Автор работы: Пользователь скрыл имя, 15 Ноября 2013 в 20:55, курсовая работа
Азаматтық құқықта құқықтық қатынастарды реттеу үшін азаматтық- құқықтық жауапкершілік қолданылады. Міндеттеме талаптарына сәйкес жауапкершілікке тарту құқық бұзушылықты қалпына келтірудің тиімді жолы болып табылады. Азаматтық құқықта жауапгершілік заңға және шартқа сәйкес жүзеге асырылады. Құқық бұзушылық заң талабынан ауытқуы жауапгершілікке әкеліп соғады.
Осындай
жағдайларда себепті байланыстың
дамыған ғылыми-теорияларын
Жоғарыда көрсетілген мысалдар дәрігердің сілтемесінен істелген мейірбике әрекеті салдар туғызады және сонымен қатар нәрестенің көру қабілетін жоғалтуға себеп болады. Егер қаралып жатқан іске тереңірек үңілсек, онда дәрігердің себепті әрекеті бөлім басқарушысының бұйрығынан туындайды. Сондықтан жауапкершілік туралы мәселені шешу кезінде болған оқиға жағдайларынан алысқа кету дұрыс емес. Тікелей себептің пайда болуымен шектелу қажет, яғни зиянның туындауына жақын қатынастар есепке алынады. [7,38б]
Тараптың құқыққа қарсы мінезі зиянның себебі болып тек қана ол осы зиянмен тікелей байланысқан болса ғана пайда болады. Тараптың құқыққа қарсы мінезі мен зиянының арасындағы жанама себепті байланыс болып, ол нақты оқиғаның шегінен ауытқып және юридистикалық себеп байланыстың маңызына ие бола алмайды. Сонымен қатар іс-әрекеттің жасалуына басқа факторлардың әсері тиюі мүмкін.
Алайда
бұл факторлардың қайсысы болсын
юридистикалық жауапкершілік
мағынасына ие бола алмайды және
сондықтан тараптың құқыққа
қарсы мінезі мен зиянының арасындағы
жанама себепті байланыс
болып табылмайды. Ал басқалары - юридистикалық
жауапкершілікке әсер етеді
және сондықтан тараптың құқыққа
қарсы мінезі мен болған нәтиженің
арасындағы байланысты көрсетеді
жасөспірімдердің келтірген
зияны үшін бермейді
және әрекет қабілетсіз
деп таниды. Ал ата-аналар
құқыққа сыйымсыз мінезі үшін жауап
береді (тиісті қадағалау жасамағаны
немесе тәрбиелемегені) және болған
зиянының арасында юридистикалық
жауапкершілікке тартуға
Сондықтан тараптың құқыққа қарсы мінезімен және зиян арасында азаматтық – құқықтық жауапкершілік маңызы бар жағдайлар болмаса тікелей себепті байланыс орын алады. Егер құқыққа қарсы мінез және зиян арасында жауапкершілік туралы сұрақты шешуде азаматтық заңды маңызы бар жағдайлар болса, онда жанама себепті байланысты көрсетеді. Жоғарғыдағы мысалға сәйкес жасөспірімнің әрекет қабілетінің жоқ болуымен байланысты 13 жасар жасөспірімді азаматтық құқықтық жауапкершілікке тартудың маңызы жоқ.
Сондықтан бұл мысалдар - шофер құқыққа қарсы мінезі мен жол ережесінің бұзылуы тікелей себепті байланысты көрсетеді.
Күнделікті өмірде бірнеше тараптық іс-әрекеті (әрекетсіздігі) нәтижесінде зиянның пайда болуы жиі кездеседі. Бұндай жағдайларда тікелей нәтижемен байланысқан барлық құқыққа қарсы әрекеттері егер оларды жеке ерекшеліктеріне байланысты себеп ретінде қарастыру керек. Тікелей және жанама себепті байланысты шектеу қажеттігі тек қана теориялық шарттардан шығып қана қоймай, сонымен бірге тәжірибенің өзімен тұжырымдалады. Бұл теория тәжірибеде оңай қолданылады. Ол сот тәжірибесімен кездейсоқ туындаған жоқ.
Әдебиеттерде
сонымен қатар себепті
Басқа теорияларда кінәсі және себепті байланыс жабық сипатта болады. Мүмкіндік және шындық теориясына қатысты, бір фактілерге құқыққа қарсы нәтижеге мүмкіндік туғызса, ал екіншілері - осы мүмкіндіктерді әрқашан да құқыққа қарсы нәтижемен себепті байланыста болады. Құқыққа қарсы нәтижеге мүмкіндік туғызушы фактілер көрсетілген нәтижеге қарағанда юридистикалық маңызы болуы немесе болмауы мүмкін. Егер тараптың іс-әрекетінен нақты мүмкіндіктің себепті байланысты болса, онда жауапкершілікке тартуға жеткілікті. Ал егер тараптың іс-әрекетінде құқыққа қарсы нәтиженің абстрактілі мүмкіндігі болса, онда себепті байланыстың юридистикалық маңызының аз болуына айланысты жауапкершілікке тартуға болмайды. Нақты мүмкіндік ретінде жағдайлардың объективті қайталануын шындыққа айналдырушы мүмкіндік танылады. Абстьрактілі мүмкіндікте берілген жағдайлар объективті қайталанбайды. Егер объективті қайталанатын жағдайларда сәйкес мүмкіндік шындыққа айналса, онда осындай мүмкіндік туғызушы құқыққа қарсы нәтижені көре білуі тиіс. Және керсінше егер мүмкіндік объективті жағдайлардың қайталанбауынан керісінше егер мүмкіндік объективті жағдайлардың қайталанбауынан шындыққа айналса, онда осындай жағдайлардың объективті қайталанбайтындығы себепті мүмкіндік туғызушы құқыққа қарсы нәтижені көре алмайды. Бұл сондықтан теорияның себепті байланысының юридистикалық маңызды кінә секілді жауапкершіліктің субъективті жағдайларына тәуелді.
Осындай
кемшілік себепті байланыстың қажетті
және кездейсоқтық теорияларында бар.
Бұл теорияның авторларының пікірінше
жауапкершілік болуы үшін құқыққа
қарсы мінез және нәтиже арасында
қажетті себепті байланыс болуы
тиіс. Кездейсоқ себепті байланыс
нәтиженің туындауымен
байланысты жауапкершілікке тартуға
негіз бола алмайды. Осы тоериядан
себепті байланыстың
2.3. Кінә
Азаматтық құқықтық жауапкершілік шаралары тек-қана талапкердің мүліктік қанағаттандыруына бағытталып қоймай, сонымен бірге азаматтық құқық бұзушылықтың алдын алуға арналған. Азаматтық-құқықтық жауапкершілік белгілі бір превентивтік қызметін атқарады. Сондықтан азаматтық айналымның қатысушылары жауапкершілікке тартылмас үшін өзінің іс-әрекетімен басқа тараптың заңмен қорғалатын құқығын бұзбауға тырысады. Алайда жауапкершілікке тартудың артылуы қатардағы азаматтық айналымға қатысушылардың инициативасын төмендетеді. Осындай жағдайлардан арылу үшін азаматтық айналымға қатысушыларға өздерінің іс-әрекетінің нәтижесін алдын-ала көре алмауына байланысты жауапкершілікке тартылмайды. Осындай сенімділік егер азаматтық-құқықтық жауапкершілік кінәлі құқықы бұзушылық үшін қолданған кезде пайда болады. Азаматтық кодекстің 359-бабының 1-ші бөлігі осыны көрсетеді: «Борышқор кінәлі болған кезде егер заңдарда немесе шартта өзгеше көзделмесе, міндеттемені орындамағаны және тиісті дәрежеде орындалмағаны үшін жауап береді. Егер борышқор міндеттемені тиісті дәрежеде орындау үшін өзіне байланысты шаралардың барлығын қолданғанын дәлелдесе, ол кінәсіз деп танылады». Сондықтан жалпы ережеге сәйкес азаматтық құқықта жауапкершілік кінәсіне байланысты құрылады.[8]
Құқыққа қарсы мінез және себепті байланысқа қарағанда азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің субъективті шарты болып табылады. Осы тараптың құқыққа қарсы мінездегі психикиялық қатынасын анықтайды. Кінәнің осы түсінігі теңдей заңды тұлғаларға және азаматтарға қолданылады. Заңды тұлғалардың кінәсі көрінбеуі мүмкін, өйткені оның қызметін міндеттемеге байланысты қызметкерлері атқарады. Мысалы, жұмыс күшінің немесе құралдың жетіспеуіне орай өнімді жеткізуде мерзімді өткізіп жіберсе, осы кемшіліктерді жоюға тиісті шаралар қолданбағаны үшін үшін коммерциялық ұйымның жетекшісі кінәлі іс-әрекетінен көрініс табуы мүмкін. Мысалы, қызметкердің өнімді дайындаудағы кемшіліктері.
Сонымен қатар әдебиеттерде берілген сұраққа басқа да тұжырымдар айтылады. Заңды тұлғаның кінәсі оның жеке қызметкерлерінің кінәсімен емес, сонымен бірге бүкіл ұжымның бүтіндей кінәсін көрсетеді.
Кінә қасақаналық және абайсыздық түрімен ажыратылады. Өз кезегінде абайсыздық ауыр және жеңіл түрінде кездеседі. Азаматтық – құқықтық жауапкершіліктің субъективті шарты ретінде кінә адамның санасында болатын психикалық процестермен байланысқан. Алайда қоғамның өзіндік дамуына орай жауапкершілік туралы сұрақты шешу кезінде құқық бұзылғандағы адамның санасында болатын психикалық процестерді зерттей аламыз. Осы ішкі процестер туралы тек қана адамның мінезіндегі сыртқы көріністерін талқылай аламыз.
Егер тарап өзінің іс-әрекеті арқылы құқық бұзушылыққы саналы түрде жол берсе, онда кінәнің қасақаналық түрі орын алады. Азаматтық айналымдағы пайда болатын кәдімгі құбылыстар ретінде азаматтық құқықта кінәнің қасақаналық түрі жиі кездеседі. Сонымен қатар әдеттегі жағдайларды басқа тараптардың заңмен қорғалатын құқықтарын қасақана бұзады. Мысалы, тәжірибеде жеткізіп беруші сатып алушының өнімді ұстағаны үшін тиісті адреске өнімді жіберуді тоқтатады. Себебі міндеттеменің қасақана бұзушылық сферасын шектейді. Кінәнің абайсыздық түрімен жасаған азаматтық құқық бұзушылық жиі кездеседі. Бұндай жағдайларда адамның іс-әрекетінде көрінбеу істердің элементтері болмайды. Ол саналы құқық бұзушылыққа бағытталмаған, алайда адамның іс-әрекетінде мұқияттылық және байқаушылық болмайды. Қажетті байқаушылықтың және мұқияттылықтың болмауы абайсыздықтың екі түріне де тән. Кінәнің екі формасының арасында белгілі ерекшеліктер болады. Осы ерекшеліктер заңдылықта және жоғары сот органдарының түсініктерінде де жауабын таппайды. Сот тәжірибесі белгілегендей адамның адамның денсаулығына келтірілген залал үшін абайсыздықтың қайсы түрі болмасын нақтылы жағдайларды анықтауды қажет етеді.
Осы екеуін ажырату үшін одан да тереңірек бағдарлау қажет. Бұл бағдарлар ғылым дамуымен жетілген. Абайсыздықтың менмендік түрінде тараптың іс-әрекетіне байқаушылық және мұқияттылық болмайды, алайда құқық бұзушылықтан арылуға жеткіліксіз. Мысалы, азамат светофор жасыл жанған кезде өтсе, онда абайсыздықтың қарапайым түрі, ал трамвай жолында ұйықтап жатқан азамат мұқияттылық және байқаушылық элементтері болғанымен, абайсыздықтың менмендік түріне жол береді.
Жалпы ережеге
сәйкес азаматтық заңдылыққа кінә
жауапкершілікті шарасы
ретінде емес, шарты болып
саналады. Егер кінә болған жағдайда
құқық бұзушы азамат кінәнің
формасына қарамастан келтірілген
зиянды толық көлемде өтейді.
Алайда заңмен немесе шартпен
кінә формасы көзделсе, онда
азаматтық-жауапкершілік
а) зиян тек қана несие берушінің мүліктік сферасында жинақталады.
б) зиян бүтіндей бірлікті құрап, борышқордың кінәлі әрекетін және несие берушінің кінәлі әрекетін анықтауға мүмкін болмайды.
Аралас
кінә түрінде борышқордың зиянды
әрекеті қанша, ал несие
берушінің кінәсінің қанша екендігін
анықтау мүмкін болмаған кезде,
осылардың арасындағы зиянды
анықтау кезінде тек бір белгі
ретінде борышқордың және
несие берушінің кінәсімен
а) зиян несие берушінің мүліктік сферасына пайда болады.
б) зиян екі немесе одан да көп тараптардың құқыққа қарсы әрекетімен келтіріледі.
в) тараптардың қайсысының әрекетіне зиян келтіру мөлшерін анықтау болмайды.
г) бірлесіп зиян келтірушілер несие берушінің алдында солидарлы жауапкершілікте болады.
Кінәнің болмауынан міндеттемені бұзған тарап дәлелдейді.
Қылмыстық құқыққа қарағанда азамматтық құқықта құқық бұзушының кінәлі презумпциясын көрсетеді. Соңғы өзінің кінәсіздігін дәлелдегенше кінәлі деп танылады. Егер азаматтық айналымға қатысушылардың біреуі құқыққа қарсы әрекетімен азамматтық айналымды бұзатын болса, әрекет салдарынан зиянның болғанын зиян келген тарап қана біледі. Сондықтан осы тарапқа зиянның болуы және құқыққа қарсы әрекетімен азаматтық айналымды бұзатын болса, әрекет салдарынан зиянның болғанын зиян келген тарап қана біледі. Сондықтан осы тарапқа зиянның болуы және құқыққа қарсы әрекетімен құқық бұзушының арасындағы себепті байланысты себепті байланысты дәлелдеу фактілері жүктеледі.[9,164-б]
Информация о работе Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің түсінігі мен шарттары