Мерей сауда орталыгы деректер коры

-    Мерзім\уақыт – уақыт пен каленьдарлық датаны сақтайтын тип

• Ақшалық – ақшалық сомманы сақтайтын тип
• Есептегіш – жазбалардың енгізілу ретін есептеуге арналған тип
• Логикалық – логикалық типтерді сақтайтын тип
• OLE объектісінің өрісі – OLE объектілерін сақтауға арналған тип, мысалы мультимедиялық. Әрине бұл объектілер кестеде сақталмайды. МЕМО өрісі сияқты олар деректер қоры файлының ішкі құрылымында сақталады.
• Гиперссылка – интернеттің Web объектілері үшін URL адрестерін сақтайтын арнайы өріс. Сілтемені шерткенде автоматты түрде браузерлер қосылып, оның терезесінде объект шығады.
• Көмек беруші шебер – ол арнайы тип емес. Бұл объект арқылы өрістерге мәліметтерді енгізуді қолмен емес, оларды ашылған тізімнен таңдау арқылы орындауға болады [4].

 

 

1.2 Деректер қорының модельдері

 

1. Иерархиялық модель - мәліметтер арасындағы байланысты реттелген графтар арқылы сипаттауға болады. Қандайда бір программалау тілінде ерархиялық деректер қоры құрылымын есепатау үшін тармақ мәліметтер типі пайдалынылады. Мәліметтердің осындай үлгі  бойынша ұйымдастырылғаны  сатылық ретпен  орналасқан  ақпаратпен  жұмыс  істеуге  қолайлы,  бірақ  күрделі  логикалық  байланысы  бар  мәліметтермен  жұмыс  істеу  қиынға  түседі.

2.  Желілік модель - мәліметердің элементерінің еркін графтар түріндегі өзара байланыстын білдіреді. Желік деректер қорының схемасын сипаттауға екі тип пайдалынылады: жазба және байланыс.

Кемшіліктері:  құрылымның  қаттылығы  және  жүзеге  асыру  қиындығы.

Сонымен  қатар  екі  модельдің  едәуір  кемшіліктері:  мәлімет  құрылымы  мәліметтер  базасын  жобалау  кезеңінде  тапсырылады  (енгізіледі),  кейінгі  ұйымдастырылған  операцияларда  оны  өзгертуге  мүмкіндік  болмайды.

Объектілік  бағыттағы  модульде  Деректер қорыныңжеке  жазбалары  объект  түрінде  беріледі.  Бұл  модель  ірі  құрылымы  күрделі  мәліметтер  базасын  құруға  арналған  бұл  модельде  желілік  және  реляциялық  модельдің  ерекшеліктері  сәтті  үйлеседі.  Деректер қорының  жазбалары  және  олардың  өңдеу  функциялары  арасында  қажетті  байланыс  орнатылады.

3. Реляциялық модель - мәліметтердің реяциялдық моделін JBM фирмасының қызметкері Эдгар Код ұсынған және ол қатынас ұғымына негізделеді.  Бұл  терминді  70  жылдары  IBM  фирмасының  қызметкері  Эдгар  Коддом  ұсынған.  Реляциялық  Деректер қорыбір  бірімен  байланыста  болған  кестелер  жиынтығынан  тұрады.  Реляциялық  Деректер қорыныңұтымды  жақтары:  құрылымның  қарапайымдылығы,  икемділігі,  компьютерде  тез  шығатыны,  толық  теориялық  теориялық  сипаттамасы  бар.

Қатынас  деп –картежзж деп аталатын элементтер жиының айтады, қатынасты бейнелеудің көрнекті формасы екі өлшемді  кесте болып табылады.

4. Постреляциялық модель - мәліметтердің постреляциялық моделі кестенің жазбаларында сақталған мәліметтердің бөлімбеушілік шектеуін алып тастайтын кеңейтілен реляциялық моделі болып табылады. Постреляциялық модель көп мәнді, яғни мәндерді ішкі мәліметтерден құралған өрістерден тұрады.

5. Көп өлшемді модель - ол көп жүйелерге тадау жүргізу және шешім қабылдау үшін ақпаратты желел өңдеуге мүмкіндік береді.

Қордағы мәліметтерді қарастыратын көп өлшемді тәсілі реляциялық деректер қорын пайдаланылады. Көп өлшемді жүйелерге талдау жүргізу және шешім қабылдау үшін ақпараттық желі өңдеуге мүмкіндік береді. Обьектіге бағытталған деректер қоры құрамына тармақ түрінде берілген мәліметтер. Бұл деректер қорының логикалық құрамының сырттай  иерархиялық длеректер қоры ұсынылады.

6. Объектіге бағытталған модель - объектіге бағытталған модель тармақталған түрінде беріледі. Объектіге бағытталған деректер қорының логикалық құрылымы сырттай ерархиялы деректер қоры ұқсас.

Кестелерді байланыстырудың негізгі және қосымша кестелері болады. Негізгі және қосымша кестелердің байланыс өрістері қалай анықталуына тәуелді. Жалпы  жағдайда екі кесте арасында келесі 4 негізгі байланыстар түрі орналатылуы мүмкін:

1:1 - негізгі және қосымша кестелердің өрісітері кілтті болған жолдарда құрылады, және мұндай екі кестенің кілттік өрістің мәндері қайталанылады;

1:К - негізгі кестенің бір жазбасы қосымша жазбаның бірнеше жазбаға сәйкес келген кезде орындалады;

К:1 - 1 немесе бірнеше негізгі кестенің жазбалардың бір жазбасы сәйкес келсе оны 1 көпке байланысы деп атайды;

К:К - негізгі кестенің бірнеше жазбалары қосымша кестенің бір неше жазбаларына сәйкес келгенде  орындалады [5].

Мәліметтердің реляциялық моделі

Мәліметтердің реляциялық моделі – уақыт бойынша өзгеретін қатнас жиынтығы болып табылады. Ақпараттық жүйе құрамында қатнастардың жиынтығы пән аймағы тұралы мәліметтерді сақтауға және олардың арасында байланысты модельдеуге мүмкіндік береді. Мәліметтердің реляциялық модельдердің элементтері және олардың формалары 1- ші кестеде көрсетілген.

Реляциялық  модельдердің элементтері	Көрсету үлгісі
Қатнас	Кесте
Қатнас сызбасы	Кестенің атауы (кесте  бағаналарының аттарының жолдары)
Кортеж	Кестенің жолы
Мән	Кестенің кез-келген объектісі
Атрибут	Кесте бағаналарының атаулары
Домен	Атрибуттың қатысты  мәндерінің жиынтығы
Артибуттың мәні	Жазбадағы өрістің мәні
Бастапқы кілт	Бір немесе бірнеше атрибуттар
Мәліметтердің типтері	Кесте элементінің мәндер типтері

 

 

Кесте 1. Реляциялық модельдердің элементтері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қатнас – екі өлшемді кесте түрінде берілген бірнеше мәліметтерді қамтыйтын негізгі түсінік болып табыладжы.

Мән – деректер қорында сақталатын кез – келген табиғаттың объектісі туралы мәліметтер. Мән туралы мәліметтер қатнас ішінде сақталынады.

Атрибуттар – мәнді сипаттайтын қасиеттер түрінде болады. Кестенің құрлымында әр атрибут атқа ие болады, және оған кестенің кейбір бағаналарыдың аттары сәйкес келеді.

Математикалық қатнастарды  келесі түрде  жазуға боады. N жиыны  берілсін  D1,D2, D3,..., Dn, онда  R қатнас  <d1,d2,d3,,dn>  реттелге кортеждардың жиыны боладв, мұндағы dk Dk, dk – атриут, ал Dk – R қатнастың домені. «1 сурет» ҚЫЗМЕТКЕР қатнасының мысалы елтірілген.

Жалпы жағдайда кортеждаррдың  реті кез – келген жиында атнастар

анықталмаған. Бірақ реляциялық ДҚБЖ-да кортеждардың ыңғайлы орналастыру  үшін реттейді. Егер пайдаланушы реттеу атрибутын айтпаса, онда жүйе автоматты  түрде еңгізу реті бойынша кортеждерге  номерді меншіктейді.

 

 

 

ФАЖ	Бөлім	Қызметі	Туған күні
Хасанова Д.Н.      Мусанова  А.К.       Есимов Д.С.	002   001   002	Бастық   Бастықтың орынбасары   Инженер	27.09.51   15.04.55   13.10.70

 

 

 

Сурет 1. МЕТКЕР қатынасының  үлгісі

Реляциялық ДҚ –да  атрибуттардың орнын ауыстыру жаңа қатнастыңп пайда болуына әкелмейді.

Домен – қатнас атрибутының мүмкін болатын анықталған мәндердің жиынтығы болып табылады. ҚЫЗМЕТКЕР қатнасында 4 доменті бар. Домен 1 – барлық қызметкерлердің фамилияларын қамтиды, домен 2 – фирманың барлық бөлімдерінің номерін, домен 3 – қызметтердің түрлері, домен 4 – барлық қызметкерлердің туған жылын қамтиды.

Қатныс сызбасы (қатнас тақырыбы) атрибут аттарының тізімін көрсетеді. Мысалы, көрсетілген мысалда қатнас сызбасы ҚЫЗМЕТКЕР (ФАЖ, Бөлім, Қызметі, Туған күні) түрде болады. Қатнас кортеждардың жиынтығы қамтылатын қатнас (денесі) деп аталады.

Бастапқы кілт (кілттік атрибут, қатнас кілті) осы кортеждардың әрқайсысын идентифисациялайтын қатнас атрибуты деп аталады. Мысалы, ҚЫЗМЕТКЕР (ФАЖ, Бөлім, Қызметі, Туған күні) қатнасында  «ФАЖ» атрибуты кілттік болып табылады. Кілт құрамдас (күрделі) болуы мүмкін, яғни бірнеше атрибуттан тұрады.

R1 қатнаста А кілтті  емес атрибуттар бар болсын  дейік, бұның мәні басқа R2 қатнастың  В  кілттік атрибуты болсын. Онда R1 қатнастың  А атрибуты  сыртқы кілт болады.

 

Мәліметтерге  қатынас  құрудың  тәсілдері

Мәліметтерге  қатынас  құрудың  әдіс-тәсілдеріне  мыналар  жатады:

   - кезекті;

   - тікелей;

   - индекстік-кезекті.

Кезекті  әдіспен  мәліметтерді  көру  әдісі  -  кестенің  барлық  жазуларын  және  олардың  ішіндегі  керегін  іздеп  тауып  алуға  болады.  Бұл  кезекті  әдіс  өте  ыңғайсыз  және  іздеуге  бірталай  уақыт  талап  ететін  әдіс,  яғни  іздеуге  кеткен  уақыт  кестенің  көлеміне  (жазудың  санына)  байланысты.  Сондықтан, оны  кішігірім  кестелерге  ғана  қолдануға тиімді.

Тікелей  қатынас  құруда  жазу  кестеден  кілт  және  индекс  негізінде  таңдалады.  Бұл  жағдайда  басқа  жазуларды  көруге  болмайды.  Жоғарыда  айтылғандай,  кілттердің  және  индекстердің  мағынасына  қарай  тәртіпке  келтірілген  және  сілтемелері  бар,  яғни  кестелердегі  бөлек  орындарға  сілтеме  береді.  Іздеу  кезінде  кезекті  қатынас  құру  әдісі  бойынша  емес,  міндетті  түрде  мәліметтерге  қатынас  құруда  сілтеу  негізге  алынады.

Мәліметтерге  индекстік-кезекті  қатынас құру  әдісінде  іздегенде,  кезекті жеке  тікелей мәліметтерге  қатынас құру  әдістерінің элементтері бар.  Бұл әдіс  индекс  болған  жағдайда  ғана  іске  асады,  бірақ мағынасы  табылуы керек.  Оның  мағынасы  берілген  талаптарға  сай және  керекті жазуы бар индекстің сілтеуіне сай болуы керек.  Бұл мәліметтерге  тікелей қатынас құру  болып табылады.  Бірінші табылған  жазуды  өңдеуден  кейін,  ендігі  индекстің мағынасына  ауысуға болады  және  индекстің мағынасына  сай  кестеден  жазу  таңдалады.  Сонымен,  берілген  талаптарға  сай біртіндеп барлық  индекстер таңдалады,  яғни  кезекті мәліметтерге  қатынас құру  процессі  орындалады.

Мәліметтерге индекстік-кезекті  қатынас  құру  әдісінің  пайдалы  жағы  қатынас  құрудың максималдық мүмкіндігі,  бірақ,  кілттер мен индекстердің  жаңа  ақпараттың  сақталмауы.

Келтірілген  мысалдар  ДҚБЖ  түзеді  және  арнаулы  программалауды  керек  етпейді.  Жасушаның  тапсырмасы  Мәліметтер  базасына  керекті  құрылымын  анықтап  алу,  осы  жағдайда  кілттер  мен  индекстерді  анықтау.  Егер  өріс  үшін  индекс  құрылса,  онда  осы  өріс  бойынша  жазуларды  іздеген  кезде  автоматты  түрде  индекстік-кезекті  әдіс  қолданылады,  олай  болмаса кезекті  әдіс.

Кестемен  операция  орындаған кезде келесі  әдістердің  бірі  қолданылады:

- навигациялық;

- реляциялық.

Навигациялық  әдіспен  қатынас құруға  кестенің  әр  бір жазуын  өңдеу жатады.  Бұл әдіс  негізгі жергілікті  Деректер қорыжәне  өшірілген Деректер қорыныңкішігірім  көлемдегі  әдіс  қолданылады.  Егер  бірнеше  жазуларды  өңдеу  керек  болса,  онда  олар  тәртіппен  өңделеді.

Реляциялық  әдіспен  қатынас  құрудың  негізгі  бірнеше  жазуларды  өңдеуге  арналған,  осымен  қатар  бірінші  бір  жазу  өңделеді,  яғни бір жазудан құралған.  Сонымен мәліметтерге  реляциялық  қатынас құру  әдісі SQL-сұраныстарға  негізделген,  онда  оны SQL-белілеулер  деп атауға  болады.  Бұл қатынас құру  әдісі операцияларды орындауға,  яғни  өшірілген Деректер қорыжәне  олапмен  жұмыс  істегенде  ыңғайлы  болып  белгіленген,  бірақ  оны  тағы  да  жергілікті  мәліметтер  базасында  қолдануға  болады.

Қатынас  құру  программисттердің  таңдауына  байланысты  және  мәліметтер  базасына  қатынас  құру  құралдарына  байланысты  болады,  яғни  бағдарламаны  жасау  кезіндегі  қолданылатын  құралдар.  Мысалы,  Delphi-де  құрылған  бағдарламаларда,  навигациялық  қатынас  құру  әдісі  бойынша  Table  немесе  Query  компоненттерікөмегімен  орындауға  болады,  ал  реляциялық  Query  компоненттері  көмегімен.  Сонымен,  қатынас  құру  әдістері  Деректер қорыныңқұрылымына  қарай  анықталады,  ал  әдіс-тәсілдері  -  бағдарлама  деп  аталады.

 

 Кестелер  арасындағы  байланыс

Жеке  жағдайларда  Деректер қорыбір  кестеден  тұрады,  мысалы,  ұйым  қызметкерлерінің  тізімі.  Бірақ,  әдетте  реляциялық  Деректер қорыбір-бірімен  байланысты  кесте  жиынтығынан  тұрады.

 Кестелер  арасындағы  байланысты  ұйымдастыру  -  байланыстыру  немесе  кестелерді  қосу  деп   аталады.  Кестелер  арасындағы  байланысты  ДҚБЖ  ұсынған  құралдар  арқылы  мәліметтер  базасын  құрған  кезде  немесеқосымшаны  жасаған  кезде  тұрғызуға  болады.  Реляциялық  Деректер қорыбір-бірімен  байланысты  кестелерден  басқа  ешқандай  кестемен  байланыспаған  бөлек  кестелер  де  болуы мүмкін.  Бұл реляциялық  Деректер қорыныңмағынасын  бұзбайды,  өйткені бұл базадағы  ақпараттардың барлығы ортақ бір жүйеге  жатады.  Кестелерді  байланыстыру  үшін  байланыс  өрісін  қолданады.  Байланыс  өрісі индексті  болуы керек.  Бастапқы  кестемен  байланыстыру  үшін  бағыңқы  кестеден  индекс  алынады.  Ол  индексті  тағы  сыртқы  индекс  деп  атайды.

Индекстерді  қолданудың  ерекшелігі,  ол  байланыстыратын  кесте  форматтарына  байланысты  болады.  Мысалы,  dBase  кестесі  үшін  индекстер  бір  өрісте  құрылады  да,  кілттерге  (алғашқы  немесе  басыңқы),  индекстерге  бөлінбейді.  Бағыңқы,  басыңқы  кестелер  арасындағы  байланысты  ұйымдастыру  үшін  сәйкес  келетін  өрістерге  қарай  құрылған  индекстерді  қолданады.