Мемелекеттік бюджеттің нарық жағдайыеда атқаратын рөлі

 

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Көпсалалы Гуманитарлы Техникалық Университет

 

 

«Экономика» кафедрасы

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

 

 

 

Тақырыбы: «  »

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                            Орындаған:

                                                                                           Тексерген: э.ғ.к. профессор

                                                                                                           Ө. Нұрғалиев

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қарағанды-2006ж

 

 

 

                                     Жоспары

 

 

Кіріспе

 

I Тарау: Мемелекеттік  бюджеттің  экономикалық  мәні  және  атқаратын  қызметтері.

              1.1. Мемелекетттік  бюджеттің  мәні  және  оған  жалпылама  сипаттама.

              1.2. Бюджет  құрылымы  мен  бюджет  жүйесі.

 

II Тарау:Қазақстан Республикасының  мемелекеттік бюджетінің  нарықтық  экономика жағдайындағы негізгі  ерекшелігі.

                2.1. Мемлекеттік бюджетінің кіріс  бөлігі және оның құрал кздері                  

                2.2. Мемлекеттік бюджетінің шығыс  бөлігі және оның мақсатты  жұмсалу бағыттары

                2.3.Бюджет тапшылығы және оны  шешудің жолдары.

 

III Тарау: Мемелекеттік бюджеттің  нарық жағдайыеда атқаратын рөлі

                3.1. Мемелекеттік бюджет тапшылығын қаржыландырудың жолдары.

                3.2. Мемлекеттік қарыз және оны  жабу мақсатында қолданылатын  экономикалық әдістер.

 

Қорытынды.

 

Қолданылған әдебиеттердің тізімі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                               Кіріспе

 

               Мемлекеттің бірден-бір басты  институты болып, бюджет жүйесі  табылады.Осынау мыңжылдықтардың  өзінде мемлекеттің қаржы ресурстары  бюджеттік жүйеге қосылуы арқасында  мемлекеттіе және жергілікті  бөлімдерге өз міндеттерін атқаруға үлес қосты. Бюджеттік жүйе экономикалық және әлеуметтік процестердің қоғам мүддесіне байланысты шешілуін қадағайлайды.

Бюджет ақша айналымы – ол мемлекет айнасы, экономикалық, әлеуметтік және саяси жағдайының  өлшемі. Қоғамның әлеуметтік, экономикалық құрылымында өте үлкен рөлді мемлекеттік басқару атқарады.Мемлекеттегі экономикалық және әлеуметтік саясатты жүргізудің бірден-бір механизмі қоғамдық  қаржы жүйесі және оған кіретін мемелекеттік бюджет болып табылады.Тек осы мемлекеттік бюджет арқылы ғана мемлекет орталықтандырылған және қаржыларды қолдануға және білім беруге жұмсауға қолдана алады.

                 Мемелекет бюджет, мемелекеттің  басты қаржы жоспары бола отырып, әкімшіл органдарға экономикалық  жүйелерді басқаруға мүмкіндік береді. Бюджет – экономикалық категория болып табылады.

                 Осыдан келе, таңдап аланған курстық  жұмысымның тақырыбының маңыздылығы мынамен түсіндіріледі: Қазіргі үлкен саяси өзгерістер, әртүрлі экономикалық түйіндерінің  құқықтарымен жаупкершілігінің өсуі, Республикадағы бюджеттік қатынастар жүйесінің қалыптасуына және пайдалануына негізінен жаңаша қаралуын талап етеді. Мақсаты - бюджет жүйесін теориялық тұрғыдан ашу және де Қазақстан Республикасындағы бюджет жүйесін талқылау. Қойылған мақсатқа жету барсында мынадай мәселелер қарастырылды:

 

1. Қазақстан Республикасындағы бюджет жүйесінің басты бағыты мен мәнін талдау.
2. Бюджет жүйелерді қарастыру.
3. Бюджет жүйесінің әрбір бөліктерін сипаттау.

 

 

                  Жұмыстың мақсаты мен шарты, оның құрылымы келесі бөліктерден құрылады:

 

1. Тарау 1, бұл бөлімде бюджет жүйесінің мәні мен сипаты белгіленеді.Мемлекеттік қаржылардың қоғамдық экономикалық құрылымын қалыптастыруда, ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық ұдайы өндірісті дамытуда атқаратын рөлі туралы талқыланады. Сонымен қатар, мемлекеттік бюджетінің қызметтері қарастырылада.

 

2. Тарау    2,  бұл бөлімде бюджеттің құрылуы, яғни кірісі мен шығысының мағыналарына, мақсатты жұмсалу бағыттарына жалпылама сипаттама берілген

Сонымен қатар, бюджет тапшылығы және оны шешудің жолдары қарастырылады.

 

                       3.    Тарау    3, бұл бөлімде  бюджеттің нарықтағы атқаратын  рөлі, яғни мемлекеттік бюджет  тапшылығын қаржыландырудың бағыттары, сонымен қатар, мемлекеттік қарызды  жабу мақсатында қолданылатын экономикалық  әдістер сипатталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                     I Тарау

Мемелекеттік  бюджеттің  экономикалық мәні және атқаратын қызметтері.

 

1. Мемелекеттік  бюджеттің  мәні және оған жалпылама сипаттама.

 

 

         Мемлекеттік бюджет – тарихи категория, ол жалпы мемелекеттік және қоғамдық әлеуметтік- экономикалық даму жоспарларын  іске асыру үшін қаржыландырудың жиынтығы.Оның жұмсалу бағыттары қоғамның саяси және  экономикалық құрылысына, өндірістік қатынастардың деңгейіне  байланысты.

                  Қазіргі жағдайда  қандай да  болсын мемлекеттің экономикалық  құрылымын зерделеу үшін оның  қаржы жүйесін талдау қажет. Бұл  жүйе, қаржы қатынастары жиынтығынан  және оны реттейтін институттардан  тұрады. Қаржы қатынастары кез-келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпыэкономикалық қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап, пайдаланады.

                 Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық ұдайы өндірісті дамытуда, қоғамның экономикалық құрылымын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Мемлекеттің қаржылары әлеуметтік басқару апппараты мен қорғанысқа, тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға, сыртқы экономиалық қызметті атқаруға жұмсалады.Қаржы жүйеі мемлекеттің көптеген қаржыландыру институттарын қамтиды. Олар әртүрлі бағыттағы несие институттарымен тығыз байланыс негізінде әрекет жасайды.

                  Мемлекеттік қаржы жүйесінің  негізінде – мемлекеттік орын алады. Бюджеттік жүйе өте күрделі механизм. Ол сол елдің ерекшелігін, оның әлеуметтік-экономикалық құрылысын, мемелекеттік құрылымын білдіреді. Ел бюджетінің құрылымы сол елдің  мемлекеттік   құрылымымен байланысты. Мемлекеттік бюджет – үкімет қолындағы ақша ресурстарының  орталықталған қоры.Бұл қаражат мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді қаржыландыруға және әлеуметтік – экономикалық  қызметтерді атқаруға жұмсалады. Қазіргі жағдайда бюджет экономиканы мемлекеттік реттеудің, шаруашылық конъюктураға ықпал етудің, дағдарысқа қарсы шараларды  жүзеге асырудың аса күшті құралы. Қазіргі мемлекеттік бюджет, оның сан түрлі қызметін көрсететін күрделі де көп қырлы құжат.Ең алдымен, бюджетте мемлекеттің кірісі мен щығысының құырылымы бейнеленеді.

                   Мемлекеттік бюджеттің экономикалық  қатынастарының жиынтығы сияқты, объективті жағы да бар. Оның  өзіндік сферасында жайылуы, қоғамдық  өндіріспен алдын ала анықталған. Осылайша, мемлекеттік бюджеттің  болуы -  адамдардың субъективті ынталарының

Септігінің арқасында емес, табиғи және мемлекеттік функцияларға, ұлғайтылған ұдайы өндіріске байланысты объективті қажеттілік. 

                   Мемлекеттік  бюджетте   мемлекетпен  реттелетін  қаржылық  орталықтандыру  принципі  белгіленген. Орталықталған  қаржылық   ресурстар  - мемлекетке  өндірістерінің қарқынының  және  пропорционалдығының  жоспарын  құруға қол үшін тигізеді. Қаржыны орталықтандырудың  арқасында  мемлекеттің  экономикалық  және әлеуметтік  саясатының  қарқынды  түрде  дамуына  мүмкіндіктер  туады. Мемлекеттік  бюджет –арнайы  қоғамдық  міндеттерді,  яғни  жалпы  мемлекеттік  ынталарды  қанағаттандыру  міндеттерін  қарастырады. Мемлекеттік  бюджет  барлық  қаржылық  жүйе  сияқты  2 қызмет  атқарады:

1. Бақылау қызметі;
2. Бөлу   қызметі.

                    Бөлу  қызметі  арқылы  ақша  қоры  орталықтандырып,  қоғамдық  қажеттіліктерге жұмсалады.

                    Бақылау  қызметі – қаржылық   ресурстардың  мемлекетке  уақытында  және  толық  мөлшерде  түсіп  тұруын  бақылайды. Сонымен  қатар  орталықтандырылған  ақшалардың  тиімді  және  үнемді  қолданылуын қарайды. Бұл екі  қызмет  жеке емес, екеуі  бір  уақытта  бірге істейтін  бюджеттік  қатынастар. Ал  бөлу  қызметі,  бұл  халық  шаруашылығының салаларына  қаржылық  ресурстарды  бөледі. Бөлушінің  қызметі,  қоғамдағы  барлық  өндірістердің,  барлық  халық  шаруашылығының  бюджеттің  нағыз  байланысымен  анықталады. Бюджеттің бөлу қызметінің  тағы да  ерекшелігі – қоғамдық  өндірістерге  ықпал жасауы. Бюджеттің  бөлу  қызметі  қаржылардың  негізгі  байкнерінің  экономикалық  және  әлеуметтік  жағынан  дамуына  себеп  тигізуге  әсері бар. Бюджеттің  бақылау қызметі,  өзінің  іс-әрекеттеріімен  өте үлкен  шекаралаларымен  ерекшеленеді. Ол экономиканың барлық бөлімдеріне, қоғамдық  өндірістегі  жұмыс жасайтын субъектілердің  барлығына  қатысты.

                    Қазақстан Республикасының мемлекеттік  бюджет жүйесі  экономикалық қатынастарға  және  құқықтық  нормаларға  негізделген  әртүрлі  деңгейдегі  бюджеттерді  қамтиды. Мемлекетіміздің  жиынтығында,  мемлекеттік  бюджетті  құрайтын  Республикалық  бюджет пен  жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді. Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі  бюджеттердің  әртүрлі  деңгейлерінің  өзара  байланысына  негізделген және  оларды  әзірлеу, қарау, бекіту, атқару, бақылау тәртібімен,  сондай-ақ   республикалық  және  жергілікті бюджеттердің  атқарылуы  туралы  есеппен  қамтамасыз  етіледі

                    Қазақстан   Республикасының  бюджет  жүйесі  барлық  бюджеттердің  бірлігі,  толықтығы,  нақтылығы,  жариялылығы  және  дербестігі принциптеріне  негізделеді. Бюджеттердің  бірлігі  бірыңғай  құқықтық   негізбен,  Қазақстан  Республикасының  Қаржы министрлігі  бекітетін  бірыңғай  бюджеттік   сыныптаманы  пайдаланумен,  бюджеттің  бір деңгейінен  басқа   деңгейіне  беріліп  отыратын  мемлекеттік  қаржы  статистикасы  нысанының  бірлігімен, бюджет рәсімінің принциптерімен, ақша жүйесінің бірлігімен рәсімделеді. 

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет қүрлы-мының унитарлық типімен анықталады, өйткені Қазақстан — федералдық емес, басқарудың Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.

Қазақстан Республикасында жиынтығында мемлекеттік бюджетті қүрайтын бекітілетін, атқарылатын және дербес болып табылатын мынадай бюджеттер жүмыс істейді:

 

 

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі.

 

Мемлекеттік органдардың ездерінің функцияларын орын-дауы үшін басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы ба-засы болуы тиіс. Осы мақсатпен әр елде аймақтардың шаруа-шылығын, әлеуметтік сферасын, өрбір әкімшілік-аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы билікті, басқару аппаратын үстауды және басқа шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша ресурстарын жүмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі қүрылады. ЧБюджеттердің же-келеген түрлерінің кірістері мен шығындарын қалыптастыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп отыратын белгілібір қаржылық өзара қарым-қатынастар пайда болды. Осы элементтердің барлығы - бюджет жүйесін ұйымдастыру мен қүрудың қағидаттары, оның буындарының өзара қатынаста-ры мен байланысының үйымдық нысандары, бюджет қүқықта-рының жиынтығы — бюджет қрылысын қүрайды.

Дүниежүзінің өр түрлі елдерінде бюджет қүрылысы мемелекеттің қүрылысына, аумақтық-әкімшілік бөлірісіне, экономиканың даму деңгейіне және нақтылы мемлекеттің басқа айрықша белгілеріне байланысты өзгешеліктермен ерекшеленеді.

Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жуйесі алады, ол экономикалық қатынастарға және қүқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлер бюджеттерінің, сонымен бірге бюджет процесі мен қатынастарының жиынтығын білдіреді. Әр түрлі елдердің бюджет жүйелері өзінің қүрылымы, бюджеттердің же-келеген түрлерінің саны жағынан түрліше болып келеді, өйткені олардың аумақтық қүрылысы мен аумақтық бөлінісіне байла-нысты болады.

Бюджет жүйесінің қүрамы елдің үлттық-мемлекеттік қүры-лымымен анықталады. Мемлекеттің федеративтік және унитар-лық қүрылымы болуы мүмкін.

Федеративтік мемлекеттёрде бюджет жүйесі үш буыннан түрады:

мемлекеттік бюджет немесе федералдық бюджет немесе ор-талық мемлекеттің бюджеті;

федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та — штаттардың, ГФР-да—жерлердің (ландтардың), Канадада — провинциялардың, Ресейде — федерация субъектілерінің бюджеттері);

жергілікті бюджеттер.

Унитарлық (біркелкі) мемлекетгерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады: орталық (республикалық) бюджет және толып жат-қан жергілікті бюджеттер. Екі жағдайда да бюджеттердің оқшаулану мен дербестігінің түрлі дәрежесі болуьі мүмкін, бірақ, әдеттегідей, әлеуметгік-экономикалық процестерді басқаруды орталықтандыру деңгейіне байланысты төменгі бюджетгерге қатынасы бойынша белгілі бір ретгеуші рөл орталық бюджетте сақталады.