Мемлекеттік басқару

Мемлекеттік активтерді пайдаланудың негізгі бағыттарын айқындау жөніндегі  жұмыс жалғасады. Осыған байланысты, мемлекеттік активтер мынадай тізбеде  қалыптастырылады:

- мемлекеттік басқару органдары  мен мемлекеттік мекемелерге  бекітіліп берілген мемлекеттік  функцияларды орындау үшін қажетті  мүлік;

- әлеуметтік-маңызды қызметтер  көрсету мақсатында қазыналық  кәсіпорындарға бекітіліп берілген  мүлік;

- бағдарламалық құжаттарда көзделген  міндеттерді орындау үшін құрылған  акционерлік қоғамдар мен жауапкершілігі  шектеулі серіктестіктер акциялары  және қатысу үлестері;

- мемлекеттік меншіктің басқа  да объектілері – жекешелендіруге  немесе мемлекеттік қолдау ретінде  шағын кәсіпкерлік субъектілеріне  беруге жататын объектілер.

Мемлекеттік меншік объектілерінің тізбесін қалыптастыру және оларды сол немесе басқа топқа  жатқызу мынадай  жүйелілікпен бірқатар              іс-шараларды орындаудың алдында  болуы тиіс:

- мемлекеттің қатысуы қажет  болатын қызмет салаларын айқындауға  бағытталған іс-шаралар жүргізу  және қолданыстағы заңнамаға  тиісті өзгерістер мен толықтырулар  енгізу;

- тура мақсаты бойынша пайдаланылмайтын  мүлік затын анықтау үшін мемлекеттік  заңды тұлғалар мен мемлекет  қатысатын заңды тұлғаларға бекітіліп  берілген мүлік түгендеуін жүргізу.

 

5.3. Мемлекеттік  жеке меншік  әріптестік

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 30 маусымдағы № 620 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік активтерді басқарудың                                      2006 – 2008 жылдарға арналған бағдарламасында, мемлекеттік активтерді басқарудың қазіргі үлгісін реформалау мен  жаңғырту бағыттарының бірі болып мемлекеттік  – жеке меншік әріптестік үлгісін  белсенді енгізу болып табылатыны көрсетілген. Қазіргі уақытта Қазақстанда, сондай-ақ Оңтүстік Қазақстан облысында мемлекеттік  жеке меншік әріптестігінің лизинг, мемлекеттік  сатып алу, заңды тұлғалардың  жарғылық капиталдарына жеке адамдармен қатар, мемлекеттің қатысуы, мемлекеттік  коммуналдық меншік объектілерін сенімді  басқару сияқты тетіктерін кеңінен  қолдану практикасы бар. Мемлекеттік  жеке меншік әріптестігінің осы тетіктерінің қолданылуы нақты нормативтік базамен  сипатталады.

Сонымен қатар, мемлекеттік жеке меншік әріптестігінің негізгі тетігі концессия  институты болып табылады.

Мұндай жағдайда жеке инвесторлардың мүдделері оларға мемлекеттік коммуналдық  меншік объектілерін уақытша иелік  ету және қолдануға сондай-ақ инфрақұрылым объектілері (автомобиль мен темір  жол магистральдары, электр беру желілері) сияқты өз сипатына қарай мемлекеттік  меншікте ғана бола алатын объектілердей  жаңа объектілер құру (құрылыс) және оларға одан әрі иелік етуге, пайдалануға  және өкім етуге құқық беру фактісімен қамтамасыз етіледі.

Мемлекеттің мүддесі бюджеттік  инвестициялар шеңберінде бюджет қаражатының  сақталуымен қамтамасыз етіледі, өйткені  концессиялық шарттардың міндетті талабы концессиялық жобаларды толық немесе ішінара жеке сектордың қаражаты есебінен қаржыландыру болып табылады. Сондай-ақ, мемлекеттің мүддесі концессионердің  концессия объектісіне байланысты қызметтен тұрақты және кепілдендірілген пайда алу мүддесімен қамтамасыз етілген концессия объектісін неғұрлым тиімді экономикалық және технологиялық басқарудан көрінеді.

Қазіргі уақытта облыста коммуналдық  меншік объектілерін концессияға ұсыну  мәселелері талқылануда.

 

5.4. Әлеуметтік-кәсіпкерлік  корпорациялар

«Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың  2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауы мен  Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған Бағдарламасына  сәйкес өңірлік әлеуметтік-кәсіпкерлік  корпарациялар (ӘКК) құрылатын  болады. Бұл ретте, ӘКК меншігіне республикалық  және коммуналдық меншіктің кейбір объектілері, жер, мемлекеттік рентабельді  емес, бірақ жаңа бизнесті құру үшін пайдалануға болатын жұмыс істеп  тұрған кәсіпорындар беріледі.

2006 жылғы  30 маусымдағы №620 Қазақстан Республикасы  Үкіметінің қаулысымен бекітілген 2006-2208 жылдарға арналған мемлекеттік  активтерді басқару Бағдарламасында  әрбір ӘКК  игерілмеген жердің  учаскелерін қоса алғанда, елдің  тиісті өңірінде берілген мемлекеттік  активтерді басқаратын өңірлік  даму институты болып табылады  және оларды іске асыруға инвестицияларды  тартатын және сыртқы нарықтарға  өңірдің экономикалық даму имиджін  алға жылжытуды жүзеге асыратын  жобалардың генераторы рөлін  атқаратыны көрсетілген.

ӘКК жеке меншігіне құрылатын акционерлік  қоғамның жарғылық капиталын капиталдандыру ретінде мемлекеттік меншік объектілері  мен жерін беру Қазақстан Республикасының  заңнамасына сәйкес  жүзеге асырылады.

Әлеуметтік-кәсіпкерлік  корпорациялар қызметінің мақсаты  –  ӘКК құрылымына кіретін ұйымдар  қызметін үйлестіру жолымен өңірлер  дамуының орта мерзімдік  жоспарларын  іске асыруды қамтамасыз ету, өңірлік  және халықаралық маңызды (өңірдің  индустриялық-инновациялық жамуы, кластерлік даму, шағын және орта бизнесті дамыту) «серпілістік» жобаларды іске асыруға  қажетті ресурстарды қалыптастыру мен бағыты.

ӘКК құру жөніндегі шешім қабылданған  Қазақстанның 2015 жылға дейінгі  аумақтық даму стратегиясы  мен облыстар  дамуының негізгі бағыттарын қосатын  өңірлер дамуының орта мерзімдік  жоспарларына сәйкес қабылданады.

Жергілікті  мемелекеттік басқару органдары (әкімдіктер,маслихаттар) Қазақстан Республикасы Үкіметі  алдында облыстың әзірленген және қабылданған  әлеуметтік-экономикалық даму жоспарына  сәйкес осы өңірде ӘКК құру жөніндегі  мәселені бастамашылық етуге құқығы бар.

Қазақстан Республикасының Үкіметі  мен  ӘКК арасындағы өзара қарым-қатынастар Қазақстан  Республикасының Үкіметі  бекітетін құрылуы туралы шешім  мен қызметі туралы ереже Қазақстан  Республикасының Үкіметі жанындағы консультативтік-кеңесші орган – мамандандырылған кеңес арқылы жүзеге асырылады.

Облыстар  әкімдері «Қазына» АҚ мамандандырылған кеңестерінің мүшелерінен тұратын  мамандандырылған кеңес орта мерзімді кезеңге ӘКК даму жоспарын іске  асырудың басты міндеттері  мен  тетіктері  бойынша ұсынымдарды  әзірлеу және ӘКК басқару органдары (Жалпы жиналыс, Директорлар кеңесі) құрамын айқындаумен айналысады.

ӘКК басқару  органдары акционерлік қоғамдар  туралы  заңнамаға сәйкес, соның  ішінде  ӘКК қаржылық-шаруашылық  қызметінің  жоспары мен оның орындалуы жөніндегі есепті бекіту функцияларын  жүзеге асырады.

ӘКК құрудың  бірінші  кезеңінде жарғылық қорлары  қалыптастырылады. «Әлеуметтік-кәсіпкерлік  корпарация» акционерлік қоғамының  құрылтайшылары болып:

Үкімет (қаржылық құралдар, республикалық  меншік объектілері, жер);

Облыстар  әкімдіктері (қаржылық құралдар, коммуналдық  меншік объектілері, жер);

«Қазына»  АҚ (қаржылық құралдар) табылады.

ӘКК коммуналдық  мекемелерге (мемлекеттік органдар, ауруханалар және т.б.);

коммуналдық қазыналық кәсіпорындарға (коммуналдық  шаруашылықтағы кәсіпорын – жылы-су жабдықтау желілері, көлік жолдары) бекітіліп берілген мүлік;

 жер  учаскелері, сондай-ақ коммуналдық  меншікке жататын және жекешелендірілуі  немесе мемлекеттік қолдау ретінде  шағын және орта бизнеске берілуі  тиіс объектілерге жатқызу өлшемдеріне  сәйкес келмейтін объектілер  кірмейді.

Екінші  кезеңде бағалы қағаздар нарығында  ӘКК акцияларының қосымша эмиссиясын орналастыру және ӘКК акцияларының мемлекеттік пакетін бизнес-құрылымдарға сату жоспарланған.

Оңтүстік  Қазақстан облысында аймақтық ӘКК  құру  жұмыстары басталуда, ол 3 облысты:  Оңтүстік Қазақстан, Қызыл-Орда және Жамбылды  қамтиды.  ӘКК құрылтайшы құжаттары  дайындалып,  ӘКК-ге беруге болатын  кәсіпорындардың тізімі дайындалуда.

 

5.5. Мемлекеттік мүлікті басқаруды  жүзеге асыратын мемлекеттік  органдардың қызметін бағалау  жүйесін айқындау

Мемлекеттік  коммуналдық меншікті басқару  тиімділігіне жүргізілген  талдау  мемлекеттік  органдар және уәкілеттік органдардың  тарапынан мемлекеттік  меншік объектілерін  басқару тиімділігін арттыру  қажеттілігін анықтады.

Мемлекеттік мүлікті басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар қызметін бағалау  жүйесін айқындау  меморганның  ведомстволық  бағынысты  ұйымдардың белгілі бір өндірістік және әлеуметтік-экономикалық нәтижелерге жету бөлігінде менеджмент жүйесі нәтижелілігін қарастырудан ғана емес, сондай-ақ мынадай көрсеткіштерге:

ұйымдар қызметінің бағдарламалық құжаттармен  айқындалған басымдықтарға сәйкес келуі;

инвестициялық жобаларды іске асыру серпініне  қол жеткізуден тұрады.

2006 жылғы  30 маусымдағы № 620 Қазақстан Республикасы  Үкіметінің қаулысымен бекітілген 2006-2208 жылдарға арналған мемлекеттік  активтерді басқару Бағдарламасында  нақты  мақсаттар  қойылған.

Мемлекеттік активтерді басқару тиімділігі мақсатында акцияларының мемлекеттік пакеттерін (қатысу үлестерін), мемлекеттік кәсіпорындарды және мемлекеттік  мекемелерді  басқару  бойынша  мемлекеттік органдардың  қызметін бағалау өлшемдерін әзірлеу  қажет.

Меморгандарды бағалау олардың өз функцияларын басқару органы (мемкәсіпорындар  үшін) және акционер (акционерлік қоғамдар үшін), қатысушы (жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер үшін) ретінде іске асыру шеңберінде жүргізілуі тиіс.

Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының тиісті мемлекеттік органдарына ұйымдардың қаржылық құжаттарын жасауға, жүргізуге  және беруге жауапты болғандықтан, ұйымдардың бас бұхгалтерлеріне (қаржы  қызметі басшыларына) қойылатын  біліктілік талаптарын әзірлеу қажет.

 

5.6. Мемлекеттік жекешелендіру  саясатын іске асыру жөніндегі  негізгі қағидаттар мен шаралар

Мемлекеттік саясаттың жекешелендіру саласындағы  мақсаты кәсіпорындар, мемлекеттік  мекемелер, ұйымдардың жұмыс істеу  тиімділігін түбегейлі арттыру  болып табылады.

Жекешелендіру саласындағы мемлекеттік саясат мына қағидаттарға негізделеді:

мемлекеттік активтердің құралымын оңтайландыру, мемлекеттік бюджеттің мемлекеттік  мүлікті басқаруға арналған шығыстарын азайту;

ұйымдарды ұзақ мерзімді дамытуға бағдарланған тиімді меншік иелерінің қалың жігін  құру, қазақстандық нарықты  отандық  өніммен толықтыру және әлемдік  нарыққа жылжыту, өндірісті кеңейту  және жаңа жұмыс орындарын құру;

жекешелендіретін  мүлік иелерінің міндеттемелерді  орындауын бақылауды қамтамасыз ету;

әлеуетті  инвесторлардың мүдделері мемлекет мүдделеріне сөзсіз қайшы келмейтін  жағдайда олардың мүдделерін бағдарға алу;

жекешелендіру кезінде мемлекеттің ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді мүдделерін үйлестіру  болуға тиіс.

Кең ауқымды  жекешелендіру кезеңі өткенін ескере отырып, одан әрі жекешелендіру процесі  мемлекеттік активтердің құрылымын  оңтайландырумен  және қандай да бір  қызмет түрлеріне мемлекеттің қатысу өлшемдерін әзірлеумен  тығыз байланыстырылатын  болады. Түрлі тетіктерді, оның ішінде жекешелендіруді пайдалана отырып, мемлекет, ең алдымен мемлекеттік кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдардың (серіктестіктердің) бейінді емес активтерін (қызмет түрлерін), сондай-ақ қызметі тиімсіз (тиімділігі аз) активтерді бәсекелі нарыққа беру арқылы экономиканың түрлі салаларына өзінің ықпал ету саласын азайтатын болады.

 

5.7. Жекешелендіруден кейінгі бақылауды  жүзеге асыру

«Жекешелендіру  туралы» Қазақстан Республикасының  Заңына сәйкес мемлекеттік меншікті сатып алу-сату шарттарының орындалуын бақылау жекешелендіруді жүзеге асыруға уәкілетті мемлекеттік  органға бекітілген.

«Жеке кәсіпкерлік  туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы                                         31 қаңтардағы №121-ІІІ Заңына сәйкес коммуналдық меншік объектілерін шағын  кәсіпкерліктің субъектілеріне өтеусіз  беру келісім- шарттарын жекешелендіруден кейінгі бақылауды жекешелендіру  саласындағы  мемлекеттік орган  жүзеге асырады.

 Коммуналдық  меншік объектілерін жекешелендіруден  кейінгі бақылау саласының басты   мақсаты мүлік иесінің коммуналдық  меншік объектілерін шағын кәсіпкерліктің  субъектілеріне өтеусіз беру  және тендер арқылы сатылған  объектілерді сату-алу келісім-шарттары  негізінде  алынған  міндеттерінің   орындалуын бақылау болып табылады. 

 

5.8. Мемлкеттік кәсіпорындардың  және мемлекет қатысатын  акционерлік  қоғамдардың (серіктестіктердің)  басқару органдарында мемлекет  мүддесін білдіретін лауазымды  тұлғалардың олардың қаржы-шаруашылық  қызметіндегі  қорытындылары, мемлекеттік  мүліктің мақсатты және тиімді  пайдаланылуы үшін жауапкершілігін  арттыру

Мемлекеттік коммуналдық кәсіпорындардың мемлекеттік  басқару органдары аудан, қала әкмідіктері, қала, аудан әкімдігінің бөлімдері, облыстық департаменттер және басқармалар  және өзге де уәкілетті мемлекеттік  органдар болып табылады.