Ағылшын тілі сабағында бейне материалдарды қолдану тиімділігі және тәсілдері

1. Inventions
2. Environment
3. Political system
4. Time and youth
5. Health care and sporting life [17. 287 б]

 Үш сатыда кездесетін тақырыптар мағынасы жағынан ұқсас, яғни қайталануда. Аталған тақырыптар арқылы мақал-мәтелдерді топтастырып сабақ жоспарына ыңғайлап кіргізу. Оқушылардың монологтық сөйлеу қабілеттерін арттыру. Ағылшын тілінде тыңдап-түсіну, сөйлеу, оқу, жазу  сатылары бар. Соның ішінде сөйлеу қабілеттіліктерін артыру маңызды. Себебі шетел тілін үйренудің басты мақсаты сол тілдегі ұлтпен қарым-қатынаста еркін сөйлей білуі. Оқушыларға шетел тілін  үйретуде негізгі 3 қиыншылық кездеседі: фонетикалық, лексикалық және грамматикалық.

  Әрбір сатыда аталған фонетикалық, лексикалық және грамматикалық түйіндерде мақал-мәтелдерді қолдана білу керек. Егер оқушының бірінші фонетикалық қоры, екінші лексикалық қоры, үшіншіден грамматикалық қоры дұрыс болмаса сөйлеу кезіндегі сөз мәнері өте нашар болады. Сол себепті осындай қиыншылықтар болмас үшін бастапқы сатыдан бастап мақал-мәтелдерді  сөйлеу іс- тәжірибесіне қосу керек.

  Ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдерді оқу бағдарламасында төмендегі  тапсырмаларды орындау арқылы үйренуге болады.

 

1.  Мақал-мәтелдердегі дыбыстарды дұрыс айту.

 а) монофтонг пен дифтонгты дыбыстардың дұрыс айтылуын тексеру барысында.

Great barkers are not biters.

As you make your bed, so you must lie on it.

   

b) Ағылшын тіліне ғана тән дыбыстардың айтылуын үйрену кезінде:

          [θ] – like author, like book.

          [Ə] – a burnt child dreads the fire.

          [о:] – the beggar may sing before.

          [^] – well began is half done.

[u:] – true blue will never stain.

[h] – half a loaf better than no.

[ts] – a burden of one’s choice is not felt.

 

2. Лексикалық және фразеологиялық тіркестердегі сөздері мен сөз тіркестерін жақсы меңгеру:

   A black hen lies a white egg.

   Let the dead, bury the dead.

   Two black do not make a white.

   To kill two birds with  one stone.[18. 25 б]

 

3. Грамматикалық материалдарды оқып үйрену арқылы. Әрбір сабақта тиянақты, сапалы білім беру тәрбие жұмысымен күнделікті бірлікте жүргізілуі тиіс. Осыны ескере отырып, мақал-мәтелдерді сабақта грамматикалық тақырыптарды түсіндіргенде пайдалануға болады. Мақал-мәтелдер халық ауыз әдебиетін сүйіп құрметтеуге, сөз өнерінің асыл қазынасын меңгеруге, тапқыр сөйлеуге, ретті жерлерде қолдана білуге, үлкен ойды аядай қалыпқа сыйғызып, айта білуге тәрбиелейді. Мақал-мәтелдер өткен тақырыпты пысықтау үшін, оқушылар жалыққан кезде көмектеседі, олардың ізденушілік қабілетін дамытады, үш тілді меңгеруге ынтасын арттырады.

   Мысалы белгілі бір грамматикалық тақырыпты өткен кезде жаттығулармен қатар үй тапсырмасы ретінде мақал-мәтелдерді беріп, одан бүгінгі өткен грамматикалық тақырыпты тауып қолдануын түсіндіріп, қазақша аударып келуге берілсе, бұл әрі түсіндірілген грамматикалық тақырыпты пысықтайды, әрі іздендіреді және тәрбиелік құндылығы болады. Шетел тілін оқыту үрдісін жандандыру, тіл дамыту жаттығуларын дамыту, жаңа әдіс-тәсілдерді енгізу бүгінгі күннің басты талабы.

  Бүгінгі күнде көп тілді меңгерген жан-жақты, ел ертеңін ойлайтын дана ұрпақты тәрбиелеу – киелі мәселелердің бірі. Сондықтан шетел тілі сабағында мақал-мәтелдерді пайдалана отырып грамматикалық тақырыптарды түсіндіру:

 

The plural of nouns

1. So many countries, so many customs.

Әр елдің салты басқа, иті  қара қасқа.

2. Many words cut more than swords.

 Сөз сүйектен өтеді.

3. Men may meet but mountains, never meet.

Тау-таумен кездеспейді, адам адаммен  кездеседі.

 

The degrees of comparison of adjective.

1. A good name better than riches. 

Жақсы сөз – жарым ырыс.

2. Two heads better than one.

Екі кісі бір кісінің тәңірісі.

3. East or west home is best   

Өз үйім өлең төсегім.

 

The constructions:  There is / There are

1. There is no place like home.

Айхай өз үйім, кең сарайым, боз  үйім.

2. There is no smoke without fire.

Жел болмаса, шөптің басы қозғалмайды.

3. There are sports even on the sun.

Төрт аяқты мал да сүрінеді.

 

The Present Indefinite.

1. Tastes differ.

Әркімнің өз талғамы  бар.

2. All is well that ends well.

Басы қатты болса , аяғы тәтті  болады.

3. Bad news files fast.

Жамандық жерде жатпайды.

 

The Future Indefinite.

1. We shall see what we shall see.

Көргеніңнен көрмегенің көп.

  Жүре бара көреміз.

2. Who keeps company with the wolves will learn to howl.

Жолдасына қарап, кісіні білерсің.

3. If you run after two hares, you will catch neither.

Екі кеменің басын ұстаған суға кетеді.

 

The Present Perfect.

1. As you have made your bed, so you must lie on it.

Не ексең, соны орасың.

2. Who has never tasted bitter, knows not what is sweet.

Ащының дәмін татпай, тәттінің не екенін не екенін біле алмайсың.

3. A lot of water has flown under the bridge since that time.

Содан бері көп жыл өтті.

 

The Passive Voice.

1. Rome was not built in a day.

Еңбегіне қарай өнбегі.

2. Don’t count your chickens before they are hatched.

Балапанды күзде санайды.

3. Health is not valued till sickness comes.

Денсаулықтың қадірін ауырғанда  білерсің.

 

The Gerund.

1. Talking mends no holes.

Көп жауын жерді бүлдірер, көп  сөз елді бүлдірер.

2. Let sleeping dogs lie.

Жатқан жыланның қүйрығын баспа

3. Learning is the eye of mind.

Білімдіге дүние жарық, білімсіздің  күні қаріп.

 

Modal verbs.

1. Never put off till tomorrow what you can do today.

Еріншектің ертеңі бітпес.

2. Love cannot be forced.

Жақсы жақсы емес, жарасқаны жақсы.

3. What must be must be.

Болар іс болды, өткен іске өкінбе. [19. 29-30 б]

  Нәтижесінде: оқушы өзін-өзі  тәрбиелей, өзін-өзі жетілдіре  білуге, өзіне-өзі чыншыл болуға, өзін-өзі басқара білуге, ретті  жерлерде шебер сөйлеуге қолдана  білуге, жетелейді. 

  Жоғары да келтірілген мысалдардың  арқасында оқушының фонетикалық,  лексикалық, грамматикалық қорын  байыта түсіп монологтық сөйлеуге  талпынады. Яғни бұл жердегі  басты міндет тіл үйренуші  бірінші дұрыс сөйлем құра  білуі тиіс. Содан кейін ғана  дұрыс, мағыналы, ұтымды, мәнерлі,  анық, көркем сөйлей алады. 

 

  2.2 Жоғары сатыдағы оқушылардың өз ойын толық жеткізу

  Жоғары сатыдағы оқушылар көбіне жылдам ойланып, өзінікін дұрыс етуге тырысады. Әрине бұл бір жағынан дұрыс. Үлкен өмірге қадам басуға талпынып отырған баланың өзіндік мені қалыптасады. Бірақта үлкен өмір иесінің біріншіден сөз саптауы, ортамен араласуы, өз ойын анық, дәл жеткізуі сөз байлығының аздығынан зардап шегеді. Бұл тұрғыда жоғары сынып оқушыларының өз ойын толық жеткізуде сабақ барысында еркін сөйлеуге үйрету ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін көрсету. Шетел тілін меңгертуде және оқушылардың сөздік қорын дамытуда алатын орны ерекше фразеологиялық тіркестер тобына жататын мақал-мәтелдер мән-мазмұнның тереңдігімен ерекшеленеді.

  Оқушыларға ана тілінің негізінде ағылшын тілін үйрету, олардың өз ойын ауызша және жазбаша дұрыс баяндай білуге дағдыландыру, ағылшын тілінде жазылған шығармалардың тіл байлығын, стилін, әр сөздің атқаратын идеялық-эстетикалық жүгін жете меңгерту, кітаптарды  өздігінен пайдалана білу тәрізді іскерлік дағдыларын қалыптастыру, адамзаттың ғасырлар бойы жасаған рухани мәдениетімен, білімімен қаруландыру, сөйтіп егемен еліміздің ұлттық мәдениетін, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрлерін, тарихи құндылықтарын, ізгі тағлымдарын шетел тілі арқылы дамыту пән мұғалімдерінің басты мақсаты болу керек.

  Мектепте оқушыларды тәрбиелеу  және оқыту сабақта және сыныптан  тыс уақыттарда жүргізіледі. Сабақта  оқушыларды тәрбиелей отырып  олардың пәнге деген қызығушылығын  арттыру қажет. Мемлекеттік тілде  оқытылатын мектептерде берілген  оқу мазмұны мына негізгі мәселелерді  қамтуы тиіс.

1. Оқушылар өз тілін, мәдениетін, тарихын терең түсіну арқылы

Қазақстан Республикасының дүниежүзілік мәдени мұрадағы орны мен үлесін білуін қамтамасыз ету.

2. Оқушылардың жеке мүддесін ескере отырып, оқу мазмұнымен қатар әр

оқушының қабілетін, қызығуын, ынтасын  дамытуға мүмкіндік беретін пәндерді оқыту.

  Оқушылардың жастық ерекшелігіне  қарай сабақ берудің тәсілдерін  өзгертіп отыру қажет.

   Оқушылар басқа елдің  тілін, салт-дәстүрін білуі үшін  алдымен өз ана тілін, салт-дәстүрін  жақсы біліп, сыйлап, құрмет тұтуы  тиіс. Мұны бала санасына үнемі  сіңіріп отырған жөн. Осы мақсатта  мектепте шетел тілін оқытуда  арнайы курс ашып, дарынды оқушыларды  ғылыми-зерттеушілік жұмысқа тартып, ал ағылшын тілі үйірмесінде  қазақ және ағылшын-американдық  жазушылардың өмірбаянымен, еңбектерімен таныстырып, іріктелген мақал-мәтелдер тобын, идиомалық сөздер мен сөз тіркестерін беріп отыру қажет.

  Біздің негізгі мақсатымыз  – болашақ еліміздің тізгінін  ұстайтын жастарды тәрбиелеу.  Жастарды тәрбиелеу мақсатында  ұстаздар мен ата-аналар, бүкіл  жұртшылық бірлесе жұмыс істеуі  керек.

 

3. Мақал-мәтелдер жоғары сынып оқушыларын монологтық сөйлеуге үйретудің қайнар көзі.

 Жоғары саты ең бір күрделі кезең. Бұл сатыдағы сабақ бағдарламалары күрделене түседі. Оқушыларды жалықтырмай, түсінікті, әрі қызықты етіп түсіндіруі мұғалімнің тәжірибесіне байланысты. Мұғалім тәжірибесінде сабақтың жоспары мемлекеттік бағдарламаға сәйкес құрастырылады. Сол жоспарлар арқылы оқушының білім алу дәрежесін көтереді.

  Жалпы білім беретін  мектептің 9-сыныбына арналған  оқулыққа назар аударсақ. Жоғарыда  көрсетілген жоғары саты оқулықтарының  мазмұнындағы 9-сынып оқулығындағы 6-бөлімдегі “Work” тақырыбына  тоқталсақ. Бұл бөлімде жалпы еңбек және кәсіп жайлы айтылған. Егер бұл бөлімде еңбек пен кәсіп жайлы талқылайтын болсақ. Монологтық сөйлеу үрдісіне мақал-мәтелдер тобын ұсыну керек.

1. The end crowns the work.

Еңбек түбі – қуаныш.

2. After dinner comes the reckoning.

Қыс арбаңды сайла, жаз  шанаңды сайла.

3. Business before pleasure.

Еңбек түбі-бейнет,

Бейнет түбі-зейнет.

4. Little strokes fell great cars.

Еңбек етсең – емерсің.

5. Bread earned hard work is sweet.

Ащы еңбектен тәтті нан.

  Берілген мақал-мәтелдер  арқылы оқушылардың қызығушылықтарын  арттыру. Түсінікті болу үшін  ағылшын мақал-мәтелдерінің қазақша  баламасын беру арқылы ой –  талқылау. Әрбір оқушыны монологтық сөйлеуге үйрету. Үйрете отырып тәлім-тәрбие мен ұлттық көз-қарастарды  оқушы бойына сіңіру. Мысалға:

Business before pleasure.

Еңбек түбі-бейнет,

Бейнет түбі-зейнет. - деген мақалды талқылар болсақ. Әрбір кәсіптің өзіндік қиыншылықтары бар. Өмірде адам баласы туа салып еш уайым-қайғысыз өмір сүріп кете алмайды. Ата-ананың қанатының астында болған кезде өмір ешбір қиындықсыз өтеді. Үлкен өмірге қадам басқанда нағыз қиын өмірдің басталары мәлім. Сол үшін еңбектеніп, оқу-білім нәрін алсаң өзің сүйген, қалаған маман иесі боласын. Әрине олда оңай емес. Бейнеттенесін, қиналасын, өмір жолындағы біз білмейтін қиындықтарға жолығасын. Бірақ адал еңбек пен кәсіптің арқасында бейнеттің түбі - зейнет екеніне көзің жетеді. Ол сенің адал еңбегіңмен тапқаның, саналы ұрпақ тәрбиелгенің. Осындай мақал-мәтелдері оқушыларға бере отырып тәрбиелік жағын айқын көрсетуге болады. Сабақты қызықты етіп ұйымдастыру мұғалімнің  басты міндеттерінің бірі.