Мемлекеттік басқару

2006-2008 жылдары  мүліктің есебін жүргізу түрлері  бойынша және оны on-line режимінде  қолдау арқылы жүзеге асырылатын, сонымен қатар тізілімді ұстаушыға  ақпарат есеп объектілері бойынша  тізілімді актуализациялау мақсатында  «электронды үкімет» шегінде  құрылып жатқан «Заңды тұлғалар»  мемлекеттік мәлімет базасынан  ұсынылатын болады.

 

3.2. Мемлекеттік коммуналдық  кәсіпорындарды басқару

Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1997 жылғы 17 қазанда жарияланған "Қазақстан-2030 Барлық Қазақстандықтардың өсiп-өркендеуi, қауiпсiздiгi және әл-ауқатының артуы" атты Жолдауында (Жолдау) жеке сектор үшiн тартымсыз болып табылатын қоғамдық қажеттiлiктер бар екендiгі айтылады. Мұндай жағдайларда және соңғы шара ретiнде осы қажеттiлiктердi қамтамасыз етудi мемлекет өз мойнына алады. Осы тезистi дамыту Қазақстан Республикасында мемлекеттiк мүлiктi басқару және жекешелендiру тұжырымдамасы (Тұжырымдама) мен 2010 Стратегиясында өзiнiң қисынды жалғасын тапты.

Қазiргi уақытта қоғамдық қажеттiлiктердi орындауды  қамтамасыз ету мемлекеттiк кәсiпорындар арқылы жүзеге асырылады. "Мемлекеттiк  кәсiпорын туралы" Қазақстан Республикасының  Заңында мемлекеттiк кәсiпорындар қызметiнiң негiзгi міндет-мақсаты  қоғам мен мемлекеттiң қажетiне қарай айқындалатын әлеуметтiк-экономикалық мiндеттердi шешу болып табылады деп  белгiленген, бұдан басқа, мемлекеттiк  кәсiпорындар құрылуы және жұмыс iстеуi мүмкiн қызмет салалары айқындалған.

Мемлекеттік кәсіпорындардың қызметін талдау көптеген кәсіпорындардың бірнеше жылдар жұмыс істемей тұрғандығын көрсетті, соңғы 3 жыл ішінде шаруашылық жүргізу  құқығындағы жұмыс істейтін кәсіпорындардың 40 пайызына жуығы шығынмен аяқтады.

2006 жылдың  1 қаңтарына облыстың коммуналдық  меншігінде шаруашылық жүргізу  құқығындағы кәсіпорындар саны 75 және қазыналық кәсіпорындар  саны 458 құрады.

Шаруашылық  жүргізу құқығындағы кәсіпорындардың  негізгі құралдарының құны 5 457 млн. теңгені, қазыналық кәсіпорындарда 7036 млн. теңгені құрайды.

Жедел басқару  құқығындағы 458 мемлекеттік коммуналдық  кәсіпорындардың ішінен 145-і таратылуда, 8-і қызмет атқармады және 305-і  жұмыс істейді.

Облысқа қарасты коммуналдық меншіктегі қазыналық кәсіпорындар бойынша 136-ы  жұмыс істейді, Шымкент қаласында - 52, Мақтаарал ауданында - 18, Төлеби ауданында - 14, Ордабасы ауданында - 13, қалған аудандарда 4-тен 10-ға дейін. Қалалар  мен аудандарда қазыналық кәсіпорындар негізінен білім беру саласында (бала бақшалар, саз мектептері) және мәдениет саласында (мәдениет үйі) қызметін жүзеге асырады.

Облысқа қарасты қазыналық кәсіпорындар ішінен 95-і денсаулық сақтау саласында, 15-і білім беру саласында, 12-і мәдениет саласында, 7-і дене тәрбиесі саласында  және басқа да салаларда қызмет көрсетеді .

Шаруашылық  жүргізу құқығындағы 75 мемлекеттік  коммуналдық кәсіпорынның ішінен 15-і  таратылуда және банкрот жағдайында, 13-і қызмет атқармады және 47-і  жұмыс істейді.

Егер  коммуналдық кәсіпорындардың құрылымын  қарастырсақ, аудан және қаланың  коммуналдық меншігінде шаруашылық жүргізу құқығында 2-3 кәсіпорындар бар, бұл кәсіпорындар жылу берумен, сумен қамтамасыз етумен айналысады және облысқа қарасты 9 кәсіпорын  бар, олардың ішінде 3-і газет редакциясы саласында, 1-і мүлікті лизингке берумен, 2-і денсаулық сақтау саласында  және басқа да салада жұмыс атқарады.

2005 жылды  оң қаржылық нәтижемен шаруашылық  жүргізу құқығындағы 16 кәсіпорын  аяқтады, ол жұмыс істейтін  кәсіпорындар санының 34 пайызын  құрайды.  Таза табыс сомасы 20,6 млн теңгені құрады, ол 2004 жылмен  салыстырғанда 17 млн. теңгеге  төмен. 2006 жылы бюджетке аударылуға  тиіс  12856 мың теңге сомасында  таза табыс бөлігі есептелді, 2006 жылы бюджетке 12295 мың теңге  түсім түсті. 

Пайдамен  жұмыс істейтін кәсіпорындар саны азайып бара жатыр, ал шығынмен аяқтаған кәсіпорындар саны көбеюде. 2005 жылды 19 кәсіпорын  шығынмен аяқтады немесе жұмыс істейтіндер  санынан 40 пайызды құрайды. Шығын  сомасы 2004 жылға қарағанда 53,2 млн. теңгеге  көбейіп, 87,5 млн. теңгені құрады.  

Шығынның  негізгі бөлігін мемлекеттік  басқару органдары болып  қала, аудан әкімдерінің басқармалары мен бөлімдері және әкімдіктердің  өзі табылатын кәсіпорындар алып отыр. Бұл кәсіпорындар Шымкент қаласында 14016 мың теңге, Кентау -28751 мың теңге, Арыс – 3929 мың теңге, Бәйдібек ауданы – 1348 мың теңге және облыстың табиғи ресурстар және табиғат пайдалану  басқармасы – 38305 мың теңге.

Таратылудағы  кәсіпорындармен олардың мемлекеттік  басқару органдары жұмыс атқаруда.  

2005 жылдың  және 2006 жылдың 7 айы ішінде таратылып,  заңды тұлғалар тізілімінен 128 мемлекеттік коммуналдық кәсіпорындар  алынды, олардың ішінде шаруашылық  жүргізу құқығындағылар саны - 25 және қазыналық кәсіпорындар  саны - 103.

Алайда 2006 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша  таратылуда әлі 112 кәсіпорын бар, 11 шаруашылық және 101 қазыналық кәсіпорындар, оның ішінде мемлекеттік мекемелердің олардың  базасында құру жолымен ұйымдық-құқықтық үлгісін өзгерткен, ал таратылуы бүгінгі күнге бітпеген 83-і денсаулық сақтау саласынан.

Мемлекеттік басқару органдары, аудан және қала әкімдіктері жұмыс істемейтін кәсіпорындармен  жұмыс атқармауда. 2005 жылдың 1 қаңтарына  шаруашылық жүргізу құқығындағы  кәсіпорындар саны - 14, 2006 жылдың         1 қаңтарына олардың саны 13 болды.  Қазыналық кәсіпорындар саны 2005 жылдың 1 қаңтарына -  14, 2006 жылдың 1 қаңтарына 8 кәсіпорынды құрады.

Себептер  негізінен мемлекеттік басқару  органдарының  тарапынан тиімді басқарудың болмауымен байланысты. 

Жоғарыдағыларды ескере келе, аудан, қала әкімдіктерінің шығынмен жұмыс істейтін мемлекеттік  коммуналдық кәсіпорындармен жұмыс  позициясын негіздеу қажет, яғни мемлекеттің  қызығушылығын ескеріп мемлекеттік  кәсіпорындар мәртебесінде олардың  мақсаттылығын анықтау, оларды басқа  да заңды тұлғалардың  ұйымдастыру-құқықтық нысанында қайта ұйымастыру немесе тарату мүмкіндігін қарастыру қажет. 

 

3.3. Коммуналдық меншіктегі  акционерлiк қоғамдардың 
акцияларын және жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктердiң 
қатысу үлестерiн басқару

Оңтүстік  Қазақстан облысының коммуналдық  меншігінде 2006 жылдың              1 қаңтарына 5 акционерлік қоғамның мемлекеттік пакет акциясы және                     58 жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің  қатысу үлестері бар.                             5 акционерлік қоғамдардың ішінде екеуі жұмыс істейді, бұл - «Аэропорт  Шымкент» акционерлік қоғамы және «3-Энергоорталық» акционерлік қоғамы.

«3-Энергоорталық» акционерлік қоғамының жарғылық капиталының 100% көлеміндегі мемлекеттік  пакет акциясы инвестициялық  компанияға сенімгерлік басқаруға  берілген.

«Аэропорт Шымкент» акционерлік қоғамында 2005 жылдан бастап экономиканың мемлекеттік  емес секторындағы инвестицияларды  тарту жолымен аэропортты кеңейту  және қайта қалпына келтіру бойынша  инвестициялық жобаларды іске асыру  жұмыстары басталды.

Сонымен қатар, 2006 жылдан бастап Қазақстан Республикасы аумақтық аэропорттарының инфрақұрылымын дамытудың 2006-2015 жылдарға арналған бағдарламасымен  қарастырылған республикалық бюджеттен  қаражат бөліну жоспарланған.

58 жауапкершілігі  шектеулі серіктестіктердің ішінде 45-і облыс әкімдігіне қарасты, 2-і Шымкент қаласына, 4-і Түркістан  қаласына 2-і Арыс қаласына, 3-і  Кентау қаласына және біреуден  Сайрам мен Отырар аудандарына  қарасты серіктестіктер.

58 серіктестіктер  ішінде 16-ы қаржы шаруашылық қызметін  газеттік басылымдар шығару бойынша  қызмет атқарады, 12-і мал дәрігерлік  қызмет саласында, 5-і муниципалдық  базар, 5-і коммуналдық шаруашылық  саласында және басқа да салаларда  жұмыс істейді. 

Серіктестіктердің жарғылық капиталы жалпы сомада 2 015 980 мың теңгені құрайды.

2005 жылды  58 серіктестіктердің ішінен 16-ы шаруашылық  қызмет атқармады, 14 мемлекеттік  кәсіпорындардан қайта құрылды  және 2005 жылдың аяғында жаңадан  құрылды. 

2006 жылы 32 жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің  мемлекеттік акция пакеттері  аудандық және қалалық әкімдіктерге  берілген.

Қаржы департаментінің  құрған комиссиясымен жыл сайын  акционерлік қоғамдардың және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің басшыларының есепті кезеңге арналған қаржы шаруашылық қызметінің қорытындысы бойынша  есебі тыңдалады.

2005 жылға  арналған жұмыс қорытындысы бойынша  бір акционерлік қоғам және  мемлекетік қатысу үлесі бар  14 ЖШС қаржылық жылды 81616 мың  теңге сомасында пайдамен аяқтап, олармен 6415 мың теңге көлемінде  дивидендтер есептелді.  

Шығынмен 2005 жылды 1 акционерлік қоғам, яғни «3-Энергоорталық» акционерлік қоғамы 339635 мың теңге  сомасымен аяқтады және 17 ЖШС 26991 мың теңге сомасында шығынмен аяқтады.

Бұл өз кезегінде  мемлекеттік басқару органдарының акция пакеті (қатысу үлесі) коммуналдық  меншіктегі жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер мен акционерлік қоғамдардың  қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесіне басқару тиімділігінің жеткіліксіздігін және бақылауды күшейтудің қажеттілігін көрсетеді.

Мемлекеттік активтерді басқарудың 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасымен акционерлiк  қоғамдардың, жауапкершiлiгі шектеулi серiктестіктердiң  олардың кiрiс бөлiгiн қалыптастыру, мемлекеттiк сатып алуларды жүзеге асыру және кадр саясаты бөлiгiнде  қызметiнiң айқындылығын және ашықтығын  қамтамасыз ету мақсатында олардың  қызметiн реттейтiн тиiстi нормативтiк  құқықтық кесiмдерге өзгерiстер мен  толықтырулар енгiзілетiн болады.

 

3.4. Мемлекеттік мекемелерді  басқару

Облыстың  коммуналдық меншігінде 2006 жылдың 1 маусымына 2192 мемлекеттік кәсіпорындар бар.

Мемлекеттік мекемелер қызмет көрсету саласына сәйкес төмендегідей бөлінеді:

• білім беру – 1093
• денсаулық сақтау -243
• мәдениет - 25
• дене тәрбиесі – 42
• әлеуметтік бағдарламаларды басқару – 199
• мұрағат – 19
• басқару органдары - 257 және тағы басқалары.

Облысқа қарасты мемлекеттік мекемелер  саны - 484, олардың ішінде денсаулық  сақтау саласында - 243, білім беру – 73, мәдениет саласында – 9, дене тәрбиесі және дене шынықтыру саласында – 14, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау – 30, әлеуметтік бағдарламалар саласында – 11. Аудан мен қала әкімдігінің  коммуналдық меншігінде негізінен білім беру, мәдениет, дене тәрбиесі және мемлекеттік басқару салаларындағы мемлекеттік мекемелер қызмет атқарады.

Негiзiнен  ғимараттар, үй-жайлар мен құрылыстар, оның iшiнде олардың жарғылық қызметiн  жүргiзу үшiн мекемелер пайдаланатын әкiмшiлiк құрылыстар (ауруханалар, мектептер, бiлiм беру және әлеуметтiк бағыттағы  интернаттар, мұражайлар, ойын-сауыќ  және мәдени-спорттық iс-шаралар өткiзуге арналған үй-жайлар) мемлекеттiк мекемелердiң  жедел басқаруында. Көптеген мекемелердiң (ауруханалар, интернаттар) құрамында  дербес әрекет етуге мүмкiндiк беретiн  мүлiктiк кешендер бар. Мұндай кешендердiң  құрамына жер учаскелерi, тұрғын үй және әкiмшiлiк ғимараттар, әртүрлi құрылыстар және шаруашылық мақсаттағы құрылыстар, инженерлiк инфрақұрылым, жылжымалы  мүлiк кiредi. Мекемелердің негізгі  құралдарының құны 43 млрд. теңгені құрайды.

      Мемлекеттiк мекемелердi басқарудың қазiргі уақыттағы жүйесi мемлекеттiк мекемелердiң өздерiне бекiтiлген мүлiктi пайдалануын баќылаудың үйлесiмдi жүйесiнiң болмауымен сипатталады.      

 Мұндай  жағдай барлық деңгейдегi бюджеттердiң  мемлекеттiк мекемелердi ұстауға  арналған шығыстарын азайту, мемлекеттiк  мекемелердiң санын оңтайландыру  жөнiндегi мiндеттердi мемлекеттiң iс  жүзiндегi қажеттiлiгiне, мемлекеттiк  мекемелерге бекiтiлген мемлекеттiк  мүлiк тiзбесiн айқындауға, мемлекеттiк  мекемелердiң өз функцияларын  жүзеге асыруы үшiн нақты қажеттi мүлiктi айќындауға негізделе отырып  табысты шешуге мүмкiндiк бермейдi.      

Мемлекеттiк  мекемелер қызметiнiң тиiмдiлiгiн  арттыру олардың құрылымын және санын оңтайландыруды талап етедi. Мекемелердiң оңтайлы санын айқындау үшiн:     

 қызмет  түрлерi бойынша мемлекеттiк мекемелер  туралы ақпаратты жүйелендiру, олардың  нақты атқаратын, қолданыстағы  заңнамаға сәйкес айқындалған  функцияларының сәйкестiгiн бағалау  жолымен олардың санын оңтайландыру; 
      мемлекеттiк өкiлеттiктердiң болуын қазiргi мемлекеттiк мекемелердiң мақсаттарымен және функцияларымен салыстыру;     

 ұқсас  (қайталанатын) функцияларды жүзеге  асыратын мекемелердi анықтау; 
      мекеме нысанындағы әрбiр ұйымның әрекет етуiнiң орындылығын зерделеу; 
      жүзеге асырылуы тиiстi мекемелерге жүктелмеген мемлекеттік функцияларды анықтау;     

 мемлекеттік  мекемелермен оларды бәсекелi  ортаға беру үшiн көрсетiлетiн  ақылы қызметтердi анықтау көзделiп  отыр.     

 Бүгiнгi таңда,  талдама көрсеткендей, мемлекеттiк  мекеменiң негiзгi емес қызметiнен  түскен қаражат бюджеттi жоспарлау  кезеңiнде, қаражат бюджеттен жеткiлiксiз бөлiнедi деген уәждемемен негiзгі қызметтi қаржыландыруға жiберiледi.