Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның жұмысын жоспарлау

Жоспарлау кезінде  өндірістік бағдарламаның қайта қаралуына сәйкес:

• кәсіпорынды  дамытудың стратегиясы да өзгереді;

• нарықты кәсіпорынның тыңғылықты тұғыры нығаяды;

• шығарылатын  өнім атаулары жаңартылады;

• жаңа нарық  сегменттерін игеруді қарастырады.

Қаржылық жоспарлау  алдында тұрған мақсаттар мен міндеттер оның әдісі және әдістемелік біртұтас жүйесін жасау талабын қойып отыр.

Таңдамалы әдісті пайдалану қаржылық жағдайға ұқыпты талдау жүргізуге, кәсіпорынды басқару жүйесіне, оның өндірістік және маркетингтік қызметтерін жандандыруға мүмкіндік береді.

Кәсіпорын қызметінің теріс нәтижелерін ертерек байқалатын нышандарына мыналарды жатқызуға  болады:

- кәсіпорынның  қаржылық қыметінің нашар екендігін  байқататын есептерді кідіртіп  беру;

- қаржылық нәтиже  туралы есепте және баланс  құрылымындағы кенеттен пайда болған өзгерістер:

- есеп шоттардағы  ақшаның кенеттен азайып кетуі;

- дебиторлық  қарыздардың көбеюі;

- дебиторлық  шоттардың ескіре бастауы;

- дебиторлық  және кредиторлық қарыздар балансының  бұзылуы;

- кредиторлық  қарыздардың өсуі;

- сатылатын  тауар көлемінің азаюы;

- кәсіпорындағы  жанжалдар, әлдекімді басшылық  қызметтен босату, қабылдаған шешімдердің  сан жағынан бірден артуы және  т.б.

3.2. Кәсіпорының  даму стратегиясын жоспарлауды  жетілдіру

жолдары

Қаржылық жоспарлау  нәтижесінде кәсіпкер өз ісінің нығаюына мүмкіндік алады, алдына қойған мақсаты мен міндеттерін орындауға байланысты жетекшілікті өзгертеді, ал бұл өз кезегінде:

• оңды техникалық саясатын жүргізуге;

• маркетингтік және кадр саясатын жүргізуге;

• өндірістік дамытуға қажетті инвестициялар тартуға тиісті жағдай туғызады.

Несие беруші болса, ол өзінің ақшасын сақтап қалуға, ал қоғам экономиканың нарыққа бейімделген  құрылымын қалыптастыруға мүмкіндік  алады. Бұл тұрғындарғада тиімді. Олар тұтынуға қажетті тауарлармен  қамтамасыз етілсе, бизнес өкілдері тиімді және керекті істермен шұғылданады.

Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын болжамдау кәсіпорында  туындауы мүмкін дағдарыстың алдын  алу және бақылауға мүмкіндік  береді. Кәсіпорын қызметін жоспарлау  бірнеше кезеңдерден тұрады:

• нарықтық қатнастардың даму бағытын болжау;

• дағдарыстың  себептері мен негізгі факторларын  дер кезінде таба білу. Кәсіпорын  қызметінің табыстары мен сәтсіздіктері:

• сыртқы, бұларға  кәсіпорын әсер ете алмайды;

• ішкі, бұлар  кәсіпорын қызметкерлерінің ұйымдастыру  жұмыстарын жүргізудегі тікелей байланысты.

Сыртқы (әлеметтік) және ішкі (технологиялық) факторлардың өзгеруіне қарай бейімделу, оларды шеберлікпен ұштастыра жүргізіп отыру кәсіпорынның тұрақты жұмыс  істеуінің, өргендеп өсуінің бірден бір кепілі болады.

Кәсіпорынның  қызметіне әсер ететін сыртқы факторларға мыналар жатады:

• халықтың қажеттілігінің мөлшері мен құрылымы;

• халықтың табыстары  мен жинақтардың деңгейі, яғни оның сатып алу қаблілеттілігі;  

• саяси тұрақтылық және ішкі саясаттағы бағыттар;

• ғылым мен  техникалық тауар өндіру процесі мен оның бәсекеге кабілеттілігін анықтайтын бағыттарын дамыту;

• мәдениет деңгейі, яғни тұтыну нормасы мен дағдылары;

• халықаралық  бәсеке, шетел фирмалары бір кездерде арзан еңбектің есебінен жнңіске  жетсе, ал басқалары - жетілген технология негізінде.

Кәсіпорын басшылары  өз кәсіпорынның қаржылық жағдайына:

• ел экономикасының даму барысы;

• инфляция;

• кенеттен жаңа бәсекелестердің пайда болуы;

• мемлекеттік  реттеу жұмыстарындағы келеңсіздіктер;

• мемлекеттік  тапсырыстың күт төмендеп кетуінің де әсер ететінін үнемі ескеріліп отырулары қажет.

Кәсіпорынның  дамуын анықтайтын және оның қызметінің нәтижелі болуының ішкі факторлары мынандай:

• кәсіп орынның  негізгі мақсаты;

• оның қызметінің негізгі принциптері;

• ресурстар  және оны пайдалану;

• маркетинг қызметін пайдаланудың деңгейі және мұның сапасы. Қаржылық жоспарлауда қаржы стратегиясы мен бөлек тактикасы болатындығы бізге мәлім. Жоспарлау барысындағы қаржы стратегиясы мен тактикасының негізгі бағыттарын суреттен көруге болады. Қаржы тактикасының екі түрі бар.

Қорғану тактикасы, яғни жиынтық шараларды ұқыпты жүргізу. Олай болса, оның тиісиі стратегиясы мен тактикасын қолдану кәсіпорынның бір қалыпты жұмыс істеп, тиімділігін арттырудың кепілі болып табылады. Өнім өндіру, дайын тауарларды сату процессіндегі барлық шығындарды мейлінше қысқартуға.

Бастырмалату  практикасы, яғни бірінші кезекте  стратегиялық мәні бар шараларды іске асыру.

• негізгі корларды жаңарту;

• жаңа технологиялардың есебінен шығындарды азайту;

• негізгі қорларды жаңарту;

• жаңа технологияны енгізу және т.б. жүргізіледі.

Кәсіпорын қызметіне  қаржылық жоспарлау жүргізу кезінде  кәсіпорын басшылығын қайта бекіту немесе алмастыру қалыптасқан жағдайда кешенді талдау және бағалау жұмыстарын жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Жоспарлау кезінде өндірістік бағдарламаның қайта қаралуына сәйкес:

• кәсіпорынды  дамытудың стратегиясы да өзгереді;

• нарықты кәсіпорынның тыңғылықты тұғыры нығаяды;

• шығарылатын  өнім атаулары жаңартылады;

• жаңа нарық  сегменттерін игеруді қарастырады.

Қаржылық жоспарлау  алдында тұрған мақсаттар мен  міндеттер оның әдісі және әдістемелік  біртұтас жүйесін жасау талабын  қойып отыр.

Таңдамалы әдісті пайдалану қаржылық жағдайға ұқыпты талдау жүргізуге, кәсіпорынды басқару жүйесіне, оның өндірістік және маркетингтік қызметтерін жандандыруға мүмкіндік береді.

Даярлау және таңдауда, сонымен қатар кәсіпорынның басқа да қызметкерлерін іріктеуде оларды басшы орындарына жұмыс ұсыну процесінде айрықша роль атқарады.

Кәсіпорын қызметінің теріс нәтижелерін ертерек байқалатын нышандарына мыналарды жатқызуға болады:

- кәсіпорынның  қаржылық қыметінің нашар екендігін  байқататын есептерді кідіртіп  беру;

- қаржылық нәтиже  туралы есепте және баланс  құрылымындағы кенеттен пайда  болған өзгерістер:

- есеп шоттардағы  ақшаның кенеттен азайып кетуі;

- дебиторлық  қарыздардың көбеюі;

- дебиторлық  шоттардың ескіре бастауы;

- дебиторлық  және кредиторлық қарыздар балансының  бұзылуы;

- кредиторлық  қарыздардың өсуі;

- сатылатын  тауар көлемінің азаюы;

- кәсіпорындағы  жанжалдар, әлдекімді басшылық қызметтен босату, қабылдаған шешімдердің сан жағынан бірден артуы және т.б.

Мұнымен қатар сатылатын тауар көлемінің шектен тыс көбейтіп кетуі де пайдалы болуы мүмкін. Өйткені жан-жақты терең ойластырылмай сатып алынған шикізаттардың және күрделі қаржы шығындарының көбейіп кетуі келешекте кәсіпорын балансының бұзылуына әкеледі, ал бұл банкротқа ерте ұшырау деген сөз. Бұдан басқа сатылатын өнімдердің ретсіз көбейіп кетуі өнім өндіру мөлшерінде кәсіпорынның банкротқа ұшырау алдындағы құлдырауын көрсетеді.

Қорыта айтқанда, кәсіпорын қызметін жоспарлауды  жетілдіру мақсатында кәсіпорын  жұмысын жақсартуға бағытталған  келесі шараларды ұсынамыз:

• кәсіпорынның ұйымдық құрылымын өзгерту;

• басқару аппаратын  қысқарту;

• жоспарлау - бақылау қызметтерін орталықтандыру;

• шығындарға қатаң  бақылау орнату;

• қызметкерлерді қайта даярлауды, кәсіпорында психалогиялық  бағдарлау жұмысын жүргізу;

• көрсетілген  қызмет түрлерін және өнімдер атауларын  мейлінше қысқарту;

• маркетинг  қызметін талапқа сай жоғары деңгейде ұйымдастыру.

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Қаржы нәтижесін  талдаудың қорытындысы мен кәсіпорынның жалпы қаржы жағдайын бағалау  мен қелісмен болуы қажет, яғни кәсіпорынның қаншалықты пайда тапқанына қарамастан өз қарызын уақытылы төлей алу  қабілетіне байланысты, яғни активтердің жойылуы болып табылады. Кәсіпорынның өз қарызын уақытылы төлей алу қабілеті - оның есеп шоты мен басқа да шоттар арқылы ақша айналымына байланысты.

Сондықтан шаруашылық қызметінің тиімділігін мақсаты - қоры, айналым капиталы және пайданың қозғалысын жеткілікті бақылау арқылы қаржы жағдайының тұрақтылығына қол жетқізуге болады.

Ақша коры, айналым  капиталы және табыс арасындағы қарым-қатнасқа талдау жасаудың негізгі ақпараттық көзі баланс және балансқа қосымша  құжат болып табылады.

Қазіргі кезде  кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда ақша қаржысы қозғалысының есеп беруіне көбірек көңіл бөлінеді, себебі кәсіпорынның жойылуын бағалауда жан-жаққа бағалауға мүмкіндік аламыз.

Ақша қаражаты қозғалысының есеп беруі - бұл қаржы  есебі құжаты. Осы құжат арқылы шаруашылық қызметі барысында өзгерген, жұмсалған және түскен ақша қаржыларына толық мәлімет алуға болады. Сонымен қатар белгілі бір уақыт аралығындағы инвестициялық және қаржы қызметтерін де анықтаймыз.

Ақша қаражаты қозғалысының себебі - ақша қарашаты ағымының негізінде қарастырылған қаржы жағдайының өзгеруін сипаттайтын есп. Ол болашақтағы ақша қаражатының түсуін бағалайды, кәсіпорынның қысқа мерзімді несиесі мен дивидент төлеудегі мүмкіндігін талдайды.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. «Кәсіпорын  туралы  ҚР Заңы / Егеменді Қазақстан 13.02.2000.

2. Дюсенбаев  Қ.Ш. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын  талдау» Алматы 2002, 602-68-6

3. Оңтүстік Қазақстан  облысының 2001-2002 жылғы әлеуметтік -экономикалық даму. Статистикалық жинақ Шымкен 2002

4. Агеев А.И.  Предпринемательство проблемы собствиности и культуры. Москва 1991 Введение и гл 1 с 15

5. Бусыгин А.  Предпринимательство основной курс  Москва 1997

6. Веленский  А. Этапы развития малого бизнеса.  Вопросы экономики. 1996 г.С. 38-41

7. Грачев И.  Развитие малого предпринимательств // Деньги и кредит 1997г

8. Грузинов В., Грибов В. Предприниматество формы  и методы организации предпринимательской деятельности // Экономика предприятия Москва 1996 г.

9. Ивещенко А.А.  Товарная биржа Москвас 1991 г.  Ю.КарлофБ. Деловая стратегия  Москва 1991 с. 121-125

11. Котлер Ф. Основы маркетинга москва 1990 с. 339-405, 468-473

12. Кадзума Т. Вечный дух предпринимательства. Практическая филосовия бизнесмен Москва 1990

13. Маршел а. Принципы политической экономики Москва 1984 14.Ақша несие банктер. Валюта қатынастары.