспадаркі, якое пачало рыхтаваць трактарыстаў-машыністаў, камбайнераў-ільнаводаў, электразваршчыкаў. З 1964 года профіль падрыхтоўкі спецыялістаў стаў больш шырокім, акрамя існуючых з’явіліся новыя спецыяльнасці: шафёр, электраманцёр, слесар па рамонце і эксплуатацыі жывёлагадоўчых фермаў, жывёлавод.

          У 1948 годзе была адкрыта дзіцяча-юнацкая спартыўная школа. Першапачаткова культывавалі наступныя віды спорту: валейбол, баскетбол, веласпорт. Пазней былі адкрыты аддзяленні ручнога мяча (гандбол) і лёгкай атлетыкі.

     17 лістапада  1982 года была праведзена праверка падрыхтаванасці школ раёна да новага вучэбнага года. У Янканцаўскай БШ, Гальшанскай СШ, Граўжышкоўскай СШ, школах горада Ашмяны усё гатова да новага ацяпляльнага сезона. У астатніх школах выяўлены заўвагі, якія былі ліквідаваны [18,С.5,20].

     У 1952 годзе ў Ашмянах была адкрыта дзіцячая музычная школа. Яе першымі выкладчыкамі былі Б.Ю.Аксельрод, І.Ф.Касцючэнка, Б.Я.Вертліб, а першым дырэктарам – М.А. Жаўрыд. У першы год існавання ў школе вучылася 9 дзяцей, у 1953 – 1954 навучальным годзе – 59 [9, c. 504-505].

     Адным з важных культурных цэнтраў з’яўляецца бібліятэка.

     У Ашмянах  бібліятэка ўзнікла ў 1939 годзе.  З 1940 года пачала выконваць  функцыю раённай. На сяле працавала  12 хат-чыталень, існавалі перасоўкі-бібліятэчкі  ў райбальніцы, дзіцячым доме, сельскагаспадарчай школе. Налічвалася 1945 экзэмпляраў рускай, 1200 – беларускай, 725 – яўрэйскай, 350 – польскай літаратуры і абслугоўвалася 850 чытачоў.

     За гады  фашысцка-нямецкай акупацыі фонд  бібліятэкі быў поўнасцю знішчаны. У 1945 годзе зноў пачала працаваць раённая бібліятэка. Кнігі былі набыты з бюджэту і з бібліятэк гарадоў Горкага і Куйбышава. У 1948 годзе фонд бібліятэкі складаў 2421 экзэмпляр. У 1957 годзе раённай бібліятэцы ўручаны дыплом Міністэрства культуры БССР “Лепшая раённая бібліятэка БССР”. У 1961 годзе ў раёне працавала 39 бібліятэк, пазней (1976 год) адбываецца іх цэнтралізацыя. Усе бібліятэкі горада і сяла сталі філіяламі цэнтральнай [27, c. 281-282].

     Калгасам  і саўгасам было паручана пабудаваць  і арганізаваць работу клубаў. За першае паўгоддзе 1965 года было прачытана звыш 600 лекцый, дадзена 140 канцэртаў, працавала 77 кружкоў мастацкай самадзейнасці [11,С.3].

     Праверка паказала, што ў саўгасе “Перамога” клуб працуе нездавальняюча, так як на дзень праверкі ніякіх масавых мерапрыемстваў не праводзіліся, хор распаўся, планы работы адсутнічалі, у памяшканні не арганізаваны тэматычныя выставы і адсутнічалі стэнды [11,С.5].

     На тэрыторыі Ашмянскага раёна ў разглядаемы перыяд ствараецца і дзейнічае шмат народных і самадзейных калектываў.

     Сямейны ансамбль «Граўжанцы» створаны ў 1984 г. на базе калектываў мастацкай самадзейнасці Граўжышкаўскага сельскага Дома культуры. Кіраўнік — Э.В.Булкевіч. У складзе ансамбля 18 чалавек — родныя, стрыечныя і траюрадныя браты, іх жонкі і сестры, іх мужы, бацкі і дзеці. У рэпертуары беларускія народныя песні ў апрацоўцы, аўтарскія творы беларускіх кампазітараў, сцэнічныя варыянты старажытных танцаў, жарты, прымаўкі, байкі. Удзельнікі ансамбля захоўваюць традыцыі і звычаі сваей мясцовасці. Калектыў — лаурэат абласнога фестывалю «Беларуская восень», дыпламант рэспубліканскага фестывалю «Беларуская полька», 4-га абласнога фестывалю сямейнай творчасці, 1-га і 2-га абласных свят народнай музыкі. Званне народнага прысвоена ў 2002 г.

    У 1981 годзе на базе дзіцячай музычнай школы быў створаны ансамбль народных інструментаў “Карусель”. У склад калектыву ўваходзяць выкладчыкі школы. У аснове рэпертуару – беларуская народная музыка, аўтарскія творы беларускіх, замежных і саманадзейных кампазітараў. Ансамбль – дыпламат Усесаюзнага агляду самадзейнай мастацкай творчасці 1985 года. Званне народнага прысвоена ў 2003 годзе.

     На базе  Ашмянскага раённага Дома культуры  ў 1975 годзе створаны ансамбль  песні і танца “Крыніца”. Складаецца  з харавой, танцавальнай і аркестровай груп. У аснове репертуару – песні прафесійных і саманадзейных беларускіх кампазітараў. Ансамбаль сваё майстэрства дэманструе ў час гарадскіх, раённых, і абласных культурных мерапрыемстваў. Выступаў таксама перад жыхарамі Смаргонскага, Вілейскага, Астравецкага, Валожынскага раёнаў. Цёпла сустракалі калектыў у Калінінградзе, Вільнюсе, Гродне, Мінску, гарадах і вёсках Польшчы. Званне народнага прысвоена ў 1979 годзе.

     Фамін А.Я. ў 1948 годзе стварае тэатр на базе Ашмянскага раённага Дома культуры. Рэжысёрамі тэатра былі А.Я.Фамін, П.А.Дакука, І.І.Сіднеў і другія. На рэспубліканскіх і абласных аглядах народнай творчасці ўзнагароджваўся дыпломамі 1-й (1960), 2-й (1968) і 3-й (1965) ступеней, у 1976 годзе стаў лаўрэатам 1-га Усесаюзнага фестывалю саманадзейнай творчасці працоўных. У рэпертуары тэатра больш за 75 спектакляў. З гастролямі за межы раёна тэатр выязджаў у Мінск, Гродна, Астравец, Іўе, Юрацішкі, Беласток, на Беларускім тэлебачанні паказаны спектаклі «Паўлінка» Я.Купалы (1961), «Святы і грэшны» М.Варфаламеева (1983), «Трыбунал» А.Макаёнка (1984). Пятнаццаць найбольш таленавітых акцёраў атрымалі званне «артыст народнага тэатра»: Г.С.Падляцеў, У.Я.Садоўскі, Г.Н.Папкова, В.Л.Сайко, А.В.Рагожына, А.А.Міхеенка, Я.А.Архінава, В.Т.Гелер, Л.А.Кузьменка, М.П.Кубіцкая, Г.П.Яцкевіч, Э.С.Лукша, К.Г.Казлова, В.Д.Дабраўляніна. Званне народнага прысвоена ў 1959 годзе за спектакль «Аб асабістым» (рэжысёр А.Я.Фамін, мастак М.Бельцюкоў).

     Ансамбль цыганскай песні «Джана Рома» Ашмянскага раённага Дома культуры быў створаны ў 1984 годзе. Кіраўніком да 2001 года з'яўляўся А.Я.Дыман, вопытны майстар вакальных спеваў, таленавіты музыкант. У ансамблі 4 чалавекі: А.Дыман (саліст, скрыпач, клавішнік), З.Каспяровіч

(салістка), С.Каспяровіч (саліст), С.Багдановіч (саліст, гігарыст). У рэпертуары каля 50 сольных і ансамблевых твораў— цыганскія народныя песні, рамансы, песні сучасных кампазітараў. Калектыў паставіў больш за 40 канцэртаў у раёне і за яго межамі, прымае актыўны ўдзел у раённых і абласных фестывялях, аглядах, конкурсах. Дыпламант 1-га конкурса народнай творчасці «Беларусь і песня», удзельнік яго заключнага канцэрта ў Мінску, лаурэат абласнога фестывалю (г. Ліда), дыпламат 3-га абласнога конкурса сямейнай творчасці. Званне народнага прысвоена у 2000 годзе.

     Ашмянскі  краязнаўчы музей імя Ф.К.Багушэвіча  заснаваны на падставе пастановы  Савета Міністраў Беларускай  ССР № 1292 ад 27 верасня 1952 года  “Аб адкрыцці  ў 1952 годзе краязнаўчых  музеяў БССР”. Будаўніцтва памяшкання  пад музей пачалася ў жніўні 1953 года ў цэнтры Ашмян на вуліцы Савецкай. У тым жа годзе музею было прысвоена імя Ф.К.Багушэвіча (гл. дадатак 4).

    У ліпені 1955 года будаўніцтва завяршылася.  Да кастрычніка 1955 года афармлялася  экспазіцыя, адкрыццё якой адбылося 16 кастрычніка 1955 года. Агульная музейная плошча складала 144 м² , экспазіцыйная – 106, 1 м² .

    У 1970 годзе  працавала 10 залаў, дзе выстаўляліся 1264 экспанаты асноўнага фонду, а ўсяго ў музеі налічвалася 3317 экспанатаў. Асобная зала была прысвечана жыццю, творчасці і грамадскай дзейнасці Ф.Багушэвіча.

     Экспазіцыйная  плошча ў 1984 годзе складала 248 м² , асноўны фонд – 3,3 тысят музейных прадметаў.

     Музей захоўвае  прадметы археалогіі і нумізматыкі,  асабістыя рэчы ашмянцаў і  прадметы народнага побыту, вырабы майстроў-умельцаў і дакументы, зброю і фатаграфіі, чучалы і муляжы, кнігі, асабістыя справы знакамітых ашмянцаў і іншае. Маецца краязнаўчая картатэка.

     У 70-х  гадах арганізоўваюцца музеі  і на базе школ раена. У 1963 годзе адкрываецца гісторыка-краязнаўчы музей Гальшанскай сярэдняй школы. Краязнаўчая работа з вучнямі была пачата ў 1962 годзе, тады і ўзніклі намеры стварыць школьны музей. Ініцыятарам стаў настаўнік гісторыі Э.С.Корзун (гл. дадатак 5). Усё пачалося з невялікай выстаўкі старадаўніх манет, старых папяровых грошаў, некалькіх фатаграфій і выпісак з кніг. Давялося папрацаваць у бібліятэках Вільнюса і Мінска, весці перапіску з землякамі, ветэранамі вайны, шукаць матэрыялы ў архівах Вільнюса, Гродна, Мінска [27, c.508-509].