Информатика пәні бойынша критерилі –бағытталған тапсырмаларды құру технологиясы

Теориялық және тәжірибелік  зерттеу нәтижесінде 60–жылдардың басында  кибернетика білімнің фундаментальді негіздері жалпы білім беру жүйесіне кіру керектігі және бұл сұрақты шешу үшін мектеп пәндеріне жаңа арнайы пән енуі керектігін түсінеді. 

Ең басында В.С.Леднев жаңа пәннің атауы ретінде «кибернетика»  терминін қолданды, бірақ ол принципке  сай болмады.

Кибернетиканың ақпараттық процестердің жалпы заңдылықтарын зерттейтін ғылымы ретінде пайда болуы қоршаған ортаны тануда үлкен қадам болды. Математикалық жүйелердің осы екі типіне – физика және кибернетика байланыстырады. В.С.Леднев ғылымның екі қатарын талдайды:

• материяның заттай-энергетикалық ұйымдасуын зерттейтін ғылымдар (химия, космология, физика);
• сатерияның кибернетикалық (антиэтропиялы) ұйымдасуын зерттейтін ғылымдар (киберентика, биология, комплекс, антропологиялық ғылымдар, қоғамтану, техникатану);

Сонымен қатар  физика және киберенетика аспектілі ғылымдар категориясына жатады, яғни нақтылықтың жалпы заңдылықтарын, заттай-энергеитикалық және киберентикалық заңдылықтарын зерттейтін ғылымдар. Бұның негізінде жалпы білім берудің ортақ қағидасы құрылады. Бұл қағида негізінде қоршаған ортаны зерттейтін жалпы білім беру пәндері екі топқа бөлінеді: заттай-энергетикалық және кибернетика-ақпараттық. Осы әрбір топта жүйе құраушы элементтері болады. Заттай-энергетикалық топта бұл – физика, кибернетика-ақпараттық топта –кибернетика (информатика).

Жоғарыда келтірілген  қағидаға және негізгі оқу пәндері  екі фактор мен - әрекеттің жалпы  құрылымының және зерттеу объектісінің құрылымы мен анықталатындықтан, В.С.Леднев кибернетиканы негізгі оқу пәндеріне  енуі керек деген тұжырым жасайды. Кибернетика пәні ХХ ғасырда пайда болған жалғыз жаңа пән, қалғаны ХІХ ғасырда пайда болған.

Одан кейін  мынадай сұрақ туады: информатиканы  білім беру жүйесіне жеке пән ретінде  ме немесе басқа бір пәнге ендіру керек пе? В.С.Леднев информатиканы  жеке курс ретінде келесі аргументтерді берген:

«Егер кибернетиканы  басқа ғылымға енгізсек, ол өзінің негізін жоғалтып алады. Бұл оқушылардың  кибернетика туралы білімін таяздатады. Сондықтан кибернетиканы жеке оқу  курсы ретінде енгізу керек. Кибернетика  туралы білімді басқа пәндерді де жалғастыруға болады».

 

2 Оқу үрдісін түрлендіріп, оқушыларды оқытудағы тапсырмалар

2.1 Оқу үрдісін ақпараттандыру  арқылы информатиканы оқыту

 

Педагогикалық іс-әрекеттің әрқашан да мақсаты  бар. Осы мақсатты іске асыру үшін педагогикалық жобалау қолданылады. «Педагогикалық жобалау» терминін ғылыми айналымға А.С. Макаренко енгізді: «Тұлғаны тәрбиелеу өнімі ретінде жобалау қоғамның тапсырысы негізінде өндірілуі қажет».

Педагогикалық жобалау –  педагогикалық іс-әрекетті ұйымдастырудағы  бастапқы кезеңі. Қажетті адамдарды арнайы сапаларға ие болатындай тәрбиелеуге болмайды.

Қазіргі заман шарттарында  педагогиканың алдында мақсат қойылған: есейіп келе жатқан ұрпақты ақпараттандырумен  байланысқан қазіргі қоғам дамуының сапалы жаңа қезеңіне белсенді енгізуіне  дайындау және тәрбиелеу. Осы мақсатты жету – яғни қоғамның саяси тапсырысын орындау.

Ақпараттық қоғамдағы  тіршілік әрекет ерекшеліктері есейіп келе жатқан ұрпақты дайындауда шығармашылық белсенді болу қажеттілігін анықтайды. Сондықтан педагогикалық жобалаудың негізгі идеясы оқытуды дамытатын, оқытылатын тұлғаны дамыту идеясы болып табылады. Педагогикалық процессте информатиканың әдістері мен құралдарын қолдану мектеп оқушылардың әлеует шығармашылығын дамыту үшін қызмет етеді, өзінің іс-әрекет нәтижелерін болжамын іске асыра білуін қалыптастыру, тапсырманың іздеу жолдарының және шешу технологиясының стратегиясын жасау. Ол үшін қоғамның жаңа мүшесі ақпараттық мәдениетке ие болуы қажет.

Ақпараттық мәдениет адамның  жалпы мәдениетінің құраушысы болып  табылады. Ғылыми-техникалық прогресс және ақпараттық технологияның пайда болуы тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыру қажеттілігін анықтады. Ақпараттық қоғам қалыптасқан кезде адамдарды үлкен көлемді ақпаратты жылдам қабылдауға және өңдеуге дайындау, олардың жұмыстың қазіргі құралдарды, әдістерді және технологияларды басып алу. Адам ақпаратпен сөйлеу мәдениетінің нақты деңгейіие болу міндетті. Адамның информатика әлеміне қатынасының үш деңгейін бөліп алуға болады: компьютерлік білгіштік (компьютермен және сандық техникамен бастапқы танысуы), компьютерлік сауатталық және ақпараттық мәдениет.

Компьютерлік сауатталық – бұл жаңа ақпараттық технологиялар  құралдарымен жұмыс жасай білу, жиі  айтқанда, қандай да бір әмбебап  таралған программалық тілінде программаны  жаза білу.

Ақпараттық мәдениет – ақпарат және оны үшін қолдану мақсатымен жұмыс жасай білу, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды хабарлау және өңдеу, қазіргі техникалық құралдар және әдістер.

Ақпараттық мәдениет адамның саяси табиғатымен сабақтас. Ол адамның алуан шығармашылық қабілет өнімі болып табылады, осылайша көрінеді:

- Техникалық құрылғыны қолдану бойынша нақты дағдыда (телефоннан дербес компьютер және компьютерлік желіге дейін);

- Өзінің іс-қимылында көптеген программалық өнімдердің базалық құрамы болатын ақпараттық технологияларды қолдану қабілетінде;

- Алуан түрлі дерекнамалардан ақпараттарды жинай білуінде: периодты баспалардан, электронды коммуникациялардан, оны түсінікті түрде тапсыру және оны тиімді қолдану;

- Алуан түрлі ақпаратпен жұмыс жасай білуінде;

- Өзінің іс-әрекет облысында ақпараттық ағымдардың ерекшеліктерін білуінде [11, 433б].

Адамның ақпараттық мәдениетінде маңызды құрамдасы мақсаттарды қалыптастыру және тандай білу болып табылады, сонымен қатар, тапсырмалардың қойылымын жүзеге асыру, оқытылатын процестер мен құбылыстарға ақпараттық модельдер құру; автоматтандырылған ақпараттық жүйелердің көмегімен ақпараттық модельдерді талдау және алған нәтижелерді түсіндіру; қабылдайтын шешімдердің зардаптарды болжау және сай келетін қорытынды жасау; оқытылатын процестер және мәліметтер қор құбылысын талдау үшін жасанды интеллект жүйелерін және басқа да ақпараттық технологиялар білімдерін қолдану. Осындайда мәліметтер және білімдерді ретке келтіруді, жүйелеуді және құрылымдауды, мәліметтер және білімдерді ұсыну әдістерін, ақпараттық модельдеу мәнін түсіне білу маңызды.

Ақпараттық мәдениет өзіне оны дамытуға және белгілі бір іс-әрекетке бейімдеуге жағдай жасайтын білімдерді тандайды (кибернетика, информатика, ақпарат теориясы). Ақпараттық және коммуникационды технологиялар білімі ақпараттық мәдениеттің ажыратылмайтын бөлігі болып табылады және оларды рутиндік операцияларды автоматтандыру үшін қолдана білу.

Оқушыларда ақпараттық мәдениетті қалыптастыру педагогикалық іс-әрекеттің  маңызды мәселесі болып саналады.

Білім беру ақпараттандыру оқытылатын пәндердің, қызығушылығы бойынша  оқудан тыс сабағының, кәсіби дайындығының мағынасына әлді әсер етеді.

Қоғамды ақпараттандыру өлшемі бойынша білім беру мазмұнынын өзгеруі бірнеше бағыт бойынша  жүреді [1, 13б].

Бірінші бағыты оқушылардың информатика облысында  жалпы білім беру және кәсіби дайындықты қамтамасыз ететін оқытылатын пәндерінің қалыптасуымен байланысты.

Екіншісі –  адам іс-әрекетінің барлық облыстарында норма түрінде қолданылатын информатика  әдістері мен жағдайларының кеңейтілуі.

Үшінші бағыт  ақпараттандырудың оқыту мақсаттарына тереңдетілген түрде әсер етумен байланысты. Ол ақпараттық-компьютерлік революцияның дамуымен байланысты, сол  сияқты ақпараттық үрдіспен және болашақ  ұрпақтардың пайда болуымен.

Білім беру облыстарының стандарттары ақпараттық технологияларды  қолданудың педагогикалық мақсаттарын  ескерумен жасалуы керек.

Бірінші мақсат – оқушы тұлғасының дамуы, оның ақпараттық қоғам шартындағы өмірге дайындығы.

Екінші мақсат – ақпараттық технологияларды қолданушылар мен информатика облысындағы мамандарды дайындау.

Үшінші мақсат – педагогикалық іс-әрекеттің  барлық деңгейінің интенсификациясы: оқыту сапасының және эффективтілігінің  жоғарылауы, пәнаралық байланыстардың тереңдетілуі.

Педагогикалық жобалаудың қиын және үлкенкөлемді үрдісінде білім беру стандарттары басты рольді атқарады.

Біріншіден, олар мұғалімдерді алқындыру педагогикалық  іс-әрекеттегі ақпараттық технологияларды  қолдануға бағыттайды. Білім беру стандарттары мұғалімдердің және тәрбиешілердің жекелік жоспарлауы үшін, сол сияқты оқыту-тақырыптық жоспарлар мен сабақ жоспарлары үшін ағымдық құжаттары болып келеді. Білім беру стандарттарының негізінде педагогикалық іс-әрекетте қолданылатын ақпараттық технологиялардың түрлері анықталынады. Олар:

1) ақпараттық технологияларды оқыту процестерін жасау үшін (олардың эффективтілігі мен сапасының жоғарылауы үшін) қолдану.

2) ақпараттық технологияларды оқушы тұлғасының дамуы үшін қолдану.

3) ақпараттық технологияларды коммуникациялар үшін қолдану.

4) Ақпараттық технологияларды оқытудың тәжірибелік-зерттеушілік іс-әрекеті үшін қолдану.

Екіншіден, білім  беру стандарттары жеке сабақтардың құрамын анықтайтын оқыту-әдістемелік материалдарды жасау үшін ағымдық болып келеді.

Білім беру стандарттары да, оқыту-әдістемелік материалдар да мұғалімдер мен оқушылардың қолданатын ақпараттарымен және білімдерімен толықтырылады.

Мұғалімнің  педагогикалық шешім қабылдауы  ерекше «педагогикалық» деп аталатын ақпаратты жасау мен алу негізінде  жасалады.

Педагогикалық ақпарат – педагогикалық білім мен фактілердің арасындағы тәуелділік. Оған кіретіндер:

- оқыту және тәрбие мақсаттарын анықтайтын мемлекеттік нормативті құжаттар;

- педагогикалық іс-әрекеттің құрамын, жағдайлары мен әдістерін анықтайтын ғылыми концепциялар;

- оқушылардың меңгеруіне арналған оқытушылық, ғылыми, өндірістік, эстетикалық, экологиялық және т.б. білімдер.

- Ұжымдық және тұлғалық диагностика негізінде алынған ақпарат; ұзақмерзімді болжам үшін берілген педагогикалық жүйелер анализі;

Педагогикалық ақпарат мынадай талаптарға жауап беруі тиіс:

Біріншіден, актуальділік талабы. Ақпарат, оны қолдану кезінде  бағалы болуы керек.

Екіншіден, анықтық  талабы. Ақпарат нақты объектілерді көрсетуі керек.

Үшіншіден, көрсету  талабы. Ақпарат педагогикалық объектілер қасиеттерінің нақты көрсетілуі үшін дқрыс алынуы және құрастырылуы керек.

Төртіншіден, толықтылық талабы. Ақпарат педагогикалық шешімнің дұрыс қабылдануы үшін мәліметтердің  минималды, бірақ жеткілікті жиынтығына ие болуы керек.

Бесіншіден, құрамдылық талабы. Ақпарат педагогикалық объект жөніндегі мәліметтердің барлық жиынтығын көрсетуі керек.

Алтыншыдан, оперативтілік  талабы. Ақпарат, оның мінездемесінің өзгеруіне байланысты оперативті түрде  жаңартылып отыруы тиіс.

Қазіргі кездегі  педагогикалық іс-әрекетті ақпараттандыруда педагогикалық ақпарат белсенді түрде қолданылады, өңделеді және ақпараттық технологиялар көмегімен тасымалданады.

Мұғалімдер  мен оқушылар іс-әрекетінің барлық жағына әсер ететін ақпараттық білім  беру ортасының қалыптасуы жасалынады.

 

2.2 Информатиканы ойын көмегімен дамыта оқыту

 

Информатиканы оқытуда  ойын, білімнің дидактикалық бірліктерін  ірілендіру, зерттеу, ақпаратты-коммуникациялық  және тұлғалық-бағдарлы, ынтымақтастық  және жобалау технологияларын қолдану  жоспарланады.

9-сыныпта балалардың танымдылық белсенділігін арттыру үшін ойын технологиясын пайдалану жалғастырылады, дидактикалық ойындарды қолдану жиілігі біртіндеп кемиді, ойын іс - әрекеті оқыту іс-әрекетіне ұласады.

Төртінші сыныпта алгоритмдерді  сипаттау, құрастыру және талдау, нысандар арасындағы қатынастарды тағайындау және оларды график түрінде кескіндеу; заттарды біріктіру және жіктеу; қарапайым алгоритмдерді табу және оны салу; логикалық есептер мен заңдылықтарды іздестіруге бағытталған есептерді шешу; ұқсастығы бойынша шешімді табу; логикалық қорытындылар тізбегін түзу қажеттігі туындайтын жұмыстар жалғастырылады да зерттеу біліктерін қалыптастыруға ықпал етеді [12, 73б].

Тұлғалық-бағдарлы оқыту  технологиясы танымдық қабілеттерді, ақыл-ой іс - әрекет тәсілдерін дамытуға және жетістікке жету жағдаятын туғызуға септігін тигізетін өзіндік жұмыстары әр түрлі деңгейдегі шығармашылық тапсырмаларды орындау барысында іске асырылады.

Ілгері жаңалықтар мен жаңа технологияларға толы ақпараттық қоғамда жаңаша ойлау стилін қалыптастырудың әлеуметтік маңызы зор. Көрнекі-бейнелік ойлаудан сөздік-логикалық ойлауға көшу, қабылдаудың, талдау және саралау сипатына ие болуы, жадының жетілдірілуі 3-сыныпта зияттың қарқынды дамитындығын білдіреді.

Жобалау әдісі  оқушылардың тұрмыстық мәселелермен және оларды шешумен байланысты білім беру жағдаяттарын жасақтауға мүмкіндік беретін құзыреттілікке бағдарланған пәндік тапсырмаларды, жеке және топтық жобаларды орындау арқылы іске асырылады.