Кәсіпорынның тиімді қызмет атқаруы негізіне бәсекелестерді зерттеу

Екі компанияның  да бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін факторлар баршылық. Мәселен, “Миттал Стил” Акционерлік қоғамының  көмір және темір кен орындары, Қарағанды бассейнінде жоғары өнімді 8 шахтасы, болат прокатын шығаратын  металлургия комбинаты, өзін электр энергиясымен қамтамасыз ететін ТЭЦ-2 жылу-электр орталығы бар. Кезінде иесіз қалама деп қорыққандықтан “Испатқа” қосылған РГТО кен-транспорт жабдықтарын жөндеу, НОММ, энергия зауыттары бүгінде компанияның жөндеу және машина жасау саласындағы қолғанаты болып отыр.

“Қазақмыс”  болса, еліміздің орталық және шығыс  бөлігіндегі барлық дерлік түсті  металл кеніштеріне ие болған. Кей  біреулердің айтқандарындай қазір  ол бұрынғы Түсті металулргия  министрлігінің рөлін атқарып отыр. Оның құрамында катод мысын өндіретін Жезқазған және Балхаш мыс қорыту зауыттары, әлемдік озық технологиямен қаруланған мырыш және аффинаж зауыты бар. Жылу және элетр энергиясын өндіретін Топардағы ГРЭС-2, Балхаш және Жезқазған ТЭЦ-тері, машина жасау саласында Қарағанды құю зауыттары өз қарамағында. Бұларға кеңестік жүйе кезінен даярланған білікті инженер-техник және жұмысшы кадрларын, арзан жұмысшы күшін мемлекеттің көмегімен енгізілген халықаралық сапа және технология стандарттарын, индустриалды-аграрлы Орталық Қазақстанның дамыған инженерлік және көлік инфрақұрылымын қосыңыз.   

Аталмыш алыптарымыздың болашақ перспективалары да зор. Қарағанды металлургия комбинатында 3 домна пеші реконструкциядан өтіп, көлемін ұлғайтты, мырыштау, аллюминдеу цехтары іске қосылды. Конвертер  цехында болатты үздіксіз құю учаскесін пайдалануға беру технологиялық процестерді анағұрлым жеңілдетуге мүмкіндік береді. Әлемдік және отандық нарықтың талап етуі нәтижесінде бір кезде көзге шыққан сүйелдей болғандықтан құтылуға асыққан ескі сортты прокат өндірісін енді қайрадан жаңарту қажет болып отыр. Осыларды ескере келе компания комбинаттың кеңестік кездегі жобалық қуатына жетіп, асып түспек сыңайлы, яғни жылына 5,2 миллион тонна болат өндіруді жоспарлап отыр. Соған орай автомобиль және тамақ өнеркәсібіне қажет лонжерондар мен ақ қаңылтыр, сортты прокат шығару арта түспек.

“Қазақмыс”  корпорациясының қадамы туралы айтатын  болсақ, мұнда да өнім көлемін азайтпау мақсатында жаңа кен орындарын игеру  қолға алынуда. Сондай-ақ, алтын өндіруді жылына 5,0 тоннаға жеткізу және 100 мың тонна мырыш құйымы өндірісін игеру жоспарланған.

Бүгінгі зерттеліп  отырған екі кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігін нақты түрде анықтайтын болсақ, қазіргі  таңда кеңінен қолданылып жүрген әдіске жүгінеміз. Ол әдіс маркетинг  кешенінің төрт элементін, яғни: тауар, баға, тұтынушыларға жеткізу және тауарды жылжытуды анықтау арқылы жүзеге асырылады.

Енді жеке-жеке элементтер бойынша есептейтін болсақ,

1. Тауар бойынша:

Фирманың нарықтағы  үлесінің коэффициенті:

                                   НҮК = СК\ТНЖС                                                      (1)

СК – фирма  тауарының  сатылу көлемі;

ТНЖС – тауардың нарықтағы жалпы сатылу көлемі.

Бұл коэффициент  фирманың нарықтағы алатын үлесін анықтайды.

Мысалы, “Испат-Карметтің” болат өнімі бойынша  нарықтағы үлесін

анықтайтын  болсақ:

                 НҮК = СК\ТНЖС =  4 млн.т\ 1млрд.2млн.800мың  = 0,031

“Қазақмыс”  корпорациясының мырыш құйымы бойынша  нарықтағы

үлесі:

                 НҮК = СК\ТНЖС = 95000\3610000 = 0,026

Сонымен, екі  кәсіпорынның екі түрлі тауары бойынша нарықтағы

үлестері екі  түрлі болып шықты . “Испат-Кармет” болат өнімі бойынша нарықта 0,031 деген үлесті алып отыр, ал “Қазақмыс” болса  сәл төменірек мәнге ие болды. Осы шыққан мәліметтерге қарай отырып, “Испат-Карметтің” бәсекеқабілеттілігің жоғары екендігін көреміз.

Сату көлемінің  өзгерісін анықтау кәсіпорынның бәсекеқабілеттілін анықтауда үлкен  мәнге ие. Ендеше, сату көлемінің  өзгерісі:

                  СКӨ = СКсоң\СКбас.       (2)

CКсоң- соңғы есеп беру кезеңіндегі сату көлемі;

CКбас - алғашқы есеп беру кезеңіндегі сату көлемі;

Испаттың 2003-2004 жылдар арасындағы сату көлемінің өзгерісі:

СКӨ = 12800000т\12000000т = 1,06

“Қазақмыс”  корпорациясының мырыш өнімі  бойынша сату көлемінің 2003-2004 жылдарындағы өзгерісі:

СКӨ = 95000\92000 = 1,03

2. Енді баға бойынша фирманың бәсекеқабілеттілігін анықтайық:

Баға деңгейінің коэффициенті:

                     РДК = Рmax+Pmin\2Pф.б      (3)

Рmax – тауардың нарықтағы ең жоғарғы деңгейі;

Рmin – тауардың нарықтағы ең төменгі деңгейі;

Рф.б – фирма  бекіткен тауардың бағасы.

1 – кәсіпорынның  болат өнімібойынша(1тонна) баға  деңгейі:

РДК = 160$ + 148$\2*155$ = 0,99

2 – кәсіпорынның  мырыш өнімі бойынша баға деңгейі:

РДК = 143$ + 137$\2*141$ = 0,99

Бұл көрсеткіш  баға деңгейінің динамикасы арқылы фирманың

бәсекеқабілеттілігінің жоғарылағанын  және төмендегенін көрсетеді.  

3. Тауарды тұтынушыға жеткізу қабілеті бойынша бәсекеқабілеттілікті

анықтау фирманың тұрмыстық қызмет көрсету бойынша  тауардың бәсекеқабілеттілігін  жоғарылатуға  ұмтылуын  көрсетеді:

            Кттж = СКӨ*ТЖҚШсоң\ТЖҚШ басы    (4)

ТСКӨ - тауардың сатылу көлемінің өзгерісі;

ТЖҚсоң –  соңғы есеп беру кезеңіне тұрмыстық  жүйені қалыптастыру шығындары;

ТЖҚ басы – алғашқы  есеп беру кезеңіне тұрмыстық жүйені қалыптастыру шығындары.

“Испат-Кармет”:

Кттж = 1,06*1000$\850$ = 1,24

“Қазақмыс”:

Кттж = 1,03*650$\570$ = 1,17

4. Тауарды жылжыту бойынша фирманың бәсекеқабілеттілігін анықтау. Бұл фирманың жарнама арқылы, персоналды жұмысқа алу, қоғаммен

байланыс және тағы басқа қызметтер арқылы тауардың бәсекеқабілеттілігін жоғарлатқысы келетінін білдіреді.  

Енді жоғарыдағы шыққан коэффициенттерді есептей отырып, екі

кәсіпорын үшін орташа бағасын шығарамыз, яғни ол кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігінің көрсеткіші болып  табылады:

             КБК(“Испат-Кармет”) = НҮК + СКӨ + РДК + Кттж =   

             0,031 + 1,06 + 0,99 + 1,24 = 3,3

    КБК(“Қазақмыс”) = НҮК + СКӨ + РДК + Кттж =                     

             0,026 + 1,03 + 0,94 + 1,17 = 3,1

Жоғарыда анықталған мәліметтерді кестеге түсіріп көрелік:

Кесте – 2

АҚ “Испат-Кармет” пен “Қазақмыс” корпорацияларының маркетингтік қызметтерінің бәсекеқабілеттілік анализі:

Көрсеткіштер	АҚ “Испат-Кармет”	“Қазақмыс”            корпорациясы
НҮК	0,031	0,026
СКӨ	1,06	1,03
РДК	0,99	0,94
Кттж	1,24	1,17
КБК	3,3	3,1

 

Кәcіпорынның бәсеке қабілеттілігін жоғарылату, кәсіпорынның

техникалық-экономикалық көрсеткіштерін жақсарту ол өнімнің  сапасы мен өндірістің ұйымдық-техникалық деңгейіне байланысты.

Қазіргі жағдайда қара металлургияны  дамытуда негізгі пайданы

ұлғайту резерві болып цехтардың  техникалық-экономикалық көрсеткіштерін жақсарту жатады, яғни оған мыналар кіреді: салқын катандық және ыстық катандық прокат және цинкпен, аллюмино-цинкпен қапталған сызықты прокат өндіру негізгі маңызды жұмыс болып табылады. Цинкпен қапталған прокат жоғарғы антикаррозиялы мықтылықпен ерекшеленеді. Осы қасиеттердің бар болуы берілген өнімді жан-жақты пайдалануға болатындығын дәлелдейді: құрылыстық индустрияда, тұрмыстық және электротехникалық өндірісте, автомобиль құрастыру және өндірістің басқа да салаларында.

Цинктік қаптама технологиясын енгізгелі 30 жылдан астам уақыт болды. Сондықтан, басқа да дамыған мемлекеттердегі метал өндіруші кәсіпорындар ыстық цинкпен қаптау жүйесін енгізген, яғни бұл жүйе кәсіпорын метал өндірісінің жоғарғы сапа көрсеткішін береді. Сондықтан халықаралық нарықтың экономикалық сатысында ең жоғарғы ғылыми-техникалық прогреске жету жолында АҚ “Испат-Кармет”  1998 жылы ыстық цинкпен қапталған болат прокатын жасау цехын құрды. Осы цех зауыттың бет-бейнесі болып табылады. Осы өнім сапасын жоғарылату және цинкпен қапталған прокат жасау жұмысын ұйымдастыру халықаралық нарықтағы осы кәсіпорынның  бәсекеқабілеттілігін жоғарылатуда маңызды рөл атқарады.

АҚ “Испат-Карметтің” ыстық аллюмино-цинктік цехының  анализі оның ТМД нарығында бәсекелес  кәсіпорындардың көрсеткіштері бойынша жасалады.  Ол бәсекелестер болып “Череповецк метал өндіру комбинаты” табылады. Ондағы цинктеу жүйесі тәжірибе жүзінде айқындалған. 

Салыстыру базасы негізінде немістің “Preu SSAG Stahl АG” фирмасының ыстық  цинктеу цехы алынды. Бұл цех қазіргі таңда жоғары сапалы ыстық цинктік өнім өндіруші болып табылады. Біз енді осы үш компанияның қазіргі кездегі бәсекелестік жағдайын зерттеп көрелік. Ол үшін бәсекеқабілеттілікті анықтайтын бірнеше факторларды кесте арқылы бейнелеу қажет:

Кесте-1

  Компаниялардың  факторлық жағдайларына байланысты  бәсекеқабілеттілігі.

 

№	Факторлар	“Preussag       stahl AG”	Череповец	“Испат-Кармет”
1     2   3   4   5     6   7   8   9   10     11	Өнірістің механизациялық және автоматизациялық деңгейі Технологиялық процестердің даму қарқыны Технологиялық құралдың  орташа жасы Еңбектің қормен қамтылуы (мың адамға есептегенде) Негізгі өндірістегі  жұмысшылардың пайыздық деңгейі Кадрлердің  ағымдық коэффициенті Жұмыс уақытын  жоғалту көрсеткіші Өндірістік  процестің үзіліс коэффициенті Өндірістің  техникалық деңгейінің көрсеткіші Өндірістің  ұйымдастырушылық деңгейінің көрсеткіші Ұйымдық-техникалық деңгейдің интегралды көрсеткіші	0,92         0,90        8,0        145,60                                     45,0        6,50          2,10          -      1,00          1,00          1,00	0,68         0,48         9,00        80,80          46,10        8,20          4,20          -      0,79          0,96          0,87	0,74           0,83           6,00           85,40             47,60           7,10             3,40              -         0,87             0,97             0,92

Кестеде көрсетіліп отырған мәліметтер бойынша әр компанияның  жағдайы әр түрлі, яғни ол көрсеткіштерге байланысты. Көрсетіліп отырған 11 көрсеткіштің 3 компания үшін деңгейі әр түрлі. Біреуінде жоғары болса, біреуінде төмен. Яғни бұл бізге компаниялардың бәсекелестік жағдайындағы артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсетіп отыр. Осы кестеге қарай отырып, біз қазіргі нарық жағдайындағы компаниялардың экономикалық жағдайын айдан анық көре аламыз.

АҚ “Испат-Карметтің” цинкпен  қапталған прокат өндіру деңгейінің ұйымдық- техникалық анализінің көрсеткеніндей ол Череповецк зауытынан жоғары болғынымен қазіргі таңдағы оған қойылатын  талаптар толығымен қанағаттандырылмаған. Сондықтан, бұл көрсеткішті жақсарту керек: өндірістің механикалық және автоматизациялық деңгейін жоғарылату, технологиялық процестердің қарқындылығын жоғарылату, жұмыс уақыты шығындарын қысқарту, өз өнімінің бәсекеқабілеттілігін жоғарылату мақсатында сапаны жақсарту философиясы, яғни Демпингті қолданған Жапон және Батыстық тәжірибеге қарай отырып “Испат-Кармет” осы теорияны қайталады. Демпингтік бағаға негізделген ұзақ мерзімді бизнес стратегиясынан бас тарту, сапаны жоғарылату, өнімділікті жоғарылату және шығындарды қысқарту мақсатындағы жүйені қайталау, кадрлерді дайындау және олардың квалификациясын жоғарылату, және ең соңында соңғы мақсат-тауардың бәсекеқабілеттілігін жоғарылата отырып, нарықта үстемдікке жету.

 

 

 

 

III Тарау. Бәсекенің қажеттілігі және оны мемлекеттік қорғау мен дамыту шаралары.

 

 

3.1 Қазақстан Республикасының бәсекені  қорғау және табиғи монополияны  шектеу туралы Заңы.

Ашық бәсекелестік қатынастары, нарық  субьектілерінің өз қызметтерін  сұраныс пен ұсыныстың қалыптасып отырған теңгерімінің ықпалымен жүзеге асуы нарықтық экономиканың жұмыс істеуінің негізі. Осыған байланысты елдегі бәсекелестік  саясаттың негізгі мақсаттары кәсіпкерлік бостандығын қамтамасыз ету, тұтынушылардың заңды құқықтарын қорғау және тауар нарығының тиімді жұмыс істеуі үшін жағдайлар жасау болып табылады.

 Қойылған  мақсаттарға қол жеткізу үшін  алдағы кезеңде монополияға қарсы  заңдардың ықтимал бұзылуы тұрғысынан  неғұрлым көп қауіп тудыратын  нарық субьектілері мониторингі  жүйесі енгізіледі.

Қазіргі уақытта бәсекелестікті қорғау мәселелерін реттейтін құқық нормаларын халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру жөніндегі жұмыс жүргізіліп жатыр. “Бәсекелестік және монополиялық қызметті шектеу туралы” Заңның жаңа редакциясы негізінде бәсекелестікті қорғау саласындағы нормативтік құқықтық және әдіснамалық базаны жетілдіру мақсатында: