Лекции по "Адвокатура"

     Осыған сэйкес адюкату ра кызметі:

     1) адвокаттардың өз қызметін лс\'зеге асыру кезіндегі 
тэуелсіздігі;

     2) адвокаттық қызметті зандарда тыйым салынбаған әдістермен 
жэне күралдармен жүзеге асьфу;

     ■^) заң актілерінде тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда. прокуратура, соттар, аныктау жэне аддын ала тергеу органдары.

     баска мемлекеттік органдар. өзге үйымдар мен лауазымды адамдар тарапынан адвокаттардың қызметіне араласуға жол бермеу;

     4) кэсіби мінез-кү-лық нормаларын үстану жэне адвокаттык құпияны сақтау принциптеріне негізделеді.

     Алғаш рет накты «адвокат» түсінігі беріледі, бүрын колданылған 1980 жылғы 13 карашадағы Қазак ССР Задымен бекітілген Қазақ ССР адвокатурасы туралы Ереже мен Қазақ ССР ҚЖК-да «корғаушы» терминіне қоғамдық, сондай-ак кэсіби корғаушылар қатар телінді.

     Енгізідді жэне қарастырылды:

     ♦ адвокаттың кәсіби мінез-күлқының нормалары («Адвокаттык кызмет туралы» Қазакстан Республикасының заңының 16-бабы);

     ♦ адвокаттық қызметтің кепілдіктері (бүрын қолданылған Ережеде  тек адвокаттың  қүкыктары  мен  міндеттері  ғана қарастьфыдды, ал адвокатқа берілген қүқықтарды қамтамасыз ету механизмі болған жоқ, енді «Адвокаттык кызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңының 17-бабына сэйкес бірқатар кепіддіктер қарастырылды: мысалы, аталған баптың 2-тармағын адвокатты ол зан көмегін көрсетіп отьфған адаммен тендестіруге тыйым салынады,. бүрынғы кылмыстық сот ісінде тергеушілер адвокатка көп жағдайда ол қорғайтын адаммен бір қарады, ал осы баптың 8-тармағы аныктау жэне алдын ала органдарын кылмыстық іс жүргізу заңында көзделген жағдайларда адвокатпен келісілген мерзімде тергеу жэне өзге іс жүргізу әрекеттеріне оның қатысуы кажеттігі туралы хабарлауға міндеттейді, бул болжанған тергеу эрекеттерін жүргізу туралы адвокатқа кейде тіпті оның бастардан бір сағат бүрын ғана хабарлайтын жағымсыз практиканы тоқтатты, оның нэтижесінде нақты іс бойынша қорғау жэне т.б. формалды түрде болатын (адвокаттың тек кана өзі үшін ғана емес, сондай-ақ адвокат көмегін пайдалану мүмкіндігін алған клиент үшін де);

     ♦ адвокаттык күпия (18-бап);

     ♦ адвокаттың өз қызметін занды түлғаны тіркемей-ақ жеке дара жүзеге асыруы (19-бап) жэне т.б.

     «Адюкаттық қызмет туралы» Қазакстан Республикасының Заңы қазіргі кезде 3-тараудан жэне 34-баггтан түрады (баптар өз кезегінде тармақ пен тармакшадан түрады). Тараулар мына ретпен жүйеленген:

• жалпы ережелер:
• адвокаттың мэртебесі;

     ♦ адвокаттык кызметті үйымдастыру

     Аталған занды шолып шыксак, Қазакстан Республикасындағы кьіктык реформалар туралы мемлекеттік бағдарламасымен белгітенген күкыктык реформаның басымдыктары аталған занда жүзеге асьфылғанын көруге болады.

     Алайда Тэуелсіз Қазакстанның қүқыктык реформа-сы нэтижесінде кабылданған адвокаттык кызмет туралы заңнаманы одан эрі жетіддіру кажет еді. Бүл Қазақстан Ре-спубликасы Президентінің 2002 жылгы 20-қыркүйектегі Х»949 Жарлыгымен бекітілген Қазақстан Республикасының Қ^кыктык саясат түжырымдамасында атап көрсетілген, эсіресе, жэбірленушілердің, соның ішінде мемлекеттің күқықтары мен занды мүдделерін кеңейту іс жүзінде қылмыстық процестің негізгі басымдыктарының бір жасау мақсатында адюкаттар мен азаматтардың сот төрелігінің тиісті сатыларына катысу ының накты тетігін қамтамасыз ететін нормаларды қарастыру қажет екендігі.

     «Адвокаттыққызметтуралы»ҚазақстанРсспубликасының зацына ол заңды күшіне енген күннен бастап 8 рет өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Оның ішінде 2001 жылдың шіддесінде эділет біліктілік алқасы мэселелері бойынша, 2007 жыддың каңтарында адвокаттық қызметті лицензиялау мэселслері бойьшша, 2007 жылдың мамырында адвокаттардың еңбегін рет-теу мэселелері бойьшша, 2008 жыддың тамызында заңсыз жолмен атынған кірістерді зандастьфуға (жылыстатуға) жэне тсрроризмді каржыландьфуға қарсы іс-кимыл мэселелері бойынша, 2009 жыддың сэуірінде Қазақстан Республикасының адюкатура туралы заң актілерін Қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларына сэйкес келтіру мэселелері бойынша, 2009 жылдың желтоксанында білікті заң комегін камтамасыз ету мәселелері бойынша снгізііген өзгертулер мен толықтыруларды атап

     айтуга болады.

     Осы жоғарыда аталған заңнамаға енгізілген өзгертулер мен толықтьфулардың ішінде 2009 жылғы 11-желтоксандагы «Қазақстан Республикасының кейбір злцнамалық актілеріне білікті заң көмегін қамтаімасыз ету мэселелері бойынша озгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының іацымен енгізілген өзгертулер мен толықтыруларға жеке токтала кеткенді жөн санап отырмын. Бүл заңды қабылдаудың мақсаты азаматтардың білікті зан көмегін алу күкығынжариясткен Қазақстан Рсспубликасы Конституциясының 13-бабын жүзегс асьфуға бағытталган заңнаманы жетілдіру болып табылады. Аталған заң жэбірлещ шілердің күкыктарын кеңейту, соның ішінде тегін заң көмегін алуға. сондай-ақ кылмыспен келтірілген зиянның орын толтьфуға мемлекет каражаты есебінен етемакы алуға күкықтарын. адвокаттык кылмыстык іс жүргізудегі рөлін арттыру. сондай-ак азаматтардың кейбір санаттарына тегін заң көмегін беру мэселелерін шешу сиякты міндеттерді шешуге бағытталған.

     Аталған міндеттерді шешу үшін ҚР Қылмыстык кодексі. ҚР Қылмыстык істер жүргізу кодексі, ҚР Азаматтық істср жүргізу кодексі. ҚР Әкімшілік қүкыкбүзушылықтар туралы кодексі. АҚТз жоне «Қылмыстың жасалуына сезіктілер мен айыпталушылар-ды күзетте үстаудың тэртібі мен шарттары туралы» Қазақстан Республикасы Заңына өзгертулер мен толықтырулар енгізілген болатын. Мысалға, «Адвокаттык қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңына енгізілген өзгертулерге сэйкес адвокат-тар мынадай түлғаларға білікті заң көмегін тегін көрсететін жэне кажет жағдай^ларда қүқыктык сипаттағы жазбаша кұжаттар жа-сайтьш болды:

     1) асырау шысының қайтыс болуына. жүмыспен байланы- 
сты мсртігуіне немесе денсаулығының өзгедей бүзылуы аркылы 
келтірілген зиянды өтеу туралы істерді соттардың карауы кезінде 
талап коюшыларға;

2. егер соттың қара>'ындағы дау кэсіпкерлік қызметпсн байла-нысты болмаса, ¥лы Отан соғысының қатысушылары мсн оларға теңестірілген адамдар, мерзімді қызметтегі эскери қызметшілер, I жэне II топтағы мүгедектер. жасы бойынша зейнетксрлер болып табылатын талап қоюшылар мен жауапкерлерге;
3. алименттер өндіріп алу, зейнетақылар мен жәрдемакылар тағайындау, актау, боскын немесе оралман мэртебссін алу мэселелері жөнінде азаматтарга, ата-анасының камкорлығынсыз калган кэмелетке толмағандарға.

     Қолданыстағы аталған заң өзінің бүкіл маңыздылығына карамастан эрі қарай жетілдіруді қажет етеді. Ол тек үйымдық мэселелергеғанаемес.сондай-ақжалпызаңдыкбазаныңжетілмеуімен де байланысты. атап айтканда. адвокаттың. анықтау, тсргеу. прокуратура жэне сот органдарымен өзара катынас тэртібін дэлме-дәл жэне анык қүкыктык реттелуі жоқ. Халықаралық ынтымактастык саласында Қазакстан Республикасы Адвокаттары одағының кұкыктык мэртебесі мен жагдайы аныкталмаған жэне т.б.

     Қазакстан Республикасындағы адвокаиық қызмет туралы заңнаманы жетілдіру туралы Қазақстан Республикасы Прсзидснтінің 2009 жылгы 24-тамыздағы №858 Жарлыіымен бекітьтген Қазакстан Республикасынын 2010 жылдан 2020 жылга лейінгі кезеңге арпа. и ап күкықтык саясат түжырым,чамасында да айтылган. Осыған катысты аталған Түжырымдаманың 3.3-тармағында қүқык корғау инсти-тугтары ж^йесіндегі жетекші рөлге азаматтарға заңгерлік көмек көрссту ж\'йесінің негізі болып табылатын адвокатура ие екендігі. азаматтардың білікті заңгерлік көмек алуға консл—и-ту-'циялык күкығын іске асьфу эділ сот төрелігіне кол жеткізудің шарты мен кепілі болып табылатындығы, сондай-ақ осы күқықтың іске асы-рылу тетіктері жетілдіруді қажет ететіндігі айтылған.

     Сонымен катар, алкабилер сотын енгізу, қамау санкциясын соттарға беру адвокатура рөліне жағымды эсерін тигізгеніне карамастан кылмыстык іс жүргізудің белсенді қатысушысы ретіндегі іс жүргізудегі адвокаттың күкықтарын іске асьфудың тиімді күқықтық тетіктерін талап ететіндігі ерекше аталып көрсеті^ен.

     Жоғарыда айтылғаннан басқа заңгерлік көмек көрсету ж^йссінің өзі де жетілдіруді талап ететіндігі айтылган жэне осы мэселені шсшу үшін ең алдымен табыс деңгейі төмен адамдарға кұкыктык көмек көрсету жүйесін жақсарту қажет екендігі, калалық жэне ауылдык жерлерде біркелкі емес адвокаттық қызмет көрсетумен қамтудың мэселесін бірте-бірте шешу қажет екендігі. акысыз заңгерлік көмек көрсететін адвокаттардың еңбегіне акы төлеуге экімшілік ету жүйесі де түзетуді кажет екендігі, сондай-ак аталган жүйені шоғырландырып жэне ашық ету қажет екендігі. бүл бюджет каражатын тиімді пайдалануға мүмкіндік беретіндігі

     айрықша аталған.

     Адвокаттардың жауапкершілігін міндетті сақтандыру институты енгізілген елдер тэжірибесін ескере отырып, мүндай сактандьфуды біздің елде енгізу мүмкіндігін карастыру қажет.

     Сонымен катар, осы аталғанҚүкыктык саясат түжырымдамасын әзірлеу барысында түжьфымдама авторлары халыктың элеуметтік аз қорғалған топтарына жататын Қазақстан Республикасынын азаматтарына. эсіресе кылмыстык істер бойынша заң көмегін көрсететін мемлекеттік за» бюроларын немесе кукыкіык қолдау орталыктарын ашу туралы ұсыныс жасалған бола-тын. Алайда, Қазакстан адвокаттарының кауымы бүл ухынысқа келесідей себсптермен қарсы шыққан болатын. Билікті бөлу теори-ясына сэйкес билік үш тармакка бөлінеді: заң шығарушы, атқарушы жэне сот биліктсріне. Соңғы екеуін күрайтын мемлекеттік орган-дар сәйкесшше кылмыстық қ>'далауды жэне кылмыстык істерді қарауды жүзеге асырады. Сэйкесінше, қылмыстық кудалаудан корғауды баска, тэуелсіз, мемлекеттік органдардың жүііесіне кірмейтін жэне азаматтык коғамның институты болып табылатын тарап жүзеге асыруы тиіс. Біздің қазіргі жағдайымызда бүндай институт - тэуелсіз, өзін-өзі қаржыландьфатын, өзін-өзі басқаратын кэсіби қорғаушылардың үйымы адвокатура бола алады. Мемлекет есебінен каржыландырылатын заңгерлер мемлскеттік органдармен қақтығыстарда жеке мүдденің тиімді қорғалу ын қамтамасыз ете алмайды. Ол әсіресе, қылмыстық жэне экімшілік сот өндірісінде орын алуы жиі. Бюджеттен каржыландырылатын мемлекеттік заң бюро-лары сияқты мемлекеттік адвокатураны күру дегсніміз нонсенс. Адвокат өз заңи анықтамасы бойынша мемлскеттік қызметкер бола алмайды жэне мемлекеттен еңбекақы ала алмайды. Ондай болған жағдайда ол адвокат болудан калады. Адвокаттар қоғамы мемлекет кепілдік берген білікті заң көмегін камтамасыз етудің ортасы болып тек қана тэуелсіз адвокатура бола алады. 

     Бақылау сұрақтары

1. Қазақстандағы адвокатура институтының пайда болуы мен дамуының алғышарты кзндай болды?
2. 1917 жылға дейін Қазақстандағы адвокату раның қүқыктық жағдайы қандай болды?
3. Кеңестер кезеңі Қазакстандағы адвокатура институтына қандай өзгерістер экелді?
4. КСРО-ның күрамы ретінде Қазақ ССР-дағы адвокатура институтының дамуы қалай болды?

     5. Қазіргі қолданыстағы «Адвокаттык кызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы бойынша Қазакстан Республикасындағы адвокатура мен адвокаттардың мэселесі бойынша перспективалар мен проблемаларды атаңыз?

     6. Қазакстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздагы №858   Жарлығымен   бекітілген   Қазақстан

     _т 2010 жылдан 2020 жылга деишп кезенге ^спубликасьшын /       ^фымдамасында адвокатура туралы арналғанкұкыктыксаясат үжь^

     неделінген/

     «Для адвоката неприемлем принцип "олимпийского участия". Хороший адвокат - тот, кто не просто участвует в громких процессах, а обязательно выигрывает их».

     Беляк Сергей Валентинович 
 

     III ТАРАУ.

     АДВОКАТТАР ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰЙЫМДЫҚ НЫСАНДАРЫ 

     § 1. Адвокаттар алкасы жэне олардың қү-рылу тәртібі 

     Адвокатураның неі ізгі уйымдык-күкыктык нысаны адвокаттар алкаем болып табылады. «Адвокаттык кызмет туралы» Қазакстан Республикасының зацының 20-бабына сэйкес адвокаттар алкасы жеке жэне занды і\.н аларі а білікті заң көмегін корсету үшін, адвокаттардыц күкыктары мен занды мүдделерін білдіру жэне коргау үшін, «Адвокаттык кызмет туралы» Казаке I an Рееиуб. іикасыныц зацында бсні іешен озге де міндеттерді орындау үніін күрылатмн адвокаттардыц коммерция лык емес, кэсіби, өзін-өзі баскаратын жэне озін-өзі каржыландыратын үйымы болып табылады.

     Адвокаттар ачкасы коммерциялык емес, өйткені олмүшелікке негізделген, негізгі мақсаты ретінде кіріс алмайтын және өз мүшелері (күрычтайшылары) арасында алынган таза табысты бөліспейтін жэне адвокаттар коргау аңысының аударымдары есебінен үстапатын үйым.

     Қазакстан Республикасында облыстың. республикалык мацызы бар қаланың, астананың аумағында адвокаттардыц бір ғана алкасы қүрылып, жүмыс істеуі мүъікін. Бір облыстың, республикалық мацызы бар каланың. астананың аумағында қүрылған адвокат-тар алқасы басқа облыстың. республикалык мацызы бар каланың аумагында өзінің құрылымдык бөлімшелсрін - филиалдары мен өкілдіктерін кұруга кұкығы жоқ. Алегероблыстың, республикалық мацызы бар қаланың, астананың аумағында адвокаттар алкасы болмаған жағдайда, ол адвокаттык қызметпен айналысуға ли-цензиясы бар кемінде он күрылтайшының бастамашылығымен