Кәсіпорынның сипаттамасы

Мазмұны

 

      Кіріспе

1    Кәсіпорынның сипаттамасы.

1.1 «Компания «NEO Азия» кәсіпорынына  сипаттамасы

1.2 Басқару бөлімінің ұйымдастыру мен құрылымы

2    Басқару есебін ұйымдастыру

2.1 Басқару есебінің түсінігі, оның мәні, мақсаттары және міндеттері.

2.2 Басқару және қаржылық есеп жүйелерінің салыстырмалы сипаттамасы.

2.3 Шешімдер қабылдаудағы басқару есебінің ролі.

3    Басқару есебін ұйымдастыру

3.1. Басқару есебі жөніндегі жалпы  түсінік

3.2. Басқару есебінің әдістері мен тәсілдері

3.3 Басқару есебінде шығындардың жіктелуі

      Қорытынды

      Қолданылған әдебиет

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

 

Кәсіпорындағы басқару ісі,  мәселесі қазіргі таңда кәсіпорындардың тарапынан қолға алынып отырған оңтайлы әрекеттердің, пайдалы әдістің бір түрі болып саналады. Курстық жұмыста басқа елдердегі басқару ісі  жүйесімен салыстырыла отырып, еліміздегі басқару ісі  әрекеттерінің жан-жақты үрдістеріне тоқталдық.

Курстық жұмыс кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімдерден тұрады. Кіріспе бөлімде жұмыстың жалпы аппараты, яғни өзектілігі, мақсат –міндеті, құрылымы, әдіс-тәсілдері арқау болды. Негізгі бөлімде  қарастырылған тақырыптар реті мыналар: Басқару жүйесі – бухгалтерлік есеп жүйесінің элементі; Қаржылық және басқару есебі арасындағы негізгі айырмашылықтар; Бухгалтерлік басқару есебінің пәні және экономикалық мәні. Сол сияқты екінші тарауда мына тақырыптар қарастырылыды: Басқару есебінің обьектілері, тәсілдері мен міндеттері;  Басқару есебінің құрамдас бөліктері мен принциптері. 

Зерттеудің мақсаты: Басқару есебі ісінің мән-жағдайына кең ауқымда тоқталу, қаржылық және басқару есебі арасындағы негізгі айырмашылықтарды айқындау, бухгалтерлік басқару есебі нысандары, тәсілдері мен міндеттерін ашу, басқару жүйесінің ісіндегі операцияларда саралау.

Зерттеудің пәні: Кәсіпорындардағы басқару есебі

Зерттеу  міндеттері:   негізгі тақырыпты ашу; деректер жинақтау; ғалымдар, зерттеушілердің еңбектеріне ден қою; Өзіндік пікір-пайым қалыптастыру. Басқару есебі ісінің  Қазақстандағы даму барысын арқау ету. Ізденіс нәтижесінде нысан еткен тақырыпты жан-жақты қарастыруға көңіл бөлу.

Зерттеу әдіс- тәсілдері:   Жүйелеу, сұрыптау, талдау, салыстыру

Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Басқарушылық есепті ұйымдастыру және оны жетілдіру мәселері бойынша отандық және шетелдік ғалымдар мен тәжірибешілердің еңбектері жоқтың қасы. Ал жалпы басқарушылық есепті ұйымдастыру және оны дамыту сұрақтарына байланысты  шетелдік және отандық әдебиеттерде көп көңіл бөлінген. Шетелдік ғалымдардың ішінен К. Друри, Л.А. Крятова, Т.П. Карпова, Б. Нидлз, С.А. Стуков, В.Ф. Палий, П. Драккер, Р. Энтони,   А. Яругованың, еңбектері белгілі болса, ал отандық және ресейлік ғалымдар мен тәжірибешілердің, яғни В.К. Радостовец, К.Т. Тайғашинова,К.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, К.Ш. Дүйсембаев, Ф.С. Сейдахметова, С. Жақыпбеков, С.Д. Тәжібаев, Ә.Д. Дәулетбеков, Т.А. Тасмағанбетов, Г.Ю. Касьянова, И.А. Басманов, П.С. Безруких, А.П. Бархатов,  А.И. Васильков, Е.А. Голиков, В.Б. Ивашкевич, А.Ш. Маргулис, Р. Манн, В.Е. Ластовецкий, Н.П. Кондраков және тағы басқалардың еңбектерінде кеңінен зерттелген болатын.

 

 

1 Кәсіпорынның сипаттамасы.

 

 

1.1 «Компания «NEO Азия» кәсіпорынына  сипаттамасы

 

Экспресс–талдаудың мақсаты – шаруашылық субъектісінің даму динамикасы мен қаржалық игілігін бағалау. Экспресс–талдау үш кезеңде жалғасады: дайындық кезеңі, қаржылық есепті қосымша іріктеу, экономикалық оқу және есептік талдау.

Бірінші кезеңнің мақсаты – қаржылық есептің мақсаттылығы туралы шешім қабылдау, оның оқуға дайындығын ескеру.  Бұнда визуалды және қарапайым есептеу тұрғысындағы тексеріс жүргізіледі және  формальды белгілері мен мәні бойынша жалғасады: барлық аса қажетті пішіндердің және қосымшалардың, реквизиттердің және қолдардың барысы анықталып, барлық есептік пішіндердің дұрыстығы мен айқындылығы тексеріледі, сол сияқты баланс валютасы мен кезеңаралық қорытындылар тексеріледі.

Екінші кезеңнің мақсаты – баланс бойынша түсінікхатпен танысу. Бұл аса қажет, өйткені есептік мерзімдегі жұмыс жағдайы бағаланады, әрекеттердің көрсеткіштерінің  тенденциялары бағаланады, сол сияқты шаруашылық субъектілерінің қаржылық және мүліктік жағдайларындағы сандық өзгерістер орын алады.

Үшінші кезең  –экспресс–талдауда негізгі кезең, оның мақсаты - шаруашылық субъектілерінің қаржылық және мүліктік жағдайларындағы сандық өзгерістерді қорытындылау, жинақтау.

Бұндай талдау белгілі ыңғайда әр түрлі қолданушылардың мүддесіне сай іске асады, есептеу үшін деректер  бухгалтерлік баланс пен кіріс пен шығын туралы есептен алынады (қосымша А).

Кесте 1 –ЖШС «Компания «NEO Азия» қаржылық – шаруашылық әрекеттерін басқарудың көрсеткіштерінің жүйесі

 

Көрсеткіштер атауы	2009 жыл	2008 жыл	Өзгерістер
1 Мүліктік жағдайын бағалау
Шаруашылық құралдарының сомасы, кәсіпорын құзыры бойынша	1073131,39	962591,02	+110540,37
2 Ликвиділікті бағалау
Өзіндік айналым қаражатының шамасы	82164,10	131555,26	–49391,16
Жалпы жабу коэффициенті (0,7–0,8)	1,965	2,086	–0,121
Абсолютті ликвидтілік коэффициент  (0,2–0,5)	0,310	0,115	+0,195
Өзіндік айналым құралдарының қорларды жабудағы үлесі (>≥0,1)	3,704	3,402	+0,302
Өзіндік айналым құралдарының маневренуі (минимальды мән 1, оңтайлы мән - 2)	0,058	0,021	+0,037
3 ҚАРЖЫЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Тәуелсіздік коэффициенті	0,546	0,572	–0,026
Өзіндік капиталдың маневрлену коэффициенті	0,140	0,239	–0,099
Өзіндік және тартылған қаражаттың коэффициенттік қатынасы	0,831	0,750	+0,081
4 ІСКЕРЛІК БЕЛСЕНДІЛІКТІ БАҒАЛАУ
Өнім мен қызметті жүзеге асырудан кіріс	1940890,35	2004323,72	–63433,37
Жалғасымды әрекеттерден орын алатын кіріс	68572,71	114105,36	–45532,65
Қордың берілдімі	1,809	2,082	–0,273
Дебиторлық қарыздың айналымдық коэффициенті (айналымда)	6,919	8,102	–1,183
Есептеулерде айналым құралдарының жалғасымдылығы (в днях)	52,03	44,43	+7,6
ТМҚ Айналымы коэффициенті  (айналымда)	0,097	0,106	–0,009
ТМҚ айналымы жалғасымдылығы (күнмен)	3711,34	3396,27	+315,07
Несиелік қарыздың айналымының жалғасымдылығы (күнмен)	35,866	33,697	+2,169
5  РЕНТАБЕЛДІЛІКТІ БАҒАЛАУ
Таза кіріс	36334,66	97499,70	–61165,04
Өнімнің рентабелділігі	3,53	5,69	+2,16
Негізгі әрекеттің рентабелділігі	4,6	7,74	–3,14
Негізгі капиталдың рентабелділігі	3,39	10,13	–6,74
Өзіндік капиталдың рентабелділігі	6,2	17,72	–11,52

 

Осылайша, жүргізілген экспресс–талдаудан байқалғаны, ЖШС «Компания «NEO Азия» мүлкі 110540,37 мың теңгеге артып, 2010 жылы 1073131390 тенгені құрады.

Кәсіпорынның 370,4 % айналым қаражаты өзіндік қаражат есебінен қалыптасатын болса, кәсіпорында өзіндік айналым қаражаты жеткіліксіз болады, бұл деректі өзіндік айналым қаражатының маневрленуі дәлелдейді, яғеи нормативтік мәнге сай келмейді (минимум 1, оңтайлы 2) және 2009 жылы 0,058 пунктті құрады. Бұл жағдай мынамен түсіндіріледі – кәсіпорынның айналым активтерінің шамасы 85456,86 мың тенгеден артқан.

2009 жылы кәсіпорын ағымдағы активтерінің көлемді бөлігін жабу мүмкіндігіне ие болды (208,6 %) қолма-қол қаражат есебінен емес, сол сияқты күтілетін дебиторлардың түсімдерінен , бірақ 2009 жылы бұндай мүмкіндік   біршама төқмендеп, жуық шамамен                 12,1 %-ға азайды. Кәсіпорын жақын уақытта ағымдағы қарыздарының тек  31 % жаба алады.

Қаржылық тұрақтылықтың коэффициенті өзіндік қаражаттың жеткілікті үлестік салмағынан хабардар етеді, мүліктің жалпы құны - (55 >50), тіпті  2010 жылы бұл көрсеткіш  2 %-ға азайған.

Зайымдық және өзіндік қаражат қатынастарының динамика коэффициенті кәсіпорында қаржыландырудың сыртқы көздерінің азайғандығынан хабардар етеді,  2010 жылы  33 % және ол  75 %-ды құрады.

Өзіндік капиталдың маневрлену мәнінің коэффициенті қалыпты мәнге ие, бұдан шығатыны, барлық өзіндік қаражат  капиталға шоғырланан, яғнт айналымнан тыс активтерде. Есептік кезеңде бұл коэффициенттің азаюы  -10 % 2009 жылмен салыстырғанда, бұның барлығы кәсіпорынның қаржылық жағдайының төмендеуін аңғартады.

Іскерлік белсенділіктің бағалануы бойынша мынадай тұжырым жасауға болады, қор берілімінің коэффициенті  2010 жылы  0,273 пункт, бұл               2009 жылмен салыстырғанда талданған мерзімде кәсіпорынның толық кезеңі және айналымы баяу іске асып отырғандығын байқатады.

ТМҚ айналымы коэффициенті есептік кезеңде  9,7 ретті жылына құрады, айналымның жалғасымдылығы - 3711,34 күн, бұл  2008 жылмен салыстырғанда аз да болса жоғары. Дебиторлық қарызды жабудың мерзімі  52,03 күнді құрайды, өткен жылмен салыстырғанда  7,6 күнге артқан.

Дебиторлық және несие қарызына салыстырмалы талдау байқатқандай, мына жайды байқаймыз, есепшоттарды төлеу күндерінің көлемі сатып алушылар бойынша - 52,03 күн, кәсіпорынның өздерінің сатып алған заттарын төлеу мерзімі - 35,87 күн. Осылайша, несие жағдайы, талданып отырған кезеде жақсы нәтижені байқатады, яғни кәсіпорын өзінің сатып алушыларына  ұсынған мөлшерде.

Кәсіпорынның қаржылық әрекеттеріне талдау нәтижелері байқатқандай, өнімдердің  рентабелділігі қарастырылып отырған мерзімде  2 % -ға азайып,  3,53 %-ды құрайды, бұның өзі өнімдерді жүзеге асырудан кірістің азаюымен түсіндіріледі.

Айналым қаражатының артуы дебиторлық қарыздың шамасының өсуімен қатысты  1 жыл көлемінде, бұл көлемі - 29700 мың. тенгеге артты (27,45 %)және ақшалай қаражат, өысқа мерзімді қаржылық инвестициялар  32941,14 мың  тенгеге артты (66,02 %).

Айналымнан тыс активтердің үлестік салмағы соған сай артты -                    3,48 пайыз пунктке және жыл соңында - 46,97 %-ды құрады.

Кәсіпорынның мүліктерінің азаюы - 32,63 % өзіндік қаражат көздерінің өсуімен қамтамасыз етілген - 67,37 % кәсіпорын міндеттемелерінің артуымен жабылады.

Қаражат көздерінің құрылымы өзіндік қаражаттың үлестік салмағының ерекшеліктерімен ыңғай алады - (54,63 %), оның үстіне, олардың үлесі жалпы көлем бойынша жыл бойы -  2,53 пайыздық  пункт.

Зайымдық қаражаттың құрылымы  2010 жылы бірталай өзгерістерді бастан өткерді:

• қысқа мерзімді міндеттемелердің үлестік салмағы   0,31 пайыздық   пунктке қысқарды, яғни кезең соңында - 14,98 %-ды құрады;
• ұзақ мерзімді міндеттемелердің үлестік салмағы   2,84 пайыздық  пунктке артты, жыл соңында бұл мөлшер - 30,38 %-ға жетті.

 

 

Кесте 2 –  ЖШС «Компания «NEO Азия»  салыстырмалы аналитикалық балансы

 

Көрсеткіштер атауы	Абсолюттік шама, мың. тенге			Қатыстық көрсеткіштер, %
	2010 жыл	2009 жыл	өзгеріс	2010 жыл	2009жыл	өзгерістер	Өсу қарқыны	Балас қорытындысының өзгеруіне сай тармақ өзгерісі
Айналымнан тыс активтер	504075,22	418618,36	+85456,86	46,97	43,49	+3,48	+16,95	+77,31
Айналым активтері:	569056,17	543972,66	+25083,51	53,03	56,51	–3,48	+4,41	+22,69
Дебиторлық қарыз               1 жылдан артық мөлшерде	108205,00	78505,00	+29700,00	10,08	8,16	+1,93	+27,45	+26,87
Материалдық активтер	144816,03	156757,24	–11941,21	13,49	16,28	–2,79	–8,25	–10,80
Дебиторлық қарыз 1 жылдан аз кезеңде	172331,66	168877,99	+3453,67	16,06	17,54	–1,49	+2,00	+3,12
Ақшалай қаражат және қысқа мерзімді қаржылық инвестиция	49895,88	16954,74	+32941,14	4,65	1,76	+2,89	+66,02	+29,80
Аығмдағы салықтық активтер	0	1521,85	–1521,85	0	0,16	–0,16	0	–1,38
Басқа қысқа мерзімді активтер	93807,60	121355,84	–27548,24	8,74	12,61	–3,87	–29,37	–24,92
Барлық мүлік	1073131,39	962591,02	+110540,37	100	100	0	+10,30	+100
Өзіндік капитал	586239,32	550173,62	+36065,70	54,63	57,16	–2,53	+6,15	+32,63
Міндеттеме:	486892,07	412417,40	+74474,67	45,37	42,84	+2,53	+15,30	+67,37
Ұзақ мерзімді міндеттеме	326070,92	265172,34	+60898,58	30,38	27,55	+2,84	+18,68	+55,09
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттеме	5402,62	7278,91	–1876,29	0,50	0,76	–0,25	–34,73	–1,70
Қысқа мерзімді несиелік қарыз  және басқа міндеттемеа	155418,53	139966,15	+15452,38	14,48	14,54	–0,06	9,94	13,98

 

         1.2 Басқару бөлімінің ұйымдастыру  мен құрылымы

 

 

ЖШС «Компания «NEO Азияның»  бухгалтерлік балансы арқылы кәсіпорынның төлемдік қабілеттілігіне талдау.

Нарықтық жағдайларда кәсіпорын кез келген уақытта өзінің сыртқы міндеттемелерін шұғыл жабу мүмкіндіктеріне ие болуы қажет (төлем қабілеттілігі болуы шарт) немесе қысқа мерзімді міндеттемелерін орындай алуы шарт ( ликвидті болу).

Бағалау мақсаты – кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін жыл бойы өтей алу қабілеттілігін айқындау.

Кәсіпорын активтерінің ликвидтілігіне талдау. Активтердің сапасына талдау жүргізу үшін, олардың қабілеттілігін айқындауда актив балансын төрт топқа жіктейміз. Балансты есеп деректерін қолдана отырып, баланс активінің есетік мерзімдегі ликвидтілігін бағалаймыз.

Активтердің өзгерістерінің динамикасын бағалау үшін ликвидтілік сатысы бойынша екі кезеңде әр актив тобының орташа мәнін қолданамыз.

Топтарға енгізілген баланс тармағы мақсатты түрде аналитикалық кестеден көрініс алады (кесте 3).

Кесте 3 –ЖШС «Компания «NEO Азия» екі кезең үшін актив ликвидтілігінің топтық динамиасы

 

Көрсеткіш	2008 жыл мың. тенге	2009 жыл мың. тенге	Абсолюттік ауытқу (мың. тенге)	Өсу қарқыны, %
А1	16954,74	49895,88	+32941,14	+194,29
А2	290233,83	266139,26	–24094,57	–8,30
А3	236784,09	253021,03	+16236,94	+6,86
А4	418618,36	504075,22	+85456,86	+20,41
Баланс	962591,02	1073131,4	+110540,38	+11,48