Корпорацияның қызметін қаржыландыру көздері: олардың құрамы, құрылымы және негізгі сипаттамасы

 

Жалпы активтердің табыстылық деңгейі өткен жылмен салыстырғанда 1,285 пунктке төмендеген және 7,986% - ды құрайды. Алайда бұл көрсеткіштің деңгейін білу жеткіліксіз. Оның қандай факторлардың есебінен құрылғанын және активтердің  табыстылық деңгейін өсіру және сақтау үшін бұл факторлардың сенімділігін талдау, әлдеқайда маңызды болып  табылады.

Табыстылықтың маңызды салыстырмалы  көрсеткішінің бірі бұл өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі болып  табылады. Ол таза табыстың материалдық  айналым қаражаттарының қалдығы  мен негізгі құралдардың орташа құнына қатынасы ретінде есептеліп  шығарылады. Сонымен, өндірістік қорлар құны, сәйкесінше жыл басына және жыл  аяғына материалдық айналым қаражаттары  және негізгі құралдар құндарын қосып, екіге бөлу арқылы анықтайды. Өнімнің  табыстылығы неғұрлым жоғары болса, өндірістік құралдардың табыстылық деңгейі де соғұрлым жоғары болады. Жекелеген факторлардың өндірістік қорлардың табыстылық деңгейіне  тигізетін ықпалының сандық бағасы тізбектеп ауыстыру әдісі бойынша  анықталады. Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер етуші  көрсеткіштер 5 кестеде көрсетілген.

 

Кесте-5     Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер етуші

көрсеткіштер

 

№	Көрсеткіштер	2009 жылы	2010 жылы
1	Таза табыс, тг	25937694	30949351
2	Өткізуден алынған табыс (акциз және қосымша құн салығынсыз), тг	183391447	250017543
3	Негізгі қорлардың жылдық орташа құны, тг	207718669	256224039
4	Материалды айналым қаражаттарының орташа жылдық қалдықтары	21890977	26697779
5	Өндірістік қорлардың  жылдық қалдықтары, тг	229609646	282921818
6	Өнімнің қор сыйымдылық коэффициенті	1,133	1,025
7	Айналым қаражаттарын бекіту коэффициенті	0,119	0,107
8	Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы табыс - өткізілген өнімнің табыстылық коэффициенті	0,141	0,124
9	Өндірістік қорлардың  табыстылық деңгейі	11,296	10,939

 

Өндірістік қорлардың  табыстылық деңгейі есепті жылы 10,939% - ды құрады, ал өткен жылы 11,296% болған, яғни оның көлемі 0,357 пунктке (11,296 – 10,939) төмендеген.

Өндірістік қорлардың  табыстылық деңгейінің өзгеруіне ықпал  етуші факторлардың әсері келесі есептеулер бойынша тізбектеп ауыстыру әдісімен анықталады:

1. өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы таза табыстың азаюы осы көрсеткіштің 1,039 пунктке төмендеуіне әкеледі. (9,9 – 10,939), мұнда 9,9 = 0,124: (1,133 + 0,119) *100;
2. қор сыйымдылығының азаюы, яғни негізгі өндірістік қорлардың қор қайтарымдылығының көбеюі олардың табыстылық деңгейінің 0,94 пунктке (10,84 – 9,9) өсуіне әкелді мұндағы 10,84 = 0,124: (1,025 +0,119)*100;
3. материалдық айналым қаражаттарын бекіту коэффициентінің азаюы, яғни олардың айналымдылығының жылдамдауы өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің 0,456 пунктке (11,296 – 10,84) өсуіне әкеледі.

Осылайша факторлар бойынша  өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің жалпы кемуі 0,357 пунктті құрайды (-1,039 +0,94+0,456), ол өткен жылғы мәліметтермен (11,296 -10,939) салыстырғанда бұл көрсеткіш  деңгейінің жалпы өзгерісіне сай  келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 

  

3.1 Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын талдаудағы  Дюпон моделінің   ерекшелігі 

 

Дюпон қаржылық талдау жүйесі алдымен кәсіпорынның пайданы жинақтау, оны реинвестициялау және айналымды  өсіру қабілетін зерттейді. Дюпон  көрсеткіштері кәсіпорынның экономикалық өсіміне және өзге де факторларға  әсерін бейнелейді. Дюпон моделінің  негізгі көрсеткіштері:

1. сату рентабельдігі;
2. таза активтер айналымы;
1. таза активтер рентабельдігі;
2. меншікті капитал рентабельдігі;
3. компанияның экономикалық өсім көрсеткіштері;
4. капиталдың орта өлшемді құны.

1. Сату рентабельдігі  (PR)– сатудан түскен пайданы  жинақтау қабілеті. Ол салық салынғанға  дейінгі пайданы сату көлеміне  қатынасымен анықталады.  Бұл  көрсеткіш кәсіпорынның оперативті  іскерлігін бейнелейді. Сонымен  қатар бұл - басқару көрсеткіші. Себебі ол арқылы әр элементтің  сату рентабельдігіне әсерін  байқауға болады.

2010 жыл үшін:

76668351 / 250017543 = 0,31 

2004 жыл үшін:

49178154 / 183391447 = 0.268

2. Таза активтер айналымы (AR) – активті қолдану тиімділігін  кқрсетеді. Ол сату көлемін  таза активтерге қатысымен анықталады. Бұл көрсеткіш компания ішінде  сомалық капиталдың жылдық айналымын  бейнелейді.

Бұл көрсеткішті максималдау  үшін керек:

1. ағымдық және тұрақты активтерді минималдау;
2. ағымдық міндеттемелерді максималдау.

Мұны іске асыру үшін:

1) дебиторлық борыш: дебиторлық  борыштың оптималды көлемін анықтау  және оның айналымдығын көбейтуге  тырысу керек;

2) қорлар: оның оптималды  көлемін анықтап, оның айналымдығын  көбейтуге тырысу керек;

3) кредиторлық борыш: оның  оптималды көлемін анықтау керек  және мүмкіндігінше, жабылу мерзімі  мен абсолютті көлемін ұлғайтуға  ұмтылу керек, бұл өз кезегінде  таза активтердің азаюына әкеледі.  Осында келесі факторларды ұмытпаған  жөн:

1. кредиторлық борыштың өсуі компания өтімділігінің азаюына әкеліп соғуы мүмкін;
2. кредиторлық борыштың жабылу мерзімінің асып кетуі негативті жағдайларға әкелуі мүмкін.

Тұрақты активтермен жұмыс  жасаған кезде сатудың максималды көлеміне әкелетін актив көлемі аз болған сайын ол жақсырақ.

2010 жыл үшін:

250017543 / (260002241 + 63736789+62595545) = 0.647

2009 жыл үшін:

183391447 / (224981223+36559344+ 17048271) = 0,658

3. Таза активтер рентабельдігі  (RONA) – бизнес тиімділігін бақылайды,  табыс пен шығыс туралы есептеме  мен балансты байланыстырады, тек  пайда негізінде бизнесті бағаламайды.  Ол оперативті табысты таза  активтерге қатысымен анықталады. Бұл көрсеткіш банк несиесі  арқылы кәсіпорынның жағдайының  жақсару деңгейін бейнелейді. Таза  активтер = меншікті капитал + несиелер (ұзақ және қысқа мерзімді). Оперативті  табыс: несие пайыздары мен  табыс салығын төлегенге дейінгі  табыс.

2010 жыл үшін:

76668351/ (260002241 + 63736789+62595545) = 0,198

2009 жыл үшін:

49178154/ (224981223+36559344+ 17048271) = 0,176

4. Меншікті капитал рентабельдігі  (ROE) – меншікті капиталдағы табысты  анықтайды. Ол салық салынғаннан  кейінгі таза табысты меншікті  капитал қатысымен анықталады. Бұл  көрсеткіш компания іскерлігінің  банк несиесі арқылы қандай  дәрежеге дейін өсетінін көрсетеді. 

2010 жыл үшін:

30805530 / 260002241 = 0,12

2009 жыл үшін:

25976570/ 224981223 = 0,115

5. Реинвестициялау коэффициенті (RR) – бизнеске акционерлерді  ақша салуға итермелейтін келесі  факторлар: қысқа мерзім ішінде  жоғары дивиденд көлемі, компанияның  өсімін көрсете отырып, ұзақ мерзімді  келешекте табыстар. Сонымен бұл  көрсеткіш кәсіпорынның дивидендтік  саясатын көрсетеді. Әр компания  үшін реинвестициялау коэффициенті  бірге тең болғанын қалайды.  Бұл көрсеткіш реинвестицияланған  табыстың салық салынғаннан кейінгі  таза табысқа қатынасымен анықталады.

2010 жылы үшін реинвестициялау коэффициенті тең:

30805530 / 260002241 = 0,12

2009 жылы үшін:

25976570/ 224981223 = 0,115

6. Экономикалық өсім көрсеткіштері  (SG)- өзінің қаржылық жағдайын  сақтай отырып, сату көлемінің  максимумы. 

экономикалық өсім = таза активтер рентабельдігі * тетік * реинвестициялау

 коэффициенті * (таза табыс  / оперативті табыс ) * Е² / Е¹  

2010 жылы үшін экономикалық өсім:

76668351/ (260002241 + 63736789+62595545)* ((63736789 +62595545)/260002241+1)* (260002241 + 63736789+62595545)/ 76668351 * 76668351/224981223 = 0,198 * 1,485 * 5,04 * 0,341= 0,505

 Ал тетікті Дюпон  моделінде несиеның меншікті  капиталына қатынасын бірге қосындысымен  анықтайды. [11]

Егер келешек жылда  таза активтер айналымдығын өзгертпей, сату көлемін көбейткіміз келсе, таза активтер саны артуы керек. Ал коэффициенттер өзгермей, сату көлемі өссе, компанияның реинвестициялау  табысы өседі, өз кезегінде ол меншікті капиталды өсіреді, бұл несие  көлемін өсіруімізге болатынын  көрсетеді. Бұл ұзақ мерзімді капитал  өсіміне әкеледі, осылай компания активі өседі, сату көлемі, кейін реинвестициялау  табысы ұлғаяды. Бұл коэффициент  арқылы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау ыңғайлырақ, өз кезегінде бұл  Дюпон моделінің көрсеткіштерін зерттей отырып, анықтауға көмектеседі.

7. Капиталдың орта өлшемді  құны (WACC) – егер таза активтер  рентабельдігі инвестициялық қорлардың  жинақталған көлемін көрсетеді,  ал инвестицияланған қор капитал  көлемін айқындайды, сондықтан кәсіпорын  үшін капитал құнын білген  жөн. Батыс экономикасында бұл  көрсеткішті капиталдың орта  өлшемді құны деп аталады. 

WACC = R*(1-T)* L/ (L+E) + DE / (L+E)  

R – банктің несие мөлшерлемесі

T – табыс салығы мөлшерлемсі

L- банк несие сомасы

E – меншікті капитал

D – дивиденд пайызы

Бұл қатынасты келесі түрде  көруге болады:

RONA > = WACC/ (1- Т)  

Бұл модельдің советтік әдістемеден  айырмашылығы - өтімділік көрсеткішіне көп көңіл бөлмеуі. Шынымен де, бұл көрсеткіш кәсіпорынның экономикалық өсіміне әсері шамалы болады. Бұл  модельде пайызсыз несиелер мен міндеттемелер  арасында айырмашылық жоқ, яғни таза активтегі қысқа мерзімді несиелер туралы айтылады. Ал отандық тәжірибеде осы көрсеткіш маңыздылығын көтеру мақсатында Дюпон моделі ұсынылады.

Бұл жерде өзге де модельдерді  айта кеткен жөн: бұл талдау түрі әлі  Қазақстан экономикасында қолданыс таппаған, дегенмен шетелдік елдерде  бұл талдау түрі барлық экономиканың салаларында қолданады. Негізінен  мультисимуляциондық талдау симуляциондық  талдаудың жалғасы, яғни бірнеше  салалық талдау жүйесі  болып  табылады. Симуляциондық талдауды шетелдік елдерде ең алдымен әлеуметтік салаларда  қолданды, сонымен қатар бұл талдау математикалық талдау негізінде  жүзеге асады. Әлеуметтік салада бұл  талдауды ғылыми және танымдық бағыттарды қиыстыра отырып, қарастырады. Дегенмен симуляциондық талдаудың ерекшелігі – мерзімдік қатынас. Кейіннен симуляциондық  талдау кәсіпорынның жағдайына келесі түрде әсер ете алады:

1. өндірушілермен клиенттер арасында қатынасты нығайтады;
2. кәсіпорында ортақ көрініс көрсету үшін біріктірілген модельдер жүйесін ұсынады;
3. модельдеу құралдары, экономикалық бағалау мен қаржылық талдауды меңгере отырып, инженерлік бағытты талдайды;
4. жүйені басқаруға көмектеседі;
5. мәліметтерді тексеру мақсатында модельді офлайнды және онлайнды тану.[12]

Бұл талдау түрі бизнес саласындағы  көптеген мәселелерді шешу үшін инвестиция мен пайда алуды қарастыра  алады. Симуляциондық модельдеу  пайдаланушы, құрылыс және инженерлік компанияларға пайда табу мақсатында көмектеседі, оны көбінесе қолдану  себебі:

1. кәсіпорынның технологиялық жағдайын жақсарту мақсатында;
2. модельдеу мен инженерлік жобалауды бірқатар жүргізу үшін;
3. симуляциондық талдау жеке талдауларды анықтап бөлу үшін.

Симуляциондық талдау күрделі  модельдермен бірігіп, келесі бес маңызды  кілттерден тұрады:

1. модельдердің байланысы – жабдықтаушылармен өзіндік инженерлік модельдерді байланыстырды;
2. модельді орындау – түрлі типтегі модельдерді жүзеге асыру;
3. модель негізінде талдау жүргізу – модельдеу құралдары, экономикалық бағалау мен қаржылық талдауға бірдей қол жеткізу;
4. модельдерді басқару – стандартталған құралдар мен бағыттарды басқара отырып, құрастыру;
5. модельді түсіну – модель ақпараттарына қол жеткізу және тексеру әдістері.