Қаржы саясаты мен қаржы механизмі

Қаржы қатынастары  негізінен мынандай екі сфераны  қамтиды:

1)мемлекеттік  бюджетке жинақталатын мемлекеттің  орталықтаңдырылған ақша қорларын  қалыптастырып, пайдаланумен байланысты  болатын экономикалық ақша қатынастары;

2)кәсіпорындардың  орталықтандырылмаған ақша қорларының  ауыспалы айналымын ортақтастыратын  экономикалық ақша қатынастары.

Қаржы қатынастары  өзінің экономикалық табиғаты жөнінен  бөлгіштік қатынастар болып табылады, оның үстіне құнды бөлу ең алдымен  субъектілер бойынша жүзеге асырылады. Сондықтан қоғамдық өндірістегі субъектілердің рөлі қаржы қатынастары жіктемесінің алғашқы объективті белгісі ретінде көрінеді.

Қаржы жүйесі интеграциялық  тұрпатты жүйе болып табылады, оған кіретін элементтердің (қосалқы  жүйелердің) тығыз байланысымен және оның қосалқы жүйелерінің бірде-бірі өзінше өмір сүре алмайтындығымен сипатталады: қаржы, бір жағынан, өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдіреді және осы қатынастар жүйесінің элемені болып келеді, екінші жағынан, өзінің функционалдық өзіндік ерекшелігі бар өзара байланысты элементтерден тұратын жүйе болып табылады.қаржыларда функционалдық қосалқы жүйелер ретінде мыналарды атауға болады: салық, бюджет, сыртқы экономикалық, қаржы жоспарларының, қаржылық бақылаудың заңнамалық қамтамасыз етілуінің және басқа қосалқы жүйелері (1.5 сызбаны қараңыз).

 

1.5 сызба. Қаржы  жүйесінің функционалдық белгісі  бойынша құрылымы

Қ а р ж ы  ж ү  й е с і

 

Қосалқы жүйелер

Кадрмен қамтамасыз етудің

Қаржының автоматтандырылған басқарудың

Салық

Негізгі қосалқы  жүйелер

Қамтамасыз  етуші қосалқы жүйелер

Бюджет

  

Қаржылық бақылаудың

Нормативтік-заңнамалық қамтамасыз етілуінің

Қаржы жоспарларының, есептің, статистиканың

Сыртқы экономикалық қатынастардың

 

 

Қаржы жүйесін  сыныптаудың функционалдық критерийінен басқа қаржы субъектілерінің  белгісі бойынша сыныптау қолданылады, бұл қаржы жүйесін сфералар мен  буындар бойынша шектеуге мүмкіндік  береді (1.6 сызбаны қараңыз).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.6 сызба. Қазақстан  Республикасының қаржы жүйесінің  сызбасы

 

Қ а з а қ с т  а н   Р е с п у б  л и к а с ы н ы ң    қ а р ж ы    ж ү  й е с і

 

 

Қаржының материалдық  мазмұны өзінің көрінісін қаржы  ресурстарын қалыптастырып, пайдалануда табады, бұл ресурстар бюджет, мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік сақтандыру және қамсыздандыру, амортизация, айналым қаражаттары, тұтыну, резерв және басқа көптеген ақша қорларын қамтиды. Бір қорлар едәуір дәрежеде, біреулері аз дәрежеде орталықтандырылған (1.7сызбаны қараңыз), бір қорлар үнемі жұмсалынады (тұтыну қоры), басқалары уақытша сақталынады (резервтік капитал), үшіншісі қорланады (амортизациялық аударымдар).

1.7.сызба. Қаржы  қорларының сыныптамасы

 

 

Б Ю Д Ж Е Т  Т Е Н   Т Ы С   Қ О Р Л А Р

ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУШІ СУБЪЕКТІЛЕРДІҢ БЮДЖЕТТЕН  ТЫС ҚОРЛАРЫ

 

Жеке меншік

Ұжымдық

Қоғамдық

Аралас

Мемлекеттік

 

 

 

 

Б ю д ж  е т т і к    қ о  р л а р

Экономикалық

Әлеуметтік

Ғылыми-зерттеу (инновациялық)

Экологиялық (табиғат қорғау)

Мәдени арналым (ізгілік)

Құрамдастырылған

Басқа (миграция және т.т.)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мемлекет аралық

Ұлттық

Жергілікті (аймақтық)

 

 

 

 

 

 

 

Міндетті

Ерікті

 

 

 

 

 

 

 

Бүгінде Қазақстанның қаржы жүйесінің құрамы, жоғарыда атап өтілгендей, қаржы қатынастарының біршама дербес мына сфераларынан тұрады:

мемлекеттік бюджет жүйесі;

          арнаулы бюджеттен тыс қорлар;

мемлекеттік несие;

жергілікті  қаржы;

шаруашылық  жүргізуші субъектілердің қаржысы;

халықтың қаржысы.

Мемлекеттердің  көпшілігінде қаржы жүйесін құрудың қағидаты – фискальдық (қазыналық) федерализм қағидаты.

Қаржы жүйесінің  функционалдық құрылысы мынадай  негізгі қағидаттарды қанағаттандыруы  тиіс:

біріншіден, қаржы  жүйесінің жеке алынған әрбір  буыны ақша қатынастарының аса кең  шеңберін қамти алмайды, бұл жалпы категория болып табылатын «қаржыға» ғана тән қасиет;

екіншіден, тұтастай алынған қаржы жүйесі әрбір нақты  сәтте объективті экономикалық категория  ретіндегі қаржының қағидалы мәндік сипаттамалына және функционалдық  арналымына дәл сәйкес келуі тиіс.

Қаржы жүйесін  құрудың негізіне мына қағидаттар қойылған:

Қаржы жүйесін  ұйымдастыруда централизм мен демократизмнің үйлесуі. Бұл қағидат жергілікті қаржы органдарының тиісті жергілікті әкімшілікке және жоғарғы қаржы  органдарына екі жақты бағынышты жүйесін алдын ала айқындайды.

Ұлттық және аймақтық мүдделерді сақтау. Бұл қағидат  қаржы қатынастарында аймақты дамытудың  қабылдауға болатын деңгейі сияқты ұлттық теңдікті қамтамасыз етуді  де талап етеді.

Қаржы жүйесі бірлігінің қағидаты орталық қаржы органдары арқылы мемлекеттің жүргізіп отырған біріңғай мақсаттарымен алдын ала айқындалып отырады.

Қаржы жүйесінің  жеке құрамды элементтерінің функционалдық  арналымының қағидаты қаржының әр буыны  өз міндеттерін шешіп отыратындығнан көрінеді. Оған айрықша қаржы аппараты сәйкес келеді.

Қазіргі кезде  қаржы жүйесі терең өзгерістерге ұшырап, қайта құрылуда. Қарржы жүйесін  қайта құрудың басты міндеті  оның Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуын тұрақтандырып, одан әрі тездетуге  ықпал етуді күшейту, ұлттық табыстың үздіксіз өсуін қамтамасыз ету, өндірістің барлық буындарында шаруашылық-коммерциялық есепті нығайту болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 бөлім. МКК  «Батыс Орманының» ұйымдық-экономикалық  сипаттамасы және қаржылық жағдайы.

2.1. МКК «Батыс  Орманының» басқару – ұйымдастырушылық сипаттамасы

Кәсіпорынның ресми  атауы – Батыс Қазақстан облыстық ауылшаруашылық департаментінің Батыс  Қазақстан облысы бойынша шаруашылық жүргізу құқығы негізіндегі «Батыс Орманы» мемлекеттік коммуналдық  кәсіпорыны (МКК «Батыс Орманы»).

Кәсіпорынның заңды  мекен-жайы: Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласы, Дамбовый тупик көшесі №5/1.

Кәсіпорын Қазақстан  Республикасының заңына сәйкес заңды  тұлға болып табылады, ол мемлекеттік  меншік формасында құрылған, өзінің жеке балансы, банкте шоттары, Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы бейнеленген мөрі мен штампы, фирмалық атауы және тауарлық белгісі бар.

Кәсіпорынның қызметі  шаруашылық жүргізу құқығы негізінде  жүзеге асады. Кәсіпорын Қазақстан  Республикасының заңнамасына сәйкес белгіленген шекте мүлікті иеленеді, қолданады және билік етеді.

Кәсіпорын өзі – еңбек  ақы төлеу формасын, штаттық күнтізбе, қызметкерлердің қызметіне байланысты еңбек ақы мөлшерін анықтайды, сонымен  қатар кәсіпорын жұмысшыларына  қосымша көмек көрсету тәртібі мен мақсаттарын белгілейді.

МКК «Батыс Орманы» табиғатты  қорғау аясындағы өндірістік-шаруашылық қызметті жүзеге асыру, сонымен қатар  ормандарда өртке қарсы жұмыстарды орындауға, зиянкестер мен орман  ауруларына қарсы күрес, табиғи-биологиялық  ресурстарды қайта құру жән.е ормандардың экологиялық потенциалын жоғарылату, орман өрттерін сөндіруге қарсы мақсаттарда құрылған. 

Кәсіпорын қызметінің пәні болып:

• орман қорлары территориясын өртке қарсы жарақтандыру;
• орманды қорғау жұмыстары;
• орманды кесу бойынша барлық жұмыстарды жүргізу және алынған ағаштарды өңдеу;
• орман қорықшалары және орман мәдениеті жұмыстарын жүргізу;
• екінші деңгейлі орман материалдарын қайта өңдеу және дайындау;
• өсімдік және жануарлардүниесі ресурстарын жандандыру жұмыстары;
• кәсіпорынға белгіленген су қоймалары мен жерлерде сәйкесінше балық аулау, аң шаруашылығы жұмыстарын жүргізу;
• аңшылық, балық аулау, экологиялық және басқа да туризмді дамыту;
• сыртқы экономикалық қызметтерді жүргізу;
• ормандарды қайта қалпына келтіру, өсіру сияқты бірқатар жұмыстарды жүргізу табылады.

Кәсіпорынның мүлкін: негізіг қорлар және айналым құралдары  құрайды. Мүліктің соның ішінде қаржылық ресурстардың құралу көздеріне төмендегілер жатады:

• құрылтайшылар берген мүлік;
• өзінің жеке қызметі нәтижесінде тапқан мүлкі (ақшалай табысты қоса), сонымен қатар көрсетілген қызмет, жасалған жұмыс бойынша табыс, басқа да шаруашылық қызметінен түскен табыстары;
• өзге де көздері.

Жарғылық капитал мөлшері  22 980 300 (жиырма екі миллион тоғыз жүз сексен мың үш жүз) теңге.

Жарғылық капиталмен қатар Резервтік қор құрылған, яғни шығындарды жабу, бюджеттің алдындағы міндеттемелерді, мемлекеттік несиені төлеу мақсатында пайдаланылатын қаражаттар.

Кәсіпорын табысы:

• кәсіпорынды ұстап тұруға;
• жарғылық қордың 10 %-нан аспайтын мөлшерде резервтік қор құруға;
• шаруашылық жүргізуде қолданған мүлік үшін табыстың белгілі-бір бөлігінен меншік иесіне аударым жасауға бөлініп отырады.

Кәсіпорын өзінің қызметтерінен  түскен табыстар нәтижесінде қалыптасады. Кәсіпорын меншігіне аударылатын  табыс жергілікті қаржы органының келісімімен жауапты органмен бекітілген табысты бөлу нормативіне сәйкес жергілікті бюджет табысына аударылып отырады.

МКК «Батыс Орманы» басты кәсіпорын  бола отырып, өзінің құрамына  7 өндірістік бөлімшелерді кірістіреді, олар:

• Бөкей Орда
• Ақжайық
• Теректі
• Зеленов
• Бөрлі аудандарында
• Орал қаласында      

және өзінің өндірістік базасы бар.

Субьектінің бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есеп беруді құру төмендегілер негізінде жүзеге асырылады:

• «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп туралы» Қазақстан Республикасының заңы;
• бухгалтерлік есеп стандарттары;
• субьектінің бухгалтерлік есепті ұйымдастыруы бойынша есеп саясаты, нұсқаулары, инструкциялары және бұйрықтары.

Кәсіпорын бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды қызметтің  түріне, шаруашылықтың дәл міндеттері мен өлшемдеріне байланысты жүзеге асырады:

• бухгалтерлік жұмыстың ұйымдастырушылық формасын өзі белгілейді;
• есеп саясатын қалыптастырады;
• есептің қаржылық, өндірістік деп функционалды бөлінуін жүргізеді;
• кәсіпорында бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті шешімдерді, сонымен қатар шаруашылық операцияларын бақылау тәртібін жасайды.