Мажеритарлық сайлау жүйесі

1) бiрiншi кезекте алимент өндiрiп  алу жөнiндегi талаптар, сондай-ақ  өмiр мен денсаулыққа келтiрiлген  зиянды өтеу жөнiндегi талаптар  қанағаттандырылады;

2) екiншi кезекте қамтамасыз ету  сомасы шегiнде, жеке кәсiпкерге  тиесiлi мүлiк кепiлiмен қамтамасыз етiлген несие берушiлердiң талаптары қанағаттандырылады;

3) үшiншi кезекте бюджетке және  бюджеттен тыс қорларға төленетiн  мiндеттi төлемдер бойынша берешек  өтеледi;

4) төртiншi кезекте еңбек шарты  бойынша жұмыс iстеп жүрген  тұлғалардың еңбегiне ақы төлеу жөнiндегi және авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеу жөнiндегi есеп айырысулар жүргiзiледi;

5) бесiншi кезекте заң актiлерiне  сәйкес басқа несие берушiлермен  есеп айырысу жүргiзiледi.

Әрбiр кезектегi несие берушiлердiң  талаптарын қанағаттандыру заңды тұлғалардың банкроттығы туралы заң актiлерiнде көзделген ережелер бойынша жүргiзiледi.

5. Банкрот деп танылған борышкер  несие берушiлермен есеп айырысып  болғаннан кейiн кәсiпкерлiк қызметке  байланысты қалған мiндеттемелердi орындаудан босатылады, бұған банкрот деп жарияланған адамның азаматтардың өмiрiне немесе денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жауапты болатын талаптары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жеке сипаттағы өзге де талаптар қосылмайды.

Ескерту. 21-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 1997.07.02. N 144-I, 21-баптың 4-тармағында 2) және 4)-тармақшалар жаңа редакцияда - 1998.03.02. N 211-I, өзгерту енгiзiлдi - 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

22-бап. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi

кәмелетке толмағандардың әрекет қабiлеттiлiгi

1. Он төрт жастан он сегiз  жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар  мәмiлелердi ата-анасының, асырап алушыларының  немесе қорғаншыларының келiсiмiмен  жасайды. Мұндай келiсiмнiң нысаны заңдарда кәмелетке толмағандар жасайтын мәмiле үшiн белгiленген нысанға сай келуге тиiс.

2. Он төрт жастан он сегiз  жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар  өздерiнiң табысына, стипендиясына,  өзге де кiрiстерiне және өздерi  жасаған интеллектуалдық меншiк  құқығы объектiлерiне өз бетiнше билiк етуге, сондай-ақ тұрмыстық ұсақ мәмiлелер жасасуға құқылы.

3. Жеткiлiктi негiздер болған жағдайда  қорғаншылық және қамқоршылық  органы кәмелетке толмаған адамның  өз табысына, стипендиясына, өзге  де кiрiстерiне және өзi жасаған интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне өз бетiнше билiк ету құқығын шектеуi немесе ол құқықтан айыруы мүмкiн.

4. Он төрт жастан он сегiз  жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар  осы баптың ережелерiне сәйкес  өздерi жасаған мәмiлелер бойынша  дербес жауапты болады және өздерiнiң әрекеттерiнен келтiрiлген зиян үшiн осы Кодекстiң ережелерi бойынша жауап бередi.

23-бап. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандардың 

әрекет қабiлеттiлiгi

1. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке  толмағандар үшiн мәмiлелердi, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, олардың атынан ата-анасы, асырап алушылары немесе қорғаншылары жасайды.

2. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке  толмағандар өздерiнiң жасына  лайықты, жасай салып орындалатын  тұрмыстық ұсақ мәмiлелердi өз  бетiнше жасауға құқылы.

24-бап. Қорғаншылық және қамқоршылық  органдарының 

кәмелетке толмағандардың мәмiле жасауына және

кәмелетке толмағандар үшiн мәмiле жасауға 

келiсiмi

Заң құжаттарында кәмелетке толмағандардың мәмiле жасауына және кәмелетке толмағандар  үшiн мәмiле жасауға қорғаншылық және қамқоршылық органының алдын ала келiсiмi талап етiлетiн жағдайлар белгiленуi мүмкiн.

25-бап. Кәмелетке толмағандардың  банкiлерге салымдар 

салу және салымдарға билiк ету  құқығы

1. Кәмелетке толмағандар банкiлерге  салымдар салуға және өздерi салған салымдарға дербес билiк етуге құқылы.

2. Он төрт жасқа толмаған кәмелетке  толмағандардың атына басқа бiреудiң  салған салымдарына олардың ата-анасы  немесе өзге де заңды өкiлдерi билiк етедi, ал он төрт жасқа  толған кәмелетке толмағандар өздерiнiң атына басқа бiреу салған салымдарға өз бетiнше билiк етедi.

26-бап. Азаматты әрекет қабiлеттiлiгi  жоқ деп тану 

1. Жүйке ауруы немесе ақыл-есiнiң  кемдiгi салдарынан өз әрекеттерiнiң  мәнiн түсiне алмайтын немесе  не iстегенiн бiлмейтiн азаматты  сот әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп тануы мүмкiн, соған байланысты оған қорғаншылық белгiленедi.

2. Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп  танылған азаматтың атынан мәмiлелердi оның қорғаншысы жасайды. 

3. Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адам  сауығып кеткен немесе денсаулығы едәуiр жақсарған жағдайда сот оны әрекет қабiлеттiлiгi бар деп таниды, бұдан кейiн одан қорғаншылық алынады.

27-бап. Азаматтың әрекет қабiлеттiлiгiн  шектеу 

1. Спирт iшiмдiктерiне немесе есiрткi  заттарға салыну салдарынан өзiнiң  отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың әрекет қабiлеттiлiгiн сот Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексiнде белгiленген тәртiп бойынша шектеуi мүмкiн. Оған қамқоршылық белгiленедi. Ол тұрмыстық ұсақ мәмiлелердi өз бетiнше жасауға құқылы. Басқа мәмiлелер жасауды, сондай-ақ табысын, зейнетақысын және өзге де кiрiстерiн алуды және оларға билiк етудi ол тек қамқоршысының келiсiмiмен ғана жүзеге асыра алады.

2. Азамат спирт iшiмдiктерiне немесе  есiрткi заттарға және нашақорлыққа  салынуды тоқтатқан жағдайда сот оның әрекет қабiлеттiлiгiне қойылған шектеудiң күшiн жояды. Сот шешiмiнiң негiзiнде азаматқа белгiленген қамқоршылықтың күшi жойылады.

28-бап. Азаматты хабар-ошарсыз  кеттi деп тану 

1. Егер азаматтың тұрғылықты  жерiнде ол туралы бiр жыл  бойы деректер болмаса, мүдделi адамдардың арызы бойынша сот оны хабар-ошарсыз кеттi деп тануы мүмкiн.

2. Хабар-ошарсыз кеткен азамат  туралы соңғы деректер алынған  күндi анықтау мүмкiн болмаған  жағдайда жоқ адам туралы соңғы  деректер алынған айдан кейiнгi айдың бiрiншi күнi, ал бұл айды анықтау мүмкiн болмаған жағдайда келесi жылғы бiрiншi қаңтар хабар-ошарсыз кетудiң басталған күнi деп есептеледi.

29-бап. Хабар-ошарсыз кеткен адамның  мүлкiн сақтау 

1. Хабар-ошарсыз кеттi деп танылған  адамның мүлкiне сот шешiмiнiң негiзiнде қорғаншылық белгiленедi. Осы мүлiктен хабар-ошарсыз кеткен адам асырауға мiндеттi адамдарды асырауға қаражат берiледi және хабар-ошарсыз кеткен адамның салықтар мен басқа да мiндеттемелер бойынша берешегi өтеледi.

2. Мүдделi адамдардың арызы бойынша қорғаншылық және қамқоршылық органы мүлiктi сақтау және басқару үшiн хабар-ошарсыз кеткен адамның тұрған жерi туралы соңғы деректер алынған күннен бастап бiр жыл өткенге дейiн де қорғаншы тағайындай алады.

30-бап. Хабар-ошарсыз кеттi деп  тану туралы шешiмнiң

күшiн жою 

Хабар-ошарсыз кеттi деп танылған адам келген немесе оның тұрған жерi белгiлi болған жағдайда сот оны хабар-ошарсыз  кеттi деп тану туралы және оның мүлкiне қорғаншылық белгiлеу туралы шешiмнiң  күшiн жояды.

31-бап. Азаматты өлдi деп жариялау

1. Егер азаматтың тұрғылықты  жерiнде ол туралы үш жыл  бойы деректер болмаса, ал егер  ол өлiм қатерi төнген немесе  жазатайым оқиғадан қаза тапты  деп жорамалдауға негiз болатын  жағдайларда алты ай бойы хабар-ошарсыз  жоғалып кетсе, мүдделi адамдардың арызы бойынша сот оны өлдi деп жариялауы мүмкiн.

2. Соғыс қимылдарына байланысты  хабар-ошарсыз жоғалып кеткен  әскери қызметшi немесе өзге  адам соғыс қимылдары аяқталған  күннен бастап кемiнде екi жыл  өткеннен кейiн өлдi деп жариялануы  мүмкiн. 

3. Өлдi деп жариялау туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күнi өлдi деп жарияланған адамның өлген күнi болып есептеледi. Өлiм қатерi төнген немесе жазатайым оқиғадан қаза тапты деп жорамалдауға негiз болатын жағдайларда хабар-ошарсыз жоғалып кеткен адам өлдi деп жарияланған реттерде сот бұл адамның шамамен қаза тапқан күнiн оның өлген күнi деп тануы мүмкiн.

4. Адамды өлдi деп жариялау  туралы заңды күшiне енген сот  шешiмiнiң негiзiнде азаматтық хал  актiлерiн жазу кiтаптарына оның  өлгенi туралы жазба жасалады. Бұл жазбаның нәтижелерi де нақты өлiм туралы жазбаның нәтижелерi сияқты болады.

32-бап. Өлдi деп жарияланған  адамның тiрi оралуынан 

туындайтын жағдайлар 

1. Өлдi деп жарияланған адам  тiрi оралған немесе оның тұрған  жерi белгiлi болған жағдайда  сот тиiстi шешiмнiң күшiн жояды.

2. Азамат өзiнiң қай уақытта  оралғанына қарамастан, кез келген  адамнан азамат өлдi деп жарияланғаннан  кейiн сол адамға тегiн көшiп,  сақталып қалған мүлкiн қайтарып  берудi талап ете алады. 

3. Егер өлдi деп жарияланған  адамның мүлкiн оның заңды мұрагерi үшiншi бiр адамдарға берiп, олар мүлiктiң сатып алу бағасын адам тiрi оралған кезге дейiн толық төлемеген болса, төленбеген соманы талап ету құқығы тiрi оралған адамға көшедi.

4. Өлдi деп жарияланған азаматтың  мүлкi ақысы төленетiн мәмiле бойынша өзiне көшкен адамдар оған бұл мүлiктi қайтаруға, ал оларда мүлiк жоқ болған жағдайда, егер мүлiктi алған кезде олар өлдi деп жарияланған азаматтың тiрi екендiгiн бiлгенi дәлелденсе, мүлiктiң құнын өтеуге мiндеттi.

5. Мүлiктi иелiктен шығарушы адам  өлдi деп жарияланған адамның мүлiктi иелiктен шығару кезiнде тiрi екендiгiн бiлген болса, мүлiктi қайтарып беру немесе оның құнын өтеу мiндетiн мүлiктi алушымен бiрге мойнына алады.

6. Егер өлдi деп жарияланған  адамның мүлкi мұрагерлiк құқық  бойынша мемлекетке өтiп, сатылып кеткен болса, адамды өлдi деп жариялау туралы шешiмнiң күшi жойылғаннан кейiн оған мүлiктiң құн төленетiн күнгi нарықтық бағасы ескерiле отырып, оны сатудан түскен сома қайтарылады.

Параграф 2. Заңды тұлғалар

Ескерту. III, IV, V бөлiктер V, VI, VII бөлiктер болып есептелсiн - Қазақстан Республикасының 1998.05.10. N 282 Заңымен.

I. Жалпы ережелер 

33-бап. Заңды тұлға ұғымы 

1. Меншiк, шаруашылық жүргiзу  немесе жедел басқару құқығындағы  оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен  өз мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.

Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиiс.

2. Заңды тұлғаның өз атауы  жазылған мөрi болады.

34-бап. Заңды тұлғалардың түрлерi мен нысандары 

1. Өз қызметiнiң негiзгi мақсаты  ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн  (коммерциялық ұйым) не мұндай  мақсат ретiнде пайда келтiре  алмайтын және алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым) ұйым заңды тұлға бола алады.

2. Коммерциялық ұйым болып табылатын  заңды тұлға мемлекеттiк кәсiпорын,  шаруашылық серiктестiк, акционерлiк  қоғам, өндiрiстiк кооператив нысандарында  ғана құрылуы мүмкiн.

3. Коммерциялық емес ұйым болып  табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық бiрлестiк, акционерлiк  қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық  қор, дiни бiрлестiк нысанында  және заң құжаттарында көзделген  өзге де нысанда құрылуы мүмкiн. 

Коммерциялық емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық мақсаттарына сай келуiне қарай ғана айналыса алады.

3-1. Коммерциялық емес ұйым болып  табылатын және мемлекеттiк бюджеттiң  есебiнен ғана ұсталатын заңды  тұлға тек қана мемлекеттiк  мекеме нысанында құрылуы мүмкiн.

4. Заңды тұлғалар бiрлестiк құра  алады. 

5. Заңды тұлға осы Кодекстiң,  заңды тұлғалар түрлерiнiң әрқайсысы  туралы Заңның, өзге де заң  құжаттары мен құрылтай құжаттарының  негiзiнде жұмыс iстейдi.

Ескерту. 34-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1997.07.11. N 154, 1998.03.02. N 211, 1998.07.10. N 282, 1998.12.16. N 320 Заңдарымен.

35-бап. Заңды тұлғаның құқық  қабiлеттiлiгi 

1. Заңды тұлғаның азаматтық құқықтары  болып, өз қызметiне байланысты  мiндеттердi осы Кодекске сәйкес  мойнына алуы мүмкiн. Мемлекеттiк кәсiпорындарды қоспағанда, коммерциялық ұйымдардың азаматтық құқықтары болуы және заң актiлерiнде немесе құрылтай құжаттарында тыйым салынбаған кез келген қызмет түрiн жүзеге асыру үшiн қажеттi азаматтық мiндеттердi атқаруы мүмкiн.

Заң актiлерiнде көзделген жағдайларда белгiлi бiр қызмет түрiн жүзеге асырушы заңды тұлғалар үшiн басқа қызметпен айналысу мүмкiндiгi болмауы немесе шектелуi мүмкiн.

Заңды тұлға тiзбесi заң актiлерiнде  белгiленетiн жекелеген қызмет түрлерiмен  лицензия негiзiнде ғана айналыса алады.

2. Заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi  ол құрылған кезде пайда болып,  оны тарату аяқталған кезде  тоқтатылады. Айналысу үшiн лицензия  алу қажет болатын қызмет саласында  заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi  сондай лицензияны алған кезден бастап пайда болып, ол қайтарып алынған, оның қолданылу мерзiмi өткен немесе заң құжаттарында белгiленген тәртiппен жарамсыз деп танылған кезде тоқтатылады.

3. Коммерциялық емес ұйым болып  табылатын және мемлекеттiк бюджеттiң  есебiнен ғана ұсталатын заңды тұлғаның (мемлекеттiк мекеме) құқық қабiлеттiлiгi осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен белгiленедi.

Ескерту. 35-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211, 1998.12.16. N 320 Заңдарымен.

36-бап. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) өздерi құрған

заңды тұлғалардың мүлкiне құқықтары 

1. Заңды тұлғаның оқшау мүлкiне  қатысты оның құрылтайшыларының  (қатысушыларының) мiндеттемелiк  және заттық құқықтары болуы  мүмкiн. 

2. Мүлкiне өз қатысушылары (құрылтайшылары) мiндеттемелiк құқықтарын сақтап қалатын заңды тұлғаларға шаруашылық серiктестiктер, акционерлiк қоғам мен кооперативтер жатады.

3. Мүлкiне өз құрылтайшылары  меншiк құқығын немесе өзге  де заттық құқығын сақтап қалатын  заңды тұлғаларға шаруашылық  жүргiзушi құқығында немесе оралымды басқару құқығында мүлкi бар ұйымдар жатады.