Метафораны теориялары және олардың дамуы

М А З М Ұ Н Ы

 

 

КІРІСПЕ......................................................................................................................3

 

1 МЕТАФОРАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1Метафора теориялары және олардфың дамуы....................................................4

1.2Метафора классификациясының ерекшеліктері................................................10

 

2 МЕТОФРА ТЕОРИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ДАМУЫ

2.1 Метафора тіл бірлігі ретінде...............................................................................16

2.2 Метафораның қызметі.........................................................................................20

 

ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................26

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.........................................................27

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ 

 

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Адамзат аударма арқылы араласып - құраласады. Біз өмір сүріп жатқан әлемнің іштей белгілі бір жүйеге құрылғандығы, адам тіршілігінің кез келген қимыл-әректі өзінше шағын жүйе екендігі, онсыз әлемнің тұтас жүйесі жасалмайтындығы белгілі. Әлем халықтары тілдерінің арасында да қарым-қатынастың өз жүйесі, яғни трансляторы болуы керек. Тілдер арасындағы осындай байланыстырушы жүйенің ең қарапайым шешімі – аударма. Бұл тұрғыдан қарағанда аударма адамзатты біріктіріп тұрған факторлардың бірі деуге де болады.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Рухани интеграция дәуірлеген бүгінгі таңда ағылшын тілі - ғаламдық феноменге айналды. Мемлекетаралық байланыстарды нығайту елдердің экономикалық қарқынына ғана  емес, ол руханиятқа, соның ішінде, тілге де тәуелді. Оқыту саласына түбегейлі өзгеріс жүріп жатқан, оқыту әдістері мен оның мазмұны қайта қарастырылып жатқан қазіргі таңда ағылшын тілдерін оқыту бүгінгі күнгі өзекті мәселелердің бірі.

Қазіргі таңда үздіксіз білім беру жүйесінде білім беруді дамыту, дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында елімізде білім берудің  жаңа жүйесі құрылып жатыр. Білім беруді дамыту негізінде жалпы оқыту үрдісінде жүктеліп отырған жаңа талап, міндеттер оқытушыларға қойылып отыр. Сондықтан оқытушы іс әрекетін жаңа талап тұрғысынан ұйымдастыру бүгінгі күннің өзекті мәселесі. 

Зерттеу нысаны. Ағылшын тілін оқытуда аударма әдістерін зерттеушілердің танымдық тұжырымдары негізінде зерделенген аудару теориясының басты қағидалары мен ұстанымдары.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты – ағылшын тілін оқытуда аудару теориясының концептуалдық жүйесі мен когнитивтік парадигмасын тіл білімінің аудармалық сипатын танытар әрі әлемдік қордың маңызды ғылыми арнасын құрар қағидалар тізбегі ретінде анықтап-талдау. Ол үшін төмендегідей міндеттерді шешу көзделді:

-ағылшын тілі және оны оқытудың әдістерін зерттеу;

-ағылшын тілін оқытудың қазіргі замандық әдістемесіне тоқталу;

-ағылшын тілін оқытуда аударма жасау әдісін қарастыру;

-ағылшын тілін оқытудың әдістеріне анықтау.

Зерттеудің әдістері мен тәсілдері. Зерттеу барысында жинақтау, сипаттау, жүйелеу, салыстыру, дедуктивті-индуктивті тұрғыдан жіктеу, талдау, қорытындылау әдіс-тәсілдері кеңінен қолданыс тапты.

Курстық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бөлімдердің атауы, құрылымы және мазмұны жұмыстың тақырыбына, мақсатына және міндеттеріне сәйкес келеді.

Ақпараттық базасы. Курстық жұмыста ғылыми конференциялар мен кезеңдік баспалар материалдары кеңінен қолданылды. Сонымен бірге осы қарастырылып отырған мәселеге тиесілі шеңберіндегі арнайы материалдарға, жалпы экономикалық және құқықтық әдебиеттерге жүгініп негізделінген.

1 МЕТАФОРАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ  НЕГІЗДЕРІ

 

1.1 Метафора теориялары және олардың дамуы

 

Метафора дегеніміз не? Метафора қандай тілдік құбылыс? Ол қалай жасалады? Метафора адам ойлауы мен тілінде қандай қызмет атқарады? Осы сынды сұрактарға метафораны арнайы зерттеуші ғалымдардың өздері түпкілікті жауап бере алмайды. Себебі метафораның тілдегі қызметі күн сайын кеңіп дами түсуде. Демек бұл метафораға байланысты, белгісіз, басы ашылып шешілмеген мәселелердің көптігін, күрделілігін байқатады.

Әлемдік тілдерде, орыс тіл білімінде, түркітануда, қазақ тіл білімінде метафораның теориясын қалыптастыруға ерекше көңіл бөлініп, оның болмысы, мән - маңызы жан - жақты зерттелуде. Бұл бағытта ірі – ірі зеттеу еңбектері дүниеге келді.Алайда бұл ғылыми еңбектер метафора құбылысының болмысы мен қызметін түпкілікті түсіндіріп отырған жоқ, тек оның кейбір қырлары мен мәселелерін қамтып келеді.

«Метафора» термині тіл білімінде бір күнде пайда болған тілдік құбылыс емес. Метафораның тарихы ежелгі Грециядан тамыр алады. Ежелгі мәдени ошақтары мен спорт түрлерінің астанасы атанған Грек жерінде тілдің метафора құбылысының пайда болғаны заңды ғой. Бірақ метафораның табиғаты, сыршылдығы ең әуелі өзіне тілшілердің емес, ойшыл ғұламалардың назарын аударған. Метафора - грек тілінің сөзі, «ауысу» деген мағынаны білдіретін термин. Бұл терминнің тамыры көне Грек, Рим философтарының трактаттары мен зерттеу еңбектеріне дейін созылып жатыр. Зерттеулер мен оқулықтарда метафораны алғаш сөз еткен – ежелгі грек ойшылы Аристотель (б.з.д.384–322). Ол метафораны поэтикалық творчествоның ең бір көрнекті саласы ретінде бізге дейін толық қалпында жетпеген, риторика сабағына арналған конспектісінің тезистер ретінде жазылған «Поэтика» және «Риторика» еңбектерінде атап өткен. «Метафора» терминін алғаш қолданушы Аристотель десек те, Аристотельдің өзінің баяндауларына карағанда, ғұламаның алдында жалғыз аяқ та болса тарихи зерттеу жолы болган. Мысалы, Аристотельден бұрын өмір сүрген Исократ (б.з.д.436–488 жж) шығармаларының қысқа, әрі шындыққа жарасымды келуін қуаттай отырып, метафора ретінде қолданылатын сөздің қабылдауға қиындық келтірмейтін, әдемі, барынша ыңғайлы, әрі жалпыға белгілі болуын талап еткен.

Метафора Зенодот, Цицерон сынды Рим ғұламаларының, Аандавардхан, Бхата Наяни сынды үнді ойшылдарының да еңбектерінде кездеседі. Метафора табиғаты, оның тілдегі ерекше қызметін алғашқыда ежелгі дәуір ой-алыптары Цицерон, Квинтиллиан, Рамус сиякты фило -соф,шешендерді ойлантып толғантса, кейін келе бүкіл әлемнің назарын өзіне аударды. Метафора ұқсастық негізінде жасалған сөздің ауыспалы мағынасы ғана емес. Ол - тілде өзімен бірге күрделі ойды ала жүретін құбылыс.Яғни бұл жерде тіл мен ойлау процесінің өзара байланысы айқын көрінеді.Ойлау тіл аркылы жүзуге асады,ал ойлауға тіл арқылы ғана талдау жасалады. Тіл – ойлауды, сананы қалыптастыратын, оны материалдандырып, жарыққа шығаратын, адамзат дүниесінің жетістік -терін сактап, кейінгі ұрпаққа жеткізу құралы. Бертінге дейін тіл кез келген білімді тілдік белгілерге айналдыру құралы ретінде ғана есептеліп келді. Ал оның білім алу, дүниені тану көзі екені жаңа ғана танылып, арнайы зерттеу еңбектеріне арқау болды. Тілдің көмегімен адамдар өз ойларын материалдандырып бейнелейді. Сондықтан тілді мета -фораның жасалу механизмін зерттеудің қуатты құралына айналдыруға болады. Ежелгі ойшылдардың есімдерімен «метафора» сынды тілдік құбылыстың философия, логика ғылымдарымен ажырамас байланысын көр -сетеді. Метафораны түсіну – белгілі бір сыйымсыз мағыналарды жеңіп түсінуге акыл - ой күшін және мағыналық үйлесімділіктің қалыптасуын қажет етеді. Метафора дүниені көркем тану процесінде қажеттілікке байланысты өздігінен туындап отырады. Ол адамның еркіне тәуелді емес.

Ойдың өзі метафоралы, ол салыстыру арқылы дамиды, осыдан тілде метафоралар туындап отырады. Қабылдау мен ойлау бірдей және тұрақты заттар мен құбылыстардан гөрі, өзгермелі құбылыстарды тез қабылдайды. Метафора құбылысын адам ойлауының нәтижесі деуге болады. Егер Аристотель «метафора» терминін ең алғаш философияда пайдаланып, одан кейінгі ойшылдар тіл мен ойлаудың байланысында зерттесе, метафораны тілдік тұрғыдан алғаш зерттеген орыс ғалымы - М.В.Ломоносов еді. Ол «Краткое руководство к риторике» деген еңбегінде метафораны «Сұлу сөйлеу» тәсілі ретінде байымдайды. Ал көрнекті ғалым А.А.Потебня метафораның кездейсоқ сөз саптаудан емес, қажеттіліктен туатынын атап көрсетеді. 1920 жылы орыс тіл білімі метафораны көркемділік, образдылық туғызудың бірден–бір тәсілі, әрі көркем әдебиеттің бір жанры болып табылатын поэзияның шын қасиетін тек метафоралануында деп жансақ түсіндірді. Егер Аристотельдің сөйлеген айтуындағыдай болатын болса, сөзіміз түгелдей астарлыққа құрылса, не жұмбақ, не варваризмге айналып кетер еді.

Ал метафора»сәнді сөйлеу үшін»керек деген М.В.Ломоносовтың өзінің оны жиі қолданудан анықтық емес, күнгірттік пайда болатынын ескеруі дұрыс айтылган жүйелі сөздер болса керек. Өйткені көркем шығармадағы эмоционалдық, экспрессивтілік, образдылық тәрізді сапасының жасалуына нақты көңіл бөлмей, суреттеу тәсілдері мен бейнелеу элементтерінің сандық шамасына бір жақты назар аударудан дұрыс нәтиже шықпайды, онымен әдебиет тиісті бағасын алып, автордың стильдік ерекшеліктері анықталуы мүмкін емес. Орыс тіл білімінде Б.С.Мейлахтың едәуір жұмыс жасағандыгын айрықша атап өту керек Б.С.Мейлах метафораны тек көркем әдебиеттің емес, ойлаудың, тілдің түбірлі категориясы екендігін, көркемдік жүйесінің элементі болып табылатындығын тұжырымдады. Е.Т.Черкасованың Л.Леонов пен М. Шолоховтың шығармалары негізиіде жазған. «Метафоралық сөз қолдану туралы» деген мақаласы бар. Автор зерттеуін таза лингвистикалық тұрғыдан жүргізе отырып, метафораға семантикалық, грамматикалық сипаттама бермек болған. Проф. А. И. Ефимов метафораны кең мағынада ала отырып, көркем сөз стилистикасы оқулығында образды сөйлеу амалы ретінде қарастырған. Метафораның жасалу тәсілдері, түрлері мен оның қалып- тасу процесін сөз етеді. Бірақ проф. А.И.Ефимовтың образдылық, мәнерлі сөйлеу сөзді метафоралық қолдану арқылы пайда болады деген үзілді - кесілді тұжырымын акад. В.В.Виноградов біржақты айтылған деп сынға алады. Шынында да метафораны образдылық деген ұғыммен пара – пар қоюға болмайды.

«Метафора образдылықтан біршама тар мәнде келетін тілдік құбылыс»- дейді ғалым Б. Хасанов /1.208/.

All the world's a stage, 
And all the men and women merely players 
They have their exits and their entrances

William Shakespeare

A metaphor is a figure of speech that says that one thing is another different thing. This allows us to use fewer words and forces the reader or listener to find the similarities.

The word metaphor comes from the Greek word metapherin (meaning "transfer").

The simplest form of metaphor is: "The [first thing] is a [second thing]."

Look at this example:

Her home was a prison.

In the above sentence, we understand immediately that her home had some of the characteristics of a prison. Mainly, we imagine, she could not leave her home. She was trapped inside. Why it was a prison we do not know, but that would be clear from the context--perhaps her husband forced her to stay at home, perhaps she was afraid of the outside. We don't know, but the rest of the story would tell us. What is important here is that in five simple words we understand a lot about her environment, how she felt and how she behaved. In this sentence, "prison" is a metaphor.

Look at another example:

George is a sheep.

What is one characteristic of sheep? They follow each other. So we can imagine that George is a follower, not a leader. In this sentence "sheep" is a metaphor.

Metaphors are very common in everyday language. But poets also like to use metaphors. In the following famous verse (from The Highwayman by Alfred Noyes), can you spot three metaphors in the first three lines?

The wind was a torrent of darkness among the gusty trees,

The moon was a ghostly galleon tossed upon cloudy seas,

The road was a ribbon of moonlight over the purple moor,

And the highwayman came riding—

Riding--riding—

The highwayman came riding, up to the old inn-door.

Look at these examples of metaphors with sample sentences and meanings:

Metaphor example	Metaphorical sense	Original sense
I'm not an angel, but I wouldn't behave like that.	exemplary person	a spiritual being believed to be a messenger of God
America is a melting pot.	place where different peoples, styles and cultures are mixed together	a container in which metals or other materials are melted and mixed
John is a real pig when he eats.	greedy person	a four-legged animal kept for meat (pork)
My father is a rock.	very strong or reliable person	a hard, mineral material made of stone
How could she marry asnake like that!	traitor	a long, limbless reptile (eg: cobra, python, viper)
The policeman let him off with a yellow card.	warning	(in soccer) a yellow card that the referee shows to players when cautioning them

 

All the above metaphors (the simplest form) are nouns. But there are other ways of making metaphors, for example with verbs or adjectives. Here are some examples:

Metaphor example	Original sense of the word (example)
The committee shot her ideas down one by one.	Anti-aircraft guns shoot down planes.
The private detective dug up enough evidence to convince the police to act.	Dogs like to bury bones and dig them up later.
He broke into her conversation.	Burglars break into buildings.
The new movie was very popular. People flockedto see it.	Birds flock together before they migrate.
His head was spinning with ideas.	Some computer hard drives spin at over 10,000 revolutions per minute.
Reading that book kindled my interest in politics.	You need to start with twigs and small branches when you kindle a camp fire.
Tim lost his job after a heated argument with his boss.	We have a heated swimming pool.
The new car's sexy design increased sales for the company.	Some women think that lipstick makes them look sexy.
He was dressed rather vulgarly in a loud checked suit.	I can't hear you because the radio is too loud.
It wasn't long before their relationship turnedsour.	Sour food has an acid taste like lemon or vinegar.

 

Difference Between Metaphor and Simile

Both similes and metaphors link one thing to another. A simile usually uses "as" or "like". A metaphor is a condensed simile, a shortcut to meaning, which omits "as" or "like." A metaphor creates a relationship directly and leaves more to the imagination. With simile A is like B. With metaphor A is B.

simile	metaphor
Your eyes are like the sun.	You are my sunshine.
He eats like a pig.  He lives like a pig.	He is a pig.

Dead Metaphors

In the phrase "to grasp the concept" the physical action "to grasp" is used as a metaphor for "to understand" (which is non-physical). But this phrase has been used so often that most English speakers do not have an image of the physical action in their mind. This metaphor has died; it is a "dead metaphor".

Жоғарыда келтірілген пікірлерден метафора орыс тіл білімінде де әлі өзінің жан – жақты қырын ашатын функциясын толық ашпағанын көруге болады. Бірақ қазақ тіл біліміндегі материалдар мен зерттеу еңбектері бір саты алда жүр. Орыс тіл білімі ғалымдарын метафора 60 – жылдардан бастап қызықтырып келеді. Бұл мәселе Н.Д.Артюнова, Т.З.Черданцева, С.С.Гусев, Г.Гак, Н.Телия, Е.М.Вольф, Е.О.Опарина, Э.А.Лапиня,. Д.Петров, К.К.Жоль, А.М. Шахнарович, Н.М.Кожевникова, С.Кубрякова, Г.Г. Кулиев, Ю.И.Левин, Т.А.Тарасова т.б. көптеген тілшілердің, философтардың ірілі - ұсақты еңбектерінде әр қырынан зерттелген. Орыс тілінде жарық көрген бұл ғалымдардың зерттеу еңбектері метафораның көп қырлы, күрделі, қызықты құбылыс екенін дәлелдейді. Орыс тіл білімінде метафораны зерттеуде жаңа бағыт пайда болды. Метафораның таным процесі мен дүние туралы білімнің тілде бейнелеумен байланысын зерттеу басты нысанға айналды. Ал оның алдында орыс тіл білімінде метафора қоршаған әлемді түсінудің, ойлаудың, дүниені, әлемді танудың сан- салалы тәсілі ретінде қарастырылған. Метафораны зерттеген орыс тілшілерінің бірі – Гак В. Г.