Берасцейская уния

    Пасля другой сусветнай вайны грэка-каталіцкая царква на Беларусі не існавала, але з 1976 г. сістэматычную душпастырскую працу ва ўмовах падполля праводзіў В.Данілаў, пасвечаны ў святарства ў Львове. Цэнтрам яго дзейнасці было Гродна. З 1989 г., ва ўмовах лібералізацыі грамадскага і рэлігійнага жыцця, пэўныя групы маладой беларускай інтэлігенцыі заявілі аб сваім далучэнні да уніяцкай царквы. Першае уніяцкае кола было арганізавана ў Мінску ў верасні 1990 г. Першай афіцыйна зарэгістравана парафія ў Гомелі, потым у Мінску, Маладзечне, Магілёве, Полацку, Віцебску, Гродна, Брэсце, Лідзе, Івацэвічах, Баранавічах. У іх уваходзіць частка нацыянальна свядомай інтэлігенцыі і моладзі. Станаўленне уніяцкай царквы, абвешчанай “пэўнымі органамі” агентурай БНФ, сустрэла процідзеянне Савета па справам рэлігій пры Вярхоўным Савеце (потым кабінеце міністраў) РБ. Укладам Беларускай грэка-каталіцкай царквы (БГКЦ) у адраджэнне беларускай культуры стала ўвядзенне нацыянальнай мовы ў літургію. 25 сакавіка1994 г. ватыканская Кангрэгацыя ўсходніх цэркваў зацвердзіла беларускамоўную версію літургічных тэкстаў паводле перакладаў і выдання, падрыхтаваных мітратам   А.Надсанам з Беларускай каталіцкай місіі ў Лондане – апостальскім візітатарам для беларусаў уніятаў замежжа. У 1990-1991 гг. на Беларусі выдаваўся часопіс “Унія”, з 1995 г. – газета “Царква” (наклад 2 тыс. экз.), і парафіяльныя газеты “Шлях да Хрыста” (1999 г.),  “Наша вера” (2000 г.).

Заключэнне

       Яшчэ  дзесяткі іншых важных  пытанняў гісторыі уніі патрабуюць  новага навуковага асэнсавання,  адпаведнага сучаснаму стану  гуманістыкі, з улікам новых  крыніц і з беларускага пункту  погляду, што асабліва відавочна  на фоне дасягненняў замежнага  уніязнаўства. Адвечная для беларускай гістарыяграфіі тэма "унія і лёс народа, культуры" яшчэ далёкая ад навуковага вырашэння і багатая на недаследаваныя пытанні. Яна чакае новых даследчыкаў. Ды й наогул у айчыннай гістарыяграфіі і сёння адсутнічаюць грунтоўныя, аб'ектыўныя, без уліку канфесійных сімпатый, даследаванні па гісторыі хрысціянства. Асобныя публікацыі, што фрагментарна адлюстроўваюць дзейнасць базыльянскага ордэна, не могуць кампенсаваць адсутнасць абагульняючай працы па яго гісторыі. Неабходна адмовіцца ад успрыняцця усталяванай трактоўкі уніі як нечага стабільнага, не падлягаючага перагляду, раз назаўсёды дадзенага. Важна перастаць глядзець на Берасцейскую унію з пазіцый, характэрных для тагачасных яе праціўнікаў ці прыхільнікаў. Далейшыя пошукі ў акрэсленых кірунках дапамогуць вярнуць Беларусі адабраную і збэшчаную старонку яе мінуўшчыны, што ў сваю чаргу паспрыяе пераадоленню стратнага вобраза гісторыі і культуры нашай Бацькаўшчыны ў масавай свядомасці. Прыведзены ніжэй спіс найноўшых публікацый беларускіх гісторыкаў, філосафаў, філолагаў, этнографаў, мастацтвазнаўцаў (cкладальнік не прэтэндуе на яго паўнату) дапаможа ва ўваходжанні ва уніяцкую праблематыку тым, хто ў вучэбных або навуковых мэтах прыступае да яе вывучэння.