Кен орынның геологиялық құрлымының сипаттамасы

      Бағалау тәсілдемесі (көзқарасы) – бұл бағалау объектінің құнын бір  біріне бағалау әдісімен нарықтық немесе басқа құнды анықтау болып табылады.

     Бағалау әдісі – бұл заңды, ұйымдық – техникалық немесе қаржы экономикалық сипатымен Бағалаушылар қызметтерінің тізебегі анықтау немесе жинақтау, баға объектісінің нарықтық немесе басқа құнының орындалуын белгілеу.

     Баға әдістерін былай жіктеуге  болады:

      -  есептеу базасын қабылданған  ақпараттар осы уақыттағы немесе  объектісі өткен жылдардағы мазмұны.

-  шығын,  кіріс немесе нарықтық (салыстырмалы  сату) бөлімдерде қолданылатын тәсілдер.

     Бағалаудың әр түрлі әдістері  оқшауланған түрде қолданылмайды.  Керісінше олар бір-біріне қатынастарын  толықтырады, әдетте бағалау күніне  бірнеше әдістер қолданылады.  Содан кейін әр түрлі әдістерін  алынған бағалау нәтижелері қорытынды  баға үшін өзара салыстырылады.  Бірақ кейбір әдістер бағалаудың  анықталған құндарының құнын  бағалауды баға объектінің түзетілген  баламалы құнының әдісін қстанады, ал тұрақты пайда әкелетін  кәсіпорындар мен жылжымайтын  мүлікті бағалауды – капитализациялық  қалыпқа келтірілген пайда әдісі  болып табылады.

      Бағалауда шығыс әдісімен алынған нәтижелер баға объектілерінің нарықтық құнын негізделген бағдары болып қызмет етуі мүмкін, біреуі Бағалаушылардың пікірі бойынша кіріс және нарықтық салыстырмалы тәсіл мен есептеу болып табылады.

      Шығын әдісі. Бұл әдіс мына ұстанымда негізделеді, ақпаратталған сатып алушы мүлікке, соның құрылымына немесе басқа аналогтық мүлікке кеткен құнынан жоғары төлейді. Бағалаудың пайдалылығы және сапасымен салыстырады.

      Шығын тәсілінде база ретінде «ұдайы өндіріс құны» түсінігі қолданылады. Бұл түсінік физикалық, функциялық және экономикалық тозудың мүліктің құнын жоғарлатуын көрсетеді.

      Шығындық амал әдістері - бұл барлық  тозу түрлерін есептеп шығара  отырып, жылжымайтын мүлік обьектісінің  толық ұдайы өндірісінің немесе  оны ауыстырудың құнын айқындау  әдістері:

      1. Элемент бойынша есептеу әдісі - бірыңғай аудандық бірліктік бағамалар ( БАББ) жинақтарын, сметалық нормалар мен ережелер ( СНжМЕ) сметалық нормалар мен бағаларды және басқа да нормативтерді пайдалану негізінде тозуды ескере отырып, ұдайы өндіріс немесе ауыстыру құнын айқындау;

      2. Іріленген жалпыланған құн көрсеткіштері әдісі - тозуды есептеп шығара отырып, ұсақ обьектілерді сату туралы ұсыныстарды қорыту жолымен немесе іріленген сметалық нормативртердің (ІСН), қалпына келтіру құнының іріленген көрсеткіштердің (ҚҚІК), құрылыс құнының іріленген көрсеткіштердің (ҚҚІҚ) жинақтарын және басқа да нормативтерді қолдану негізінде ұдайы өндіріс немесе ауыстыру құнын ауыстыру;

     Кіріс әдісі. Бағалау құнының басты көрсеткіші мүліктің табыс әкелу болып табылады. Мүлікті бағалау негізгі сонымен қатар коммерциялық жылжымайтын мүліктің болашақтағы табысталуын нарықтық құннын анықтайтын осы кіріс әдісі болып табылады.

    Бағалаудың жылжымайтын мүлік құнын анықтау мына пастулатта негізделген, жылжымайтын мүлікті сатып алушы инвестор мүліктің болашақтағы табыстарының ағымдағы құнынан жоғары төлейді. Мүлік иесі сол мүлікті болашақтағы қолданғаннан түсетін ағымдағы құнынан төмен сатпайды. Нәтижесінде екі жақ нарықтық құнға сатуға келісімге келеді. Ол жылжымайтын мүліктің болашақтағы кірістері мен ағымдағы құнға тең болады.

   Бұл жағдайда баға объектісінің құны екі негізгі әдісті қолданғанда анықталуы мүмкін. Олар: дисконтталған ақша ағымы және кіріс капитализациясы немесе модификациясы.

     Сонымен қатар мүлікті бағалаудағы  кіріс әдісінің артықшылықтарына  қарамастан оның қолдануында  кейбір шектеулер бар. Бұл әдісті  қолдану мына жағдайда негізделеді:

     Біріншіден, шаруашылықты жүргізіп отырған субъектіге әкелетін немесе болашақта әкелетін кірістің нақты ағымын белгілеу керек (таза кіріс немесе ақша ағымы, таза кіріс соммасынан амортизациялық аударымдарды алып тастағанмен түсіндіріледі)

     Екіншіден, шаруашылық қызметтің пайда әкелетін тарихы мен оның пайдасы тұрақты болған жағдайда келешектегі пайданы есептеуге болады.

      Бағалаушының айтуынша кепілге берілген пәтерлерді бағалау шығыс және кіріс әдістерімен анықталынбайды, өйткені олар нақты бағаны түсіріп жібереді.

       1. Тікелей капиталға айналдыру әдісі - жылжымайтын мүлік обьектісінің тұрақты пайдалануды сақтау жағдайларына сүйене отырып, кірістің тұрақты шамасы, бастапқы инвестициялар болмаған, қайтарылатын капитал мен капитал кірісі бір уақытта есепке алынған кезде құнды анықтау;

        2. Ақша ағымдарын дисконттау әдісі - обьектіні пайдалануға байланысты тәуекел дәрежесіне қарай ақша ағымдарының өзгеруі және дұрыс түспеу жағдайларына сүйене отырып, құнын анықтау.

      Нарықтық әдіс (салыстырмалы) мүліктің сәйкес мүдделеріне сәйкес бағамен сатылуы тиіс. Олар:

• салалық арақатынастар әдісі арнайы формулалармен баға көрсеткіштерінде негізделген экономикалық баяндамада қолданылады. Кәсіпорынның сатылары жайлы мағыналар эмперикалық жолмен және мүліктің бөлек түрлерімен салыстырады.
• Капитал нарығының әдісі компания акцияларымен қолданған нарықтық нақты төленетін бағаға базаландырылған әдіс.
• Мәміле әдісі мүлікті сатып алудағы бағада негізделеді.

      Салыстырмалы амал тәсілдері  - ұқсас обьектілерді сату мәмілелері  мен тиісті түзетулерді жүргізу  үшін бағалау обьектісімен салыстыруды  талдауға негізделген әдістер:

      1. Сатуды салыстырмалы талдау әдісі - жақында салынған, салыстырылатын обьектілерді олардың арсындағы айырмашылықтары ескеретін тиісті түзетулер орындалғаннан кейін бағаланатын обьектілерді салыстыру жолымен жылжымайтын мүлік обьектісінің құнын айқындау;

      2. Нарықты ақпарат әдісі - бағаланатын обьектінің орналасқан жерін ескере отырып, қалыптасқан жылжымайтын мүлік нарығындағы ұсыныстар мен сұраным туралы ақпаратты талдау жолымен жылжымайтын мүлік обьектісінің құнын айқындау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Жер қойнауын пайдаланушылардың негізгі құқықтары

 

Жер қойнауын пайдаланушылар құқығы

      1. Жер қойнауын пайдаланушылар құқығы келесі операцияларды жүргізеді:

      1)жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу;

      2) барлау;

      3) өндіру

      3-1) Барлау және өндіру жұмыстары

      4) жерасты үймереттер құрылысы және эксплуатациясы, барлау және өндіру жұмыстарымен байланысты.

         2.Жер қойнауын пайдалану құқығы тұрақты және уақытша, айыру және айырмалған , ақылы және ақылы емес болады.

 

Жер қойнауын пайдаланушылардың субьектілері

    1. Жер қойнауын пайдаланушылардың субьектілері қазақстандық және шетелдік заңды және тұлғалар болып табылады.

    2. Тұрақты жер қойнауын пайдаланушылар тұлғалар. Уақытша жер қойнауын пайдаланушы тұлғалар шектеулі мерзіммен шектеледі.

 

Сервитуттар

     1. Осы кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерін көзделген жағдайларда меншік иесі немесе жер пайдаланушы өзіне меншік немесе жер пайдалану құқығымен тиесілі жер учаскісін мүдделі жеке және заңды тұлғаларға шектеулі нысаналы пайдалану құқығын беруге міндетті.

    2. Бөтен жер учаскесін шектеулі  нысаналы пайданалу құқығы (сервитут):

    1) тікелей нормативтік құқықтық  актіден;

    2) мүдделі тұлғаның меншік иесімен  немесе жер пайдаланушымен шартының  негізінде;

    3) жергілікті атқарушы органның  актісі негізінде;

    4) сот шешімі негізінде;

    5) Қазақстан Республикасының зандарында  көзделген өзге де жағдайларда  туындауы мүмкін.

    3. Егер нормативтік құқықтық актіде мүдделі тұлғаның меншік иесімен немесе жер пайдаланушымен шарты негізінде сервитут белгілеу көзделсе, олардың мұндай шарт жасасудан немесе меншік иесі жер пайдалану қоятын шарттың талаптарынан бас тартуына мүдделі тұлға меншік иесі немесе жер қойнауын пайдаланушыға талап - арыз беруі арқылы сот тәртібімен дауласа алады.

      4. Егер нормативтік құқықтық актіге жергілікті атқарушы органның актісі негізінде сервитут белгілеу көзделсе, сервитут белгілеуге мүдделі тұлға, меншік иесі немесе жер пайдаланушы бұл актіге сот тәртібімен шағымдана алады.  

 

 

Жер  қойнауын пайдаланушыларға салық салу                                       

Осы бөлімде реттелетін қатынастар

      Жер қойнауын пайдалану бойынша операцияларды жүргізу жөніндегі қызметке салық салушылардың ерекшеліктері реттеледі және жер қойнауын пайдаланушылардың мынадай салықтары мен арнайы төлемдерін:

     1) үстеме  пайда салығын;

     2) Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 13 желтоқсандагы № 11-111   Заңымен 279 баптың 1 тармағының 2 тармақшасы алынып тасталды.

   3) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдерін:

   а) бонустарды (қол қойылатын, коммерциялық табу);

   б) роялтиді;

   в) өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін;

    г)  қызметін өнімді бөлу туралы келісім-шарт бойынша жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлемін есептеу мен төлеу тәртібі белгіленеді.

   Осы Кодексте "жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар", "мұнай операциялары", "мұнай" және "келісім-шарттық аумақ" ұғымдарының Қазақстан Респубпикасының жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы және мұнай туралы заңдарында айқындалған маңызы бар.

     2. Мұнай операцияларын қоса алғанда жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар жүргізу жөніндегі қызметке осы Кодексте белгіленген тәртіппен салық салынуға тиіс.

 

Жер қойнауын пайдалануға жасалған келісім-шарттардың салық режимінің үлгілері.

     Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу екі үлгіге бөлінеді:           

     1) бірінші үлгі, өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін қоспағанда, жер қойнауын пайдаланушының осы Кодексте кезделген салық пен басқа да міндетті төлемдерді төлеуін көздейді;

    2) екінші үлгі жер қойнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін төлеуін (беруін), сондай-ақ осы Кодексте кезделген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлерінің төленуін көздейді, оларға: экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына салынатын рента салығы; роялти; шикі мұнайга, газ конденсатына салынатын акциз; үстеме пайда салығы; жер салығы; мүлік салығы қосылмайды.

 

 

Бонустар

Бонустар  туралы жалпы ережелер

    1. Бонустар жер қойнауын пайдаланушының  тіркелген төлемдері болып табылады.

    2. Жер қойнауын пайдаланушы жер  қойнауын пайдалануды жүргізудің  жеке жағдайларын негізге ала  отырып, бонустардың мынадай түрлерін:

    1) қол қойылатын;

    2) коммерциялықтабу бонусын телейді.

 

Қол қойылатын бонус

Қол қойылатын бонусты белгілеу тәртібі

     1. Қол қойылатын бонус жер қойнауын пайдаланушының келісім-шарт жасалатын аумақта жер қойнауын пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығы үшін бір жолғы тіркелген төлемі болып табылады.

     2. Қол қойылатын бонустың бастапқы мөлшерлерін пайдалы қазбалар көлемі мен кен орнының экономикалық құндылығы ескерілген есеп негізінде Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

     3. Қол қойылатын бонустың түпкілікті  мөлшерін жер қойнауын пайдалануға  құқық алуға өткізілген инвестициялық  бағдарламалар конкурсының нәтижелері  бойынша комиссия белгілейді  және ол жер қойнауын пайдалану  үшін берілетін кен орындарының  (келісім-шарт аумақтарының) экономикалық құндылығы есепке алынып, келісім-шартта бекітіледі, бірақ бастапқы мелшерлерден төмен болмауы керек.

 

Қол қойылатын бонусты төлеу мерзімі

    Қол  қойылатын бонус келісім-шарт  күшіне енген күннен бастап  күнтізбелік отыз күннен кешіктірілмей  бюджетке төленеді.

 

Салық декларациясы

    Жер  қойнауын пайдаланушы қол қойылатын  бонус бойынша декларацияны тіркелген  жері бойынша салық органына  төлеу мерзімі басталған айдан  кейінгі айдың 15-іне дейін табыс  етеді.

 

Коммерциялық  табу бонусы

Коммерциялық  табу бонусын төлеу тәртібі

    1. Коммерциялық табу- келісім-шарт  аумағы шегінде ашылған, өндіру  үшін экономикалық жағынан тиімді  пайдалы қазбалардың белгілі  бір түрінің запастары.

    2. Осы баптың 3-тармағында аталған  жағдайларды қоспағанда, коммерциялық табу бонусы келісім-шарт аумағындағы әрбір коммерциялық табу үшін, оның ішінде кен орындарына қосымша барлау жүргізу барысында, бастапқы анықталған алынатын қорды арттыруға жеткізетін пайдалы қазбалардың табылғаны үшін төленеді.

     3. Пайдалы қазбалардың кен орындарына  оларды кейіннен өндіруді көздемейтін  барлау жүргізуге жасалған келісім-шарттар  бойынша коммерциялық табу бонусы  төленбейді.