Мерей сауда орталыгы деректер коры

Кестелерді  байланыстырған  кезде біреуі  басыңқы  (аталық  немесе  мастер  -  Master),  ал  екіншісі  -  бағыңқы  (балалық немесе  бөлікті -  Detail).  Байланыстың өзін  «басыңқы-бағыңқы»,  «аталық-балалық»  немесе  «мастер-бөлікті»  деп атайды.  Мынандай  байланыс  түрлері  бар:

- «бірдің-бірге»  қатынасы

- «бірдің-көпке»  қатынасы

- «көптің-бірге»  қатынасы

- «көптің-көпке»  қатынасы

Бағыңқы  мен  басыңқы  жазбаларының  сәйкестігі  «бірдің-бірге»  қатынасы  болады.  Бұл  жерде  екі  нұсқа  болуы  мүмкін:

- бстапқы  кестенің  бір  жазбасы  үшін  бастапқы  кестеде  жазба  бар;

- бастапқы  кестеде   сәйкес  жазба  бағыңқы  кестеде   болмайы  мүмкін.

«Бірдің-бірге»  қатынасты  әдетте  көп  өрісті  кестені  бірнеше  кестелерге  бөлегенде  қолданады.  Бұл  жағдайда  бірінші  кестеде  көп  қолданатын  және  маңызды  өрістер  қалады,  ал  қалған  өрістер  басқа  кестелерге  ауысады.

Басыңқы  кестенің  бір  жазбасына  бағыңқы  кестенің  бірнеше  жазбалары  сәйкес  келуі  -  «бірдің-көпке»  қатынасы  болады,  жеке  біреуі емес.  Бұндай  қатынас жиі кездеседі.  Кестелер  арасындағы  байланысты  жасағаннан  кейін басыңқы кестеде бір жазбаны ашқанда бағыңқы кестенің  автоматты түрде бірнеше жазбалары ашылады,  олардың байланыс  өрісінің  мағынасы  басыңқы кестенің  ағымды  жазбаларының  байланыс  өрісінің  мағынасына  тең  болады.  Бағыңқы  кестенің  жазуларды  осылай  таңдау  фильтірлеуге  ұқсас  деп  айтуға  болады.

Біріккен  кестелермен  жұмыс  келесі  ерекшеліктерден  тұрады:

   1. Өрістерді   өзгерткенде  (редакторлегенде)  екі  кесте  арасындағы  байланыс  бйланыс  бұзылуы  мүмкін,  сондықтан  байланысқан  өрістерді  редакторлеу  кезінде  негізгі  кестенің  жазулары  міндетті  түрде  бағыңқы  кестелердің  байланыс  өрістерінің  мағынасын  өзгерту  керек.

2. Басыңқы  кестенің  жазуын  өшірген  кезде,  бағыңқы  кестенің  де 

жазуын  өшіру  керек  (бірінен  кейін  бірін  өшіру  керек).

3. Бағыңқы  кестеге  жазуды  жаңадан  қосқан  кезде,  негізгі  кестенің

өрісінің  мағынасымен  тең  байланыс  орнатылуы  керек.

Орнату,  байланыс  өрістерінің  мағынасын  өзгерту  және  жазуларды  бірінен  кейін  өшіру  шектеулері,  кестенің  құрылымына  кірмеуі  де  мүмкін,  яғни  программалық  әдіспен  іске  асырылады.  Бұл  жағдайда  программист  мыналарды  қамтамассыз  етуі  керек:

- кестелер  арасындағы  байланысты  ұйымдастыру;

     - бағыңқы   кестенің  байланыс  өрісінің  мағынасын  орнату  (бұл   автоматты  түрде  де  іске  асырылады);

     - байланыс  өрісін  редакторлеуді  қадағалау  (болдырмау);

     - жазулардың  бірінен  кейін  бірін  өшіруді  ұйымдастыру  (болдырмау).

Мысалы,  басыңқы  кестеден  жазуды  өшірген  жағдайларда  программист  бағыңқы  кестедегі  осыған  сай  жазуды  тексеруі  тиіс.  Егер  бұнда  жазулар  бар  болса,  онда  оларды  да  өшіру  керек,  өйтпесе  екі  кестенің  жазуларын өшіркді болдырмау керек.  Екі жағдайда  да  пайдаланушыға ескерту берілуі тиіс[4].

 

 Мәліметтер банкісі

Ақпараттық  жүелердің  қазіргі  заманғы  түрі  -  мәліметтер  банкі,  яғни:

- есептеу  жүйелері;

- деректер қорын басқару  жүйелері(ДҚБЖ);

  - бір  немесе  бірнеше  мәліметтер  базасы;

  - қолданбалы  бағдарламалардың  жинағы  (ДҚ  бағдарламасы).

Деректер қорыақпараттың  сақталуын  қамтамассыз  етеді  және  ол  арқылы  мәліметтерді  тез  және  оңай  алуға  болады.  Мәліметтер  базасын  қарап  шығу,  оны  сұрыптау,  сұраныс  құру  арқылы  түрлендіру,  жаңарту  жұмыстарын  атқаратын  және  оның  қолданбалы  бағдарламалармен  әрекеттестігін  қамтамассыз  етуге  арналған  бағдарламалар  мен  тілдік  құралдарының  жиыны.

Деректер қорыныңбасқару  жүесі  ақпарат  пайдаланушының  сұранысына  сәйкес  толық,  нақты,  жинақы  болуы керек.

Деректер қорыныңбасқару  жүелері  атқаратын қызметіне  қарай  дербес  немесе  көппайдаланушы  болып  бөлінеді. 

Компьютерде  жұмыс  істейтін  дербес ДҚБЖ жергілікті  мәліметтер  базасын   құруға  мүмкіндік жасайды.  Дербес  ДҚБЖ-ға  Paradox,  dBase,  FoxPro,  Access  жатқызуға болады.

 

1.3 Ақпараттық  жүйелердің  архитектурасы

 

Деректер қорының орналасуына  қарай  мынандай  типтерін  белгілеуге  болады:

- жергілікті ДҚ;

- қашық ДҚ.

Жергілікті  мәліметтер  базасымен  жұмыс  жасау  үшін  жергілікті  қосымшалар,  ал  қашық  мәліметтер  базасымен  жұмыс  жүргізу  үшін  клиент-серверлік  қосымшалар  қолданылады.  Ақпаратты  өңдеу  үшін  арналған  қосымшаларды жасап жаттығуға Деректер қорыныңорналасуы  ықпалын тигізеді.

Delphi  қосымшалары   базасына  BDE  (Borland  Database  Engine  -  фирмасының  Деректер қорының  процессоры)  арқылы  енгізе  алады.  BDE  дегеніміз  динамикалық   кітапханалар  және  драйверлер  жиынтығы.  BDE  мәліметтер  базасымен  жұмыс  істеуді  қамтамассыз  ететін  Delphi  қосымшалары  бар барлық  компьютерлдерге  орнатылуы  керек.  BDE  арқылы  қосымшалар  мәліметтер  базасына  сұраныс  жіберіп,  қажетті  мәлімет  алады.

Жергілікті  Деректер қоры және  жергілікті  қосымшалар  бір  компьютерде  орналасқан.  Бұл  жағдайда  информациялық  жүйенің  жергілікті  архитектурасы  бар  дейді.  Мәліметтер  базасымен  жұмыс  біржақта  қолданылатын  тәртіп  бойынша  жүреді.  Керек  кезде  компьютерді  көмекші  ретінде  мәліметтерге  бір  уақытта  кіре  алатын  басқа  қосымшаларды  қосуға  болады.  Әрине,  бұл  кезде  бақылайтын  және  қорғайтын  арнайы  көмекші  құралдар  керек.  Бұл  құралдар,  әсіресе,  бір  қосымша  екінші  қосымша  редакцияланған,  жазбаларды  өзгертуге  тырысқанда  қажет.  Мәліметтер  базасы  әр  түрлі  осындай  бақылауды  өзінің  тәсілдері  арқылы  жүргізеді  және  әдетте  мәліметтерді  шектеп  бақылайтын  арнайы  құралдары  бар:

 

Сурет 2.  Жергілікті  архитектура

 

Жергілікті  мәліметтер  базасына  ену  үшін  BDE  Деректер қорыныңпроцессоры  стандартты  драйверлермен  және  dBase  фрматымен  Paradox,  FoxPro  жұмыс  істеуге  мүмкіндік  береді.  Желіге  қосылған  жергілікті  мәліметтер  базасын  қолдануға  көп пайдаланушы  қатынас құруды  ұйымдастыруға болады.  Бұл жағдайда  Деректер қорыныңфайлдары және олармен жұмыс істеуге арналған  қосымшалары сервер  желісінде орналасады.  Әр бір пайдаланушы өз  компьютерінен серверге  қосымшаны жібереді.  Осымен  қатар қосымшаның  көшірмесі де  жіберіледі.  Жергілікті 

Мәліметтермен  жұмыс  істегенде  әрбір  пайдаланушы  компьютер  желісінде  Деректер қорының  жергілікті  көшірмелері  қолданылады.  Бұл көшірме серверлерді  жаңа  мәліметтерді  толтырып  отырады.  «Файл - сервер»  архитектурасы  пайдаланушысы  аз  жерде  қолданылады,  оны  іске  қосуға  ДҚБЖ  жарайды,  мысалы, Paradox  немесе  dBase.  Бұл  архитектураның  ұтымды  жағы:  іске  қосу  қарапайымдылығы  және  қосымшалар  бір  пайдаланушыға  шығарылады  да  өзі  қосылған компьютер желісіне  бағынбайды. 

Бірақ  «файл - сервер»  архитектурасының  кемшіліктері  бар:

       1. Пайдаланушы   өзінің  мәліметтер  базасындағы   көшірмесімен істейді,  мәліметтер  кестесінің  біреуіне  жіберілген  әрбір  сұраныс  сайын   өзгеріп  тұрады.  Бұл  кезде  серверден  кестенің  жаңа  көшірмесі  жіберіледі.  Сонымен  егер  пайдаланушыға  серверден  кестенің  бірнеше  жазбалары  керек  болса,  онда  желімен  кесте  бүтіндей  жіберіледі.  Нәтижесінде  желі  артық  үлкен  көлемді  ақпаратқа  толады,  бұл  оның  ауырлатады  да  жылдамдығын  төмедетеді  және  ақпататтық  тұтас  жүйеге  жаман  әсерін  тигізеді.

      2. Әрбір   компьютердің  Деректер қорының  көшірмесі  бар,  бір  пайдаланушы   сол  көшірмеде  жасаған   өзгерістері  біраз  уақытқа   дейін  басқа  пайдаланушыларға  беймәлім  болады.  Сондықтан  үнемі  мәліметтер  базасын  өзгертіп  тұру  керек. 

3. Мәліметтер  базасын  басқару  әртүрлі  компьютерден  жүзеге

асырылады,  сондықтан  нәтижелі  бақылау  жұмысын  ұйымдастыру,  деректер қорының тұтастығын  және  құпиялығын  сақтау  қиындау  болады.

Алыстатылған  деректер қоры сервер-компьютер (5-сурет)  желісінде  орналасқан,  ал  осы  деректер қоры жұмыс  атқаратын  қосымша  пайдаланушы  компьютерде  орналасқан.  Бұл  «клиен-сервер»  архитектурасы:  ақпараттық  жүйе  біртекті  емес  бөлікке  бөлінеді:   сервер  және  деректер қоры клиенті.  Компьютер  -  сервер  клиенттен  бөлек  орналасқандықтан  оны  тағы  алыстатылған  сервер деп  атайды.

Клиент  -  пайдаланушының  қосымшасы.  Мәліметтер  алу  үшін  алыстатылған  серверге  Деректер қоры орналасқан  сұраныс  жібереді.  Сұраныс  алған  кезде, сұраныс  SQL  тілінде  тұжырымдалады,  ал  сервер  оны  алыстатылған  мәліметтер  базасын  басқаратын  арнайы  бағдарламасы  бар  SQL-серверге  жібереді.  Сонымен,  «клиен-сервер»  архитектурасында  клиент  тек  өзі  сұраған  мәліметтерді  ғана  алады.  Сұранысты  өңдеу  алыстатылған  серверде  жүзеге  асырылады.

 

 

Сурет 3.  «Клиент-сервер» архитектурасы («кең өлшемді»  клиент)

 

Бұл  архитектураның  ұтымды  жақтары:

- тек  қажетті   ақпарат  жүретіндіктен  желіге  ауырлық  түспейді.

- ақпарат  қауіпсіздігі  -  бұл  клиеттер  жіберген  сұраныстардың  барлығы 

серверде  орналасқан  бір  бағдарлама  бойынша  өңделеді;

       - клиент  қосымшаларының  қарапайымдылығы.

Бұл  «Клиен-сервер»  архитектурасын  жүзеге  асыру  үшін  көппайдаланушы  ДҚБЖ  қолданылады,  мысалы,  Oracl  немесе  Microsoft  SQL  Server.  Оны тағы  ДҚБЖ-дағы  өндірістік  деп  те  атайды,  өйткені  олар  көппайдаланушысы  бар  кәсіпорын  немесе  ұйымдардың  ақпараттық  жүйесін  құруға  мүмкіндік  береді.  Өндірістік  ДҚБЖ  күрделі  жүйе  болып  табылады  және  қуатты  есептеуіш  машинаны  талап  етеді.  Осындай  ДҚБЖ  қызмет  ететін  мамандарды  деректер қорының жүйе  администраторы  деп  атайды.  Жүйе  администраторларының  негізгі  міндеттері:

- мәліметтер  базасын  қорғау;

- деректер қорының тұтастығын  сақтау;

   - пайдаланушыларды  дайындау;

- басқа  мәліметтер  базасына  ақпараттарды  енгізу;

- мәліметтерді  тестілеу;

- резервтік  көшірме   және  қалпына  келтір;у

  - ақпараттық  жүйеге  өзгерістер  енгізу.

Delphi  қосымшалары   өнеркәсіптік  ДҚБЖ-ға  SQL-Links  драйверлері   арқылы  кіреді.  Delphi ДҚБЖ  InterBase-ге  бұл драйверсіз  де  кіре  береді.

Бұл  құрылым  екі  деңгейлі  -  қосымша-клиент  және дДеректер қорының сервері.

Сурет 4.  Үшөлшемді «клиент-сервер» архитектурасы

 

Үш өлшемді  архитектурада  мәліметтерге  қатынас  құруды  және  оларды  өңдеуге  арналған  құралдар  мен  кодтардың  бір  бөлігі  сервер  қосымшасынан  клиенттің  қосымшасы  белгіленіп  шығады.  Клиенттік  қосымшаның  өзі  әлсіз  немесе  «жіңішке»  деп  аталады.  Қосымшаның  серверінде  барлық  клиеттік  қосымшаларға    бірдей  құралдар  мен  кодттарды  орналастыру  ыңғайлы,  мысалы,  мәліметтер  базасына  қатынас  құру  құралдары.

Үш өлшемді  «клиент-сервер»  архитектурасының  пайдалы  жақтары  мынадай:

   - сервер  қосымшасына   ауыстырылған  операциялардан  серверді  түсіру:

        - керексіз  кодтарды  алып  тастау  арқасында,  клиенттік  қосымшалардың   көлемін  азайту;

        - барлық  клиенттердің  өзін  бірқалыпты  ұстауы;

        - клиенттерді  баптауды  оңайлату  -  негізгі  кодты  өзгерту   барысында  автоматты  түрде  қосымша  клиеттерінің  өзін  ұстауын  өзгерту.

 

 

 

 

 

4. Деректер қорының кестелері

 

Мәліметтер  базасын  қалыптастыратын,  кестелер,  каталогтарда (бумада),  қатқыл  дискіде  сақталады.  Кестелер  файлға,  бөлек  құжаттарға  немесе  электрондық  кестелерге  ұқсас (мысалы,  электрондық  процессор  Microsoft  Excel),  олардың  орнын  ауыстыруға,  көшірмесін  оңай  және  қарапайым  әдіспен  іске  асыруға  болады,  мысалы,  Windows  сілтеу  бағдарламасы  арқылы.  Бірақта,  құжаттардан  айырмашылығы  деректер қоры көп қолданушы  режимін  қолдайды,  яғни  бір  уақытта  бірнеше  пайдаланушы  мәліметтер  базасын  қолдана  алады.

Өрісте  бір  типтегі  немесе  үйреншікті  типтегі,  мысалы,  жолдық  толықсанды  немесе  уақыт  жайлы  мәліметтер  сақталады.  Өріске  мәліметтерді  тенгізе  бастағанда  автоматты  түрде  мәліметті  және  өрістің  типін  бір-біріне  сайлығы  тексеріледі.  Егер  осы  типтер  бір-біріне  сай

болмаса,  ал  мәліметтің  типін  өзгертуге  болмаса,  онда  ерекше  жағдайдың  болуына  кепіл  беріледі.

Кестелерді  құрудың  ерекшеліктері  ДҚБЖ  байланысты  болады,  яғни  құруға  және  жүргізуге  қолданылатын  мәліметтер  базасына  байланысты.  Мысалы,  dBase  жергілікті  кестеде  және  InterBase  кестелік  серверінде  автоинкременттік  типтің  өрісі  жоқ (автоматты  түрлендірумен),  ал  dBase  кестесінде  кілтті  анықтауға  болмайды.  Осыған  ұқсас  ерекшеліктерді  кестенің  типін (форматын)  таңдағанда  еске  ұстау  керек,  себебі  олар  тек  мәліметтер  базасына  әсер  етіп  қоймай,  және  де  осы  Деректер қорыныңжұмысын  құрғанда  да  еске  сақтау  керек.  Бірақта,  барлық  кестелердің  ерекшеліктеріне  қарамастан,  мәліметтер  базасын  құрудың  және  онымен  жұмыс  істеудің  жалпы  ерекшеліктері  бар.  Және  де  бағдарламалық  жасақтамалар  және  де  олар  әлі  де  қаралатын  болады.