Кен орынның геологиялық құрлымының сипаттамасы

    В-  әктастар 1 181 мың т, окремді әктастар  және порфириттер- 134 мың куб.м;

    С1 - әктастар 8 945 мың т, окремді әктастар және порфириттер- 421 мың куб.м;

    Барлығы  әктастар- 14 540 мың т, окремді әктастар  және порфириттер- 555, 81 мың куб.м.

    Ағымды  жылдағы әктас пайдасы мен  жоспарлы шығыс есебі бойынша  01.01.2007 ж қорлар келесі түрде  болады:

    В-  әктастар 1 181 мың т, окремді әктастар  және порфириттер- 134 мың куб.м;

    С1 - әктастар 8 914 мың т, окремді әктастар және порфириттер- 421 мың куб.м;

    С2 - әктастар 3 776 мың т

     Барлығы әктастар- 14 508 мың т, окремді  әктастар және порфириттер- 555, 81 мың куб.м.

    Әктасты  өндіру Келісм - шарт негізінде  "Әктас" кенорында әктасты  өндіру 02.04.1997 ж келісімделген және 07.09.2030 ж мерзіміне дейін ҚР  Заңына сәйкес ұзарту құқығымен  қорлар В және С1  категориялар 14,5 млн.т көлемінде жүргізіледі. ( Келісім - шарт Акт 02.04.1997ж 2-97-17 бекітілген)

 

2.3 Үй және өндірістік әктастың технологиясы.

 

     Серіктестіктің өндірістік технологиялық  циклі бір айналым жылға жабдықтарды  эксплуатациялау  жоспарлы - жөндеу  жұмыстары мен профилактикалық  жүргізулер үшін жоспарлы тоқтаулармен  есептелінеді. Сонымен қатар өндірістік  әктас үшін - екі ауыспалы, ал үй  әктас үшін - тәулік бойы жұмыс  істейді.

     Өндірістік үрдіс технологиялық  кешен операцияларынан тұрады: бұрғылау  жарылыс жұмыстары, өндіру, әктастың  тасмалдануы, уату, тұтынушыларға  өнімді жөнелту, үй әктас өндірісінің  күйдіру үрдісі.

     Бұрғылау жарылыс жұмыстарын  Алматы бөлігі ( " Алматывзрывпром") АО "Казвзрызпром" жүргізеді.

     Бұрғылау СКУ станоктарымен 100 с диаметр долаттан 106 м жүзеге асырылады. Әктас тиелімі ЭКГ- 5А экскаваторымен  автосамосвал БЕЛАЗ -540 тізбектік тиеліммен ДСЗ 1,5 км қашақтықта жүргізіледі. Аршылым жұмыстары 3-2503 экскавоторымен әзірленеді. Кәзіргі уақытта тау жыныстары +1040 және +1030 м горизонтында жүргізіледі.

      Кен шығару орында жұмыс істеу  уақыты бір айналым жылға бір  ауысым (260 жұмыс күні) өндіру жұмыстары  және тау аршылымдардың жоғалуы,  жұмсақ аршылым жұмыстарында - маусымдық  ( 140 жұмыс күні) жұмыстары жүргізіледі.  Тау жыныстарының технологиялық  сұхбаты келесі этаптардан тұрады:

      1. Бульдозер тау жыныстарында  жұмыс істеу және тасмалдау;

      2. Аршылым тау жыныстарында тура  экскавация жұмыстарын жүргізу  және тасмалдау;

      3. Әктасты өндіру және Уату - сұрыптау  цехына тасмалдау. Пайдалы қазбаларды  дайындау бұрғылау жарылыс жұмыстарымен  жүзеге асырылады.

      4. Бульдозерді қосымша жұмыстарында  қолдану.

       Технологиялық сұхбатқа сәйкес  кенорындағы пайдалы қазбаларды  бұрғылау жарылыс қабілетімен,  ЭКГ-5А экскаватор БЕЛАЗ -540 автосамасвалға  тиеліммен алғашқы әзірленуден  кейін өнделеді.

      Қайта өндеудің технологиялық  регламенті. Пайдалы қазбаларды  өндеу бұрғылау жарылыс қабілетімен  жүргізілгеннен кейін, ЭКГ-5А экскаваторымен  БЕЛАЗ-540 автосамосвалында тиелгеннен  соң, әктасты тізбектелген тасылым  түрінде жүргізіледі. Мұнда тау  массасы 0-15, 15-25, 25-50, 50-60, 60-120,120-180 мм фракцияға уатылады және бөлінеді. 60-120, 120-180 мм фракцияларын облыстық зауыттарға әкетіледі, ал 0-15, 15-25, 25-50, 50-60 мм фракциялары өндірістік қалдықтары қойылымда тұрады, тұтынушыларға қажет болған кезде жіберіледі.

      Жөндеу және қойылым шаруашылығы. Механизмдердің жоспарлы - ескерту және авариялық жөндеудің барлық түрлері механикалық жөндеу шеберінде жүзеге асырылады. Ол кен шығару орынның өндірістік аумағында орналасқан.

     Қойылым шаруашылығы фракциялық  тау массасын 0-15, 15-25, 25-50,50-60 қайта  өндеу қойылма түрінде ұсынылған  және тау- көлік жабдықтарына  арналған қойылым бөлімдері бар.  Тау массасының бөліну және  іріктену кезінде әктас тауарының  шығуы ( фракция 60-120, 120-180 мм ) жоспар бойынша жалпы тау массасынан 30 % - тен аз болмауы керек, ал технологиялық үрдістен өндегеннен кейін әктас тауардың шығуы 33% азайды. Кондицияланған емес тастың шығуы ( фракция 0-15, 15-25, 25-50, 50-60мм) 67% құрайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.4 Қоршаған орта бойынша бағалау  шаралары.

 

     Атмосфералық ауаның ластану  көздері. Тау өндірісінің атмосфералық  ауаның ластану себептері:

     - Аршылым жұмыстары;

     - Әктасты өндіру.

     Тау - көлік жұмыстарын жүргізу  барысында қатты және газ күйіндегі  заттардың шаң болуы  мен  шығарындылары  атмосфераға зиян  келтіреді. Шаңның қалыптасуы  кен шығару орында экскаватор, бульдозер, автокөліктің жұмыс  кезінде қозғалудан пайда болады. Рекультивациялық жұмыстар басталуына  дейін кен шығару орнында жел  соғудан, шаңның көтерілуі мүмкін. Шаңның қалыптасуынан басқа атмосферада  газ күйіндегі ластауыш шығарындылары,  көмірқышқыл, азот қышқылы, ангидрид  сияқты заттар болады. Атмосфераға  ластауыш заттардың шығарындылары  мен қауіпті әрекет жасау комбинация  қосымшалары, қауіп- қатер сыныптары,  атмосфера ауасына бірнеше ластауыш  заттардың жіберілетін Концентрациясының  (ПДК) тізімі көрсетілген формулада  концентрацияның сомасы 1- ден көп  болмау керек:

 

 

С1    +    С2    +  Сn    <     1

                                         ПДК1              ПДК2      ПДКn

       

      Мұндағы: 

      - С1, С2 .... Сn    - атмосфера ауасындағы ластауыш заттардың нақты концентрациясы, мг/м

      - ПДК1,  ПДК2 ....   ПДКn  - ластауыш заттардың шекті жіберілетін концентрациясы, мг/м

       Атмосфера ауасының ластану деңгейі. Ауаның қауіпті заттармен ластану деңгейі аудандағы үй тұрғызылған жер аймақтары мен өндірістік кәсіпорындардан тәуекел болуы мүмкін. Кен шығару орны өндірістік дамыған ауданда орналасқан. Кенорыннан шығысқа қарай 5 км-де Екпенді мрамор кенорны әзірленеді. Жақын арада (1-1,5км) Текелі - Көксу бұлағы, Қоғалы ауылы, Сарыөзек- Алматы асфальт салынған жолдары жатыр. Сондықтан ауаның ластану деңгейі кен шығару орны эксплуатациялаудан ғана емес, аудандағы барлық кәсіпорындардан тәуекелді болады.

       Ауаны ластауыш заттардың шығарындылардың азаюы және қолдану қорытындысы бойынша инженерлік- техникалық шаралар кешені. Санитарлық нормаларға дейін ауа ластанудың төмендеуі үшін шаң және газды жою бойынша инженерлік - техникалық шаралар жүргізіледі. Жылу уақыт кезінде тау массасындағы аршылым жұмыстарында бір қазбалы экскаватормен бульдозермен экскавациялау , өндіру және рекультивациялау, көлік жолдарында шаңды бастыру барысында МП-15 суғару типті және К-701 дөңгелек трактормен жарты прицеп - цистерна  15 куб.м сиымдылығының көмегімен суғарылады. Қозғалтқыш жабдықтарының ішкі жануымен улы газдардың шығарындылардың азаюына катализатор қолданылуы рәсіьделеді.Одан өткен жұмсалған газдар 90 % тазартылады. Қазандықтан әсер ететін ластауыш заттардың шығарындылардың азаюы үшін ұстауыш қондырғылар ды қарастырылады. Ол шығарындылардың 80-85% азайтады.

       Жағымсыз метеорологиялық талаптар мерзімі бойынша шаралар. "Жағымсыз метеорологиялық талаптар бойынша шығарындыларды реттеу туралы әдістемеге" сәйкес ЖТМ мерзіміне шаралар әзірленіледі. Өйткені кен орналасқан жерде 10 000 адамнан астам елді мекен жоқ.

       Жер үсті және жер асты су қауіпсіздігі.  Кенорын жұмысының гидрогеология шаралары қарапайым. Жер асты судың негізгі көздері бұлақтар және атмосфера инфильтрациясы , қардың еруі және күз кезіндегі ұзақ жауын-шашындар. Кен шығару орында  ашық су сұхбаты қарастырылады.

       Кәсіпорында пайда болатын қатты  қалдықтар.  Қатты тұрмыстық қалдықтар бір түрлі талон бойынша арнайы көлікте шығарылады. Жұмыс істелген аккумуляторлар, резина айырбастау орындарына өткізіледі. Жұмсалған майлар көліктердің жабдықтарын майлау үшін қолданылады.               

      Жердің рекультивациясы. Кен шығару орны өнімі аз жайылым жерлерде  орналасқан. Кен шығару орнының рекультивация жобасы 1974 ж Стройпроект НИИ институтымен құрылған. Осыған сәйкес 12 босалқы және 2 га егістік жерлерді қалпына келтіруі тиіс. Кен шығару орнының ПСП жерді қалпына келтіруге қолданылады. Сондықтан кенорында рекультивациялық жұмыстар жүргізілген емес. Нақты уақытта кенорын аралық жұмыстар сатысында және аршылым жұмыстарды өткізу талап етпейді. Сондықтан кен шығару орынның рекультивациясы өндірілмейді. Болашақ жобада әктастың аршылым жұмыстарының рекультивациясы қарастырылады.

       Ластауыш заттардың шығарындылардың  нормасының тәртібін бұзғаны  үшін жауаптылығы мен ықпал  ету шектері. Кәсіпорының жауапкершілігі:

      - Шығарындылар, сылқыма және қалдықтар  бойынша мониторинг, табиғатты пайдалануға  рұқсат беруге бекіту қағазы  арқылы ерекше шарттардың талаптарын  сақтау;

      -  "Қоршаған ортаны қорғау" бөлімі, ПДВ және ПДС жобаларының  шараларын орындауды қарастырады;

      - Кәсіпорын аймағын санитарлық-экологиялық  талаптарға сәйкес қадағалау;

      -     Заңға сәйкес қоршаған  ортаны ластағаны үшін толық  ақа төлеу;

      -  Қоршаған ортаға ластауыш  заттардың шығарындыларының нормативі  орталық ұйымның қоршаған ортаның  қауіпсіздік облысы бойынша арнайы  табиғат пайдалану рұқсатын беру  арқылы бекітеді. Ластауыш заттардың  шығарындылардың негізгі нормативі   ПДС жобасы  болып табылады. Ластауыш  заттардың шығарындылардың нормативі  жоқ болса немесе мерзімнен  өтіп кетсе, онда ластауыш заттардың  барлық массасы нормадан тыс  болып қарастырылады. Нормадан  тыс ластауыш заттардың ақысы  есептеу жолдарымен анықталады. Мемлекеттік ұйымның жабдықтар  бойынша қадағалауын тексереді  және ондық мөлшерде төленіледі.Қоршаған  ортаның ластауыш заттардың ақысы   Кәсіпорын тоқсан сайын бірінші  айдың 15 күнінен қалмай төленіледі.Бекітілген  тарифтерге сәйкес әрбір ластауыш  заттың түріне бөлек төленетін  ақысы болады.

         Қоршаған ортаның ластауыш заттардың  шығарындылардың бекітілген шектердің  асып түсуіне төленетін ақысы  1-ші кестеде көрсетілген.                               

 

2 кесте -Қоршаған  ортаның ластауыш заттардың шығарындылардың  бекітілген шектердің асып түсуіне  төленетін ақысы.

 

Қоршаған ортаның ластауыш заттардың  шығарындылардың бекітілген шектерден  асып түсу ақысы(барлық салалар үшін)	Төленетін ақылар анықтамасы
1	2
1-ге дейін	1
1,5-ге дейін	2
2-ге дейін	3
2,5-ге дейін	4
3-ке дейін	5
3,5-ке дейін	6
4-ке дейін	7
4,5-ке дейін	8
5-ке дейін	9
5-тен көп	10

                      

 

     Есептемеде 2005ж ҚР Бақылау- сынақ зертханасында шығарындылардың құрамында қауіпті заттарды анықтау барысында аэродинамикалық қорытындылар көрсетілген. Технологиялық жабдықтардың жұмыс істеу кезінде өлшемдер жүргізіледі.

     Атмосфераға қауіпті заттардың  қатері аэродинамикалық қорытындысы  көздері әк- жандыру пештері:

     - Қиылысу диаметрі- 1,0м

     - Қоршаған ортаның бирометрикалық  қысымы- 705;

     - ГВС аэродинамикалық параметрлері  орташа жылдамдық м/с-2,35

     Қауіпті заттардың шығарындылардың  қорытындысы 2 - ші кестеде көрсетілген.

 

      Пайдаланған ақпарат: Есептеме «Әктас жер қойнауын бағалау»

     3 кесте ЖШС "Әктас"  шығарындылардың құрамындағы қауіпті заттар. 

 

Қауіпті заттарды шығаратын жабдықтардың аты	Қауіпті заттардың аты	Қауіпті заттардың  шығарылатын көлемі
		ПДВ		Бақылау бойынша
		Орташа Жыл/т	Орташа Жыл/с	Орташа Жыл/т	Орташа Жыл/с
Әк- жандыру пеші 35 31.03.2005ж Тексерілген күні	Органикалық емес шаң SiO2  сода 20-70%	102,2	4,38	56,92	2,44
	Ангидрид	3,5	0,15	2,28	0,0977
	Оксид көміртегі	45,49	1,95	42,29	1,81

 

     4 кесте - ЖШС "Әктас"шығарындылардың  құрамындағы ластауыш заттар.

 

Номер, сынақ алынған шарты мен  жері	Ингредиенттің аты	Құрамы мг/м	Шығарындылардың қуаттылығы г/сек
Әк- жандыру пеші №35	Органикалық емес шаң SiO2  сода 20-70%	1 327,58	2,44
	Ангидрид	53,08	0,0977
	Оксид көміртегі	985,35	1,81