Моно, ди және полисахаридтерге тән түсті реакциялар

Толленс реакциясы. 0,5мл 1%   AgNO₃    ерітіндісіне 5-7 тамшы 10% аммиак ерітіндісін араластыра отырып, түзілген тұнба ерігенше қостым. Қоспаға бірдей мөлшерде қант ерітіндісін қосып қыздырдым, сонда пробирка қабырғасында жалтыраған айна пайда болды:

               2AgNO₃+2NH₄OH         Ag₂O+2NH₄NO₃+H₂O

CH₂OH-(CHOH)₄- С +Ag₂O          CH₂OH-(CHOH)₄-COOH+2Ag

Моносахаридтерге  түсті реакциялар. Фруктоза, кетогексозалар үшін Селиванов реакциясын жүргіздім. Фруктоза күшті минералды қышқылдардың әсерінен үш молекула c жоғалтып, оксиметилфурфуролға айналды.Ол фенолды қосылыстармен, мысалы резорцинмен- C₆ H₄(OH)₂  әрекеттескенде қоңыр түске айналды.

2 мл фруктоза ерітіндісіне  сондай мөлшерде концентрлі  HCI  қосып қыздырдым. Қыздырар алдында аздап резорцин кристалдарын салдым.Қыздыру барысында қызыл-қоңыр түс пайда болды. Саливанов реакциясы үшін Толленс реактивін қосып пайдаланған дұрыс. Ол үшін 2мл алып су ваннасында қоңыр-қызыл түс пайда болғанша жайлап қыздырдым.

Рабинозаға  түсті реакция  / флороглюцин таспасы/. Гексозалардың өкілдері сияқты концентрлі CHI   әсерінен пентозаларда үш молекула суын жоғалтып фурфуролға айналды. Ал ол фенолды қосылыстармен реакцияласу нәтижесінде; мысалы, флороглюцинме  -C₆H₃ (OH)₃ әрекеттесіп, шие түсті өнім берді. 2-3 мл арабиноза ерітіндісіне 2-3мл концентрлі HCI және флороглюцин кристалдарын қосып тартпа шкафта қыздырудың нәтижесінде қоспа шие түске боялды.

Анилин  реакциясы. 2-3мл арабиноза ерітіндісіне сондай мөлшерде концентрлі HCI қосып қыздырдым. Қыздырудан бұрын фильтр қағазының кесінділерін анилин ерітіндісіне батырып алып, пробирканың қабырғасына қыстырып қоямыз. Сол кезде ол малина түске боялды.

Моносахаридтерге минералды  қышқылдардың  әсері

1.

  CHOH   –    CHOH       CH – CH

     |     ||       +HClконц           ||       ||

HOH₂C CH              CH         - 3H₂O        HOH₂C        C         

      \              /     \                                        \    /     \     _// O

       OH     HO   C=O                     O       

                    гексоза    оксиметилфурфурол

 

 

  CHOH   –    CHOH                 CH – CH

     |     |       +HClконц   ||       ||

              CH              CH         - 3H₂O        C        C         

   /   \              /    \    _// O               /   \    /     \     _// O

         H     OH     HO     C    H     O    C

   ^\\ H           ^\ H

        

пентоза      фурфурол

 

Кетогексозаға реакция. Селиванов  реакциясы. Әдетте бұл реакция кетозаларды анықтау үшін қолдандым. Әсіресе фруктозаны және гидролизденгенде фруктоза беретін күрделі қанттармен /сахароза/ жұмыс істегенде жақсы шықты.

Бұл реакция оксиметил  фурфурол түзілуге негізделген, резоцинмен әрекеттескенде қызыл түске боялды. Пробиркаға 1мл фруктоза ерітіндісіне 1мл меншікті салмағы 1,19 тұз қышқылын қосып оның үстіне бірнеше түйір резорцин салдым. Пробиркадағы сұйықтықты қайнап тұрған су ваннасында 1-2 минут қыздырғанда, қоспа қызыл түске боялды. Селиванов реакциясы үшін Толленс реактивін пайдаланған ыңғайлы. 2мл фруктоза не сахароза ерітіндісіне бірнеше /5-7/ тамшы Толленс реактивін қостым. Сосын оның жайлап су жылытқышында қыздырғанда қызыл түске боялғанын көруге болады.

Көмірсуларды α –нафтол мен тимол арқылы ашу реакциясы

Көмірсулар  α-нафтол мен H₂SO₄ бар ортада күлгін түске, ал тимол көмірсумен H₂SO₄ бар ортада қызыл түске боялды.

Дисахаридтерге  реакциялар. Сахароза, мальтоза, лактозаның тотығу-тотықсыздану реакциялары. 3мл дисахаридтердің кез-келген өкілінің ерітіндісіне сондай мөлшерде Фелинг сұйықтығын қосып қыздырдым. Нәтижесінде мальтоза мен лактоза оң реакция, ал сахароза теріс реакцияны көрсетті. Себебі сахарозадағы активті ОН тобы бір-бірімен әрекеттесу нәтижесінде өзгермейді.

Сахарозаға  түсті реакция. Сахароза күкірт қышқыл кобальтпен түсті реакция береді. 2-3мл сахароза ерітіндісіне 0,5мл 2% CoSO₄ және 2мл 10% NaOH қосқанда ерітінді күлгін түске боялды.

Моносахарид пен дисахаридтің оптикалық қасиеті. Егер қант ерітіндісіне призмадан өткен сәулені түсірсек, онда ол оның поляризация жазықтығын өзгертеді. Оның себебі көмірсудың  С  атомына жалғасқан радикалдың асиметриялық жағдайының болуына байланысты. Осы қасиетін пайдаланып, бір-бірінен ажыратады. Қанттардың оптикалық активтілігі олардың меншікті айналу бұрышы мөлшерімен анықталады. Меншікті айналу 20^оС концентрациясы 1гр /мл және қалындығы 1дм ерітінді қабаты сәуле өткендегі поляризация жазықтығының айналу бұрышына тең.

Көмірсулардың мутаротациялық немесе биротациялық /физико-химиялық/ қасиеттері өлшенеді:

Алдын-ала дайындалған  көмірсу ерітіндісінің / глюкоза,мальтоза/ оның көп уақыт бұрын дайындалған ерітіндісіне сәулені сындыру бұрышы өзгеше болады. Айналу бұрышы глюкозаның   α, β стероизомерлерінің болуына байланысты. Глюкозаның осы 2 формасының да поляризация жазықтығының айналу бұрышы әр түрлі болғандықтан, поляризацияланған сәуле оңға бұрылады. Біраз уақыт тұрғаннан кейін ол екеуінің тепе-тендік қалыпқа келуі біртіндеп байқалады. Мысалы, глюкоза төмендегідей сындыру бұрышын көрсетеді: α – глюкоза + 119,6^о бұрылу бұрышын көрсетсе, глюкоза + 19,3^о көрсетеді. Олардың тепе-тендік айналу бұрышының шамасы 52,5^о тең.

Мутаротациялық қасиетті барлық моносахаридтер көрсетеді. Ал, дисахаридтердің ішінде лактоза, мальтоза көрсетеді. Сахароза мутаротациялық құбылысты  бермейді, себебі құрамында бос жартылай ацетальды ОН тобы жоқ. 5гр глюкозаны өлшегіш цилиндрге ерітіп,  жақсылап араластырып, оның айналу бұрышын анықтайды. Ерітіндінің айналу бұрышын әрбір жарты сағат сайын поляриметр арқылы анықтағанда, глюкоза ерітіндісінің және оның жаңадан дайындалған ерітіндісімен салыстырған айналу бұрышының берген айырмасының мәні ерітіндінің сол алынған моносахаридінің  екі изомерінің бар екенін көрсетеді.

Озазондарды алу. Кейбір қанттар фенилгидразинмен озазондар түзеді. Түзілген озазондардың кристалдарының пішіні әр түрлі болып келеді. Озазондардың осы қасиеті қанттардың бір өкілін екіншісінен ажыратуға пайдаланылады. Озазондарды моносахаридтерде және альдегид не кетон топтары бар дисахаридтерде береді. Озазон түзілу реакциясы үш сатыдан тұрады:

1. Моносахаридтердің корбанилді топтары фенилгидразинмен реакцияласып, суда еритін гидразон түзеді. 

 

          _// O                               _// N – NH – C₆H₅

         C                                           C         

| ^\ H                                                                      |  ^\ H   

  H – C – OH                   H – C – OH         

          |                                                       |            

HO – C – H          CH₂COONa   HO – C – H + H₂O          

           |          + H₂N – NH – C₆H₅                         |          

   H – C – OH                              H – C – OH          

           |           фенилгидразин                            |       

   H – C – OH                        H – C – OH    

           |                                       |    CH₂OH                     CH₂OH                   

         глюкоза         глюкофенилгидразон

 

2. Гидразон тағы да фенилгидразиннің жаңа молекуласымен реакцияласып, құрамындағы екінші көміртек аттомында карбонильді тобы бар аралық қосылыс түзеді және анилин мен аммиак бөлініп шығады

            _// N – NH – C₆H_{5                                      //} N – NH – C₆H₅

         C                                           C         

| ^\ H                                                                      |  ^\ H   

  H – C – OH                 C = O         

          |                                                       |            

HO – C – H     + H₂N – NH – C₆H₅        t⁰       HO – C – H + H₂N – C₆H₅ - NH          

           |                                        |          

   H – C – OH                              H – C – OH          

           |                                            |       

   H – C – OH                        H – C – OH    

           |                                       |    CH₂OH                     CH₂OH                   

 глюкофенилгидразон                фенилглюкозазон

3. Түзілген аралық қосылыс фенилгидразиннің үш молекуласымен реакцияласып, суда қиын еритін озазондардардың к<span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439__Char" style=" font-size: 14pt; text-decoratio