Бухгалтерия құрылымы және ұйымды ұйымдастыру есебі

Сақталатын материалды құндылықтар  атауларына қарай қоймалар: әмбебап (көп атаулы немесе зр түрлі материалдарды  сақтауға арналған) жэне арнаулы қоймалар (яғни біртекті материалдарды сақтауға арналған) болып белінеді.

Қойма аумағына карай ашық, жабық және жартылай жабық болып  бөлінеді.

Қоймалардың құрылымы сақталатын материалдардың физико-химиялық талаптарына  сай болып, койма аумағы толығымен  пайдалануы тиіс. Қойма жұмыстарьш жүргізу барысында барлық қауіпсіздік  шараларын орындалуы басты шарт болып табылады.

Қойманың пайдалы аумагы дәл немесе шамамен есептеледі. Қойманың шамамен есептеген аумағы коймадағы  қордың максималды молшерінің 1 шаршы  метр аумақтағы тоннамен есептелінетін  жүк салмағына қатынасымен анықталады.

Сыртқа тасымалданатын материалды қүндылықтар сапа және сан жағынан  тексеруден өтеді. Қабылдаиған материалдар  қабылдау актілерімен бекітіледі. Меншікті өндіріс өнімдері тек сандық тексеруден өтеді.

Қабылданған материалды құндылықтар  алдын ала белгіленген орынның  шамасына, маркаларыыа қарай орналастырылады.

Кәсіпорынның көлік шаруашылыгының тиімді ұйымдастырылуын сипаттайтын  негізгі техника-экономикалық көрсеткіштерге мыналар жатады: километрмен есеителінетін  көлік құралдарының орташа коэффициенті, көліктіуақыт жэнс жүк кетеріштігі  бойынша пайдалану коэффициенті; жол жүріп өтуді пайдалану  коэффициенті (көлікгің жүкпен жүріп  отуінің жалпы жүріп өтуге қатынасы), тонна жүкті өңдеу күиы жэне оның сыртқы жэне зауытшілік тасымалдау қүны.

Зауыт ішілік көлікті ұйымдастыруды  жетілдіру жолдары. Өнеркәсіптік өндірістің кеңеюіиен операциялардың мамандануы мен дифферснциациясы артады. Ол өз тарапынан көліктік жүмыстардың  кебеюіне жоне онімді дайындауда жалпы  еңбек өиімділігінде көлік жүмыстарының үлес салмағыныд артуына осерін тигізеді. Бүл үрдісте маңызды фактор болып  еңбек өнімділігінің жоғарылауында  көлік техішкасьш жақсы пайдалану, коліктік қызмет шығындарын азайту табылып, келік жүмыстарын үйымдастыруды  әрі қарай дамытуға үлссін қосады.

Зауыт ішілік көлікті ұйымдастыруды  жетілдіру жолдарына мыналар  жатады: 
• көліктік және тиеу-түсіру жұмыстарын механикаландыру және автоматгандыру жүмыстарын эрі қарай жетілдіру; 
• біріккен немесе ортақ теміржол шаруашылығьш қүру мен бірігіп пайдалануға берілетіы автобазалар нсгізінде кәсіпорында орталықтандырылган қызмет көрсету түрінде көлікті иайдалануды кеңейту; 
• кэсіпорындарда беткі қабаты жаңартылган жэне жаңа 
талаптарға сэйкес келетін жолдар мен тиеу-түсіру алаңдарын салу жүмыстарын ары карай кеңейту; 
• көліктік және тиеу-түсіру операцияларьшың кешенді технологияларын жасап шығару мен пайдалануды кеңейту; 
• зауыт ішшік көлікке техникалық қызметті дамыту, көлік құралдарын пайдалану тиімділігін көтеру; 
• көлік шаруашылығын жоспарлау мен басқарудың алдыңғы қатарлы нысандарды енгізу.

Көлік жұмыстарын жоспарлау  техника-экономикалың, оперативті-ондірістік болып екіге бөлінеді.

Технико-экономикалық жоспарлауга  стратегиялық және жылдық жоспар кұру жатады. Онда жүк айналым көлемін  анықтау, колік құралдарына, жағармайға, майлау және басқа да материалдарға  қажеттілікті анықтау, келік құралдарының жондеу жұмыстарыныц, түсіру жұмыстарының көлемін, колік қызметінің штаттарын, еңбекақы қорын, жүктерді тасымалдау шығындарын жэне тағы басқа көрсеткіштерді анықтау  қарастырылады.

Оперативтік-өндірістік көлік  жұмыстарын жоспарлау және сату жұмыстарын жүргізу үшін колік жэне тасымалдау операцияларымсн қамтамасыз етуге  бағытталады. Оның дүрыс деңгейде үйымдастырылуы өндірістің көрсеткіштерін арттырумен қатар оның үздіксіз жүмыс істеуін  қамтамасыз етеді.

 

Еңбек және оның төлемінің  есебі.

Жалақы – бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды  жүзеге асыруға көмектестін маңыздық экономикалық құрал. Шаруашылық субъектісінің  түріне қарамастан әрбір қызметкердің кірісі субъект жұмысының түпкілікті нәтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімен анықталады және салықтармен  реттелінеді. Жалақы тұтынушы кіріснің үлкен бөлігін құрайды, сондықтан  да сұраныстың мөшеріне, тауардың тұтасына және олардың бағасына елеулі әсер етеді. Жалақының номаиналды және шынай түрлері болады.

Номиналды жалақы дегеніміз -жалдамалы  еңбектің қызметкері өзінің күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алатын ақша сомасы. Номиналды жалақының мөлшеріне  қарап табысының деңгейі жайында  айтуға болады, бірақ тұтынудың деңгейі  мен адамның әл – ауқаты жайлы айту мүмкін емес.

Шынайы жалақы – алған ақшаға сатып алуға болатын өмірлік  игіліктер мен қызметтердің жиыны. Ол номиналды жалақыға тікелей қатынаста  және тұтыну заттары мен ақылы  қызметтердің бағасы деңгейімен кері қатынаста болады. 
Жалақы өнімінің өзіндік құнының негізгі элеметтерінің бірі болып табылады, сондықтан да жалақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болады.

Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері:

1. Еңбектің саны мен сапасы, шығарылм  нормасының орындалуына, жұмыс  уақыты мен жалақы қорының пайдалануына бақылау жасау;

2. Субъектінің әрбір қызметкеріне  жалақыны дер кезінде және уақытылы есептеу;

3. Жалақыдан дер кезінде және дұрыс ұстап қалу;

4. Белгіленген мерзімдерде қызметкерлермен  еңдекақы бойынша есеп айырысуды жүргізу;

5. Есептелген жалақыны өнімнің,  жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер кезінде және дұрыс енгізу;

6. Өндірістік процеске басшылық  жасау операцияларына қажетті  еңбек пен жалақы туралы деректерді алу;

7. Еңбек және жалақы бойынша  статистикалық есептемені жасау.

Жалақы екіге бөлінеді: 
- негізгі; 
- қосымша.

Негізгі – бұл қызметкерлерге нақты жұмыспен өтеген уақыты үшін, орындаған жұмыстары мен өнеркәсіптік өнімдерінің саны мен сапасы үшін белгіленген бағалар мен қызметақы бойынша есептелетін жалақы. Негізгі жалақының құрамына мыналар кіреді:

- жұмыс істеген уақытына  тарифтік ставкалар, қызметақы,  кесімді бағалар немесе орташа  табыстар бойынша есептелген жалақы;

- қызметпен өткерген жылдары үшін үстеме;

- жұмыс жағдайының өзгеруіне  байланысты кесімді ақы алушыларға  қосымша қызмет (материалдардың  сәйксесіздігі, өңдеудің күрделілігі,  құрал – сайман мен жабдықтың икемсіздігі);

- кесімді ақы алушыларға  үстемелі бағалар бойынша қосымша  ақы;

- ақшалай және натуралды  сыйақылар және сыйақы берудің  бекітілген тәртібіне сәйкес  төленген сыйақылар, қосымшалар;

- мерзімінен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;

- түндегі жұмыс үшін қосымша ақы;

- жұмысшының кінәсі жоқ тұрып қалуға төлемдер.

Қосымша – бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс жасамаған  уақытына ҚР заңдарына сәйкес есептелген жалақы. Қосымша жалақының құрамына кіретіндер:

- балаларын тамақтандырушы  аналарын жұмысындағы үзіліс уақытына төлем ақы;

- жасөспірімдердің жеңлдік  сағаттарына төлем;

- мемлекеттік және қоғамдық  міндеттемелерді орындауға жұмсалған жұмыс уақытына төлем;

- негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем;

- пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы;

- шыққанда берілетін жәрдем  ақы.

Практикада осы табыстарды есептеудің 3 түрлі әдісі қолданылады: 
- Сағаттық; 
- Күндік ақы; 
- Айлық ақы;

Марзімдік – сыйақылық  еңбекақы кезінде тек нақты жұмыспен өтелген уақыт қана ескеріліп қоймай, сондай – ақ еңбектің соңғы нәтижесі ескеріледі (белгілі бір көрсеткішьерге қол жеткізгені үшін сыйақы көзделеді).

Кесімді еңбекақы шығарған өнімін ескеруге болатын жұмыскерлерге  ғана (токарьлар, тігіншілер, тас қалаушылар) қолданылады.Бұл нысанда еңбекақы төлеудің 5 жүйесі бар:

1. Тікелей кесімді жүйе;

2. Кесімді- сыйақылақ жүйе;

3. Ілгерішіл – кесімді  жүйе;

4. Жанама – кесімді  жүйе;

5. Аккордық жүйе.

Тікелей кесімді төлемде  жалақының мөлшері тек шығарылған бұйымның саны мен өнім бірлігі үшін белгіленген бағалауға тәуелді  болады.

Кемісді – сыйақылық төлемде  кесімді жалақы сомасынан басқа, белгілі бір сандық және сапалық  көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін сыйақы есептейдә.

Ілгерішіл – кесімді төлемде  өндірілген өнімді белгіленген нормалар шегінде тікелей бағалаулар бойынша  төлеу көзделген. Ал нормадан тыс  бұйымдарды шығару көтермеленген бағалар  бойынша (2 есе кесімді бағалаудан аспайтындай төленеді).

Жанама – кесімді жүйе жабдықтарға және жұмыс орындарына қызмет көрсетуші жұмыскерлердің еңбек  өнімділігін өсіруге ынталандыру  үшін қоланылады. Мұндай жұмыскерлердің еңбегі олар қызмет көрстетін негізгі  жұмысшылар өндіретін өнімнің есебінен жанама – кесімді бағалаулар төленеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Өндіріске жұмсалған  шығындар есебі және

өнімнің өзіндік  құнын калькуляциялау.

Өнімнің өзіндік  құны және калькуляциялау тақырыбына жазылған осы жұмысты қорыта келгенде,өнім өндіруге жұмсалған жалпы шығын  деңгейіне талдау, мұнай өндіруші кәсіпорындағы өнімдердің өзіндік  құнының калькуляциясытікелей материалды, енбек шығындарының деңгейіне талдай отырып, кәсіпорынның өндірістік шығындарын есептеу әдістері қарастырылды.

Нарықтық қатынастарға толық енгенде, өзіндік құнға  арендалық төлем, капиталға пайыз, кәсіпкерлік пайданың минималді  мөлшері кіруі керек. Ол жағдайда өзіндік құн экономикалық шығындар деп аталады, немесе маркетингтік теория бойынша құн деуге болады. Жалпы  алғанда кәсіпкер кепілді табыс  табу үшін өзіндік құнды емес, экономикалық шығынды есептеуі керек.

Нарықтық қатынастар жағдайында өндіріс шығындарын, жұмыстар мен қызметтердің өзіндік құндарын және кәсіпорын қызметінің  қаржылық нәтижесін қалыптастыру тәртіптері бухгалтерлік есеп тәжірибесі мен әдістемесінің маңызды мәселелерінің бірі болып саналады. Нарықтық экономикадағы бәсекелестік пен баға саясатының еркін даму мүмкіндіктеріне қарай, табыс деңгейіне әсер етуші фактор ретінде және басқарудың негізгі құралы ретінде өзіндік құнның рөлі арта түсуде. Басқару шешімдерін қабылдау мақсатында ұйымның өндірістік қызметінің барлық кезеңдердегі шығыстарды анықтаудың маңыздылығы өте жоғары. Себебі, осы уақытқа дейін экономикалық әдебиеттерде шығындар жөніндегі бірыңғай пікірлердің жоқтығынан отандық тәжірибеде «шығындар», «шығыстар» және «өндіріс шығындары», «өндіріске жұмсалынған шығындар» бірдей ұғымда пайдаланылып келді.

Негізінен өнім калькуляциясы  бойынша негізгі өндіріс 8 бөлімшеде, 8010 «негізгі өндіріс» шоты бойынша  жүргізіледі. Сонымен қатар 1320«Дайын өнім», 1340«Аяқталмаған өндіріс», 1330 «Тауарлар», 2600 «Барлау және бағалау активтері» бөлімшелер т.б. шоттары есепке алынады. [2]

Сонымен, кәсіпорын  қызметінің  негізгі  көрсеткіштерінің  бірі  болып өнімнің  өзіндік  құнын калькуляциялау  болып  саналады, ол өндірістегі  өнім өткізілуінің  ақшалай  нысандағы  шығындар  жиынтығын  құрайды және  барлық  өндіріс  тиімділігін  анықтайды.

Демек, жалпы айтқанда шығындар  – бұл өнім (жұмыстар мен қызметтер) өндірісі кезінде тұтынылатын материалдық, еңбек және ақшалай ресурстардың және ұйымның балансында көрсетілетін, болашақта табыс әкелу мүмкіндігі бар қорлардың құны. Бұдан шығатын қорытынды «шығыcтар» ұғымы «өндіріске жұмсалған шығындар» ұғымынан кең екендігін анықтауға болады. Сонымен, «өндіріске жұмсалған шығындар» — өнімді (жұмыстар мен қызметтерді) өндіру кезінде тұтынылатын ресурстардың бөлігі.

Калькуляциялаудың қазіргі заманғы жүйелері өзара  байланысты көрсеткіштердің ара  қатынасын біршама теңестірген. Олардың мазмұнындағы ақпарат тек  дәстүрлі міндеттерді шешуге жол  ашып қана қоймай, мынадай жағдайлардың экономикалық салдарларын болжауға мүмкіндік береді:

 

• өнімді ары қарай шығарудың мақсатқа сәйкестілігін;
• өнімнің ең ұтымды, қолайлы бағаларын белгілеу;
• шығарылатын өнім ассортиментін оңтайландыру;
• жұмыс істеп тұрған технология мен станок паркын жаңартудың мақсатқа сәйкестілігін;
• басқару жеке құрамының жұмыс сапасын бағалау.

Қазіргі заманғы  калькуляциялау кәсіпорын немесе жауапкершілік  орталығы қабылдаған жоспарды бағалау  негізіне сүйенеді.

Мұнай өнімдерінің  өзіндік құнын төмендету оған жұмсалған материалды және басқа  шығындар есебінен резервтерді анықтауға  мүмкіндік береді. Мұнай өнімдерін өндіру тікелей бұрғылау жұмыстарымен тығыз байланыста болғандықтан бұрғылау жұмысының өзіндік құнын есепке алынуы маңызды. Негізгі өндірістік көрсеткіштер мен негізгі қаржылық көрсеткіштер арқылы кәсіпорынның жағдайын да қарастырдық.

Жалпы өндірістік шығындарды есептеуде, қарапайым, тапсырыстық  және бөлістік әдістердің негізгі кемшілігі  мынада:

Өнімнің нақты өзіндік  құны есептік кезеңнің соңында ғана немесе тапсырыс орындалған кейін анықталады, ал мұның өзі кәсіпорынның басшылығының есеп беру кезеңі ішінде өндірістегі  іс жүзіндегі шығындардың жоспар бойынша белгіленген нормаларға сәйкестігін қадағалап отыруға  мүмкіндік бермейді. Бұдан басқа шығындарды есепке алудың әдістерінің барлығында бүкіл шығарылған өнімнің өзіндік құны, сол өздерінің жоспарланған кезіндегі орташа деңгеймен салыстырылады және соның нәтижесінде алынған мәліметтер бойынша жүргізілген ұйымдық-техникалық шараларға жұмсалған шығындардың шын мәніндегі деңгейін әрдайым дәл көрсете бермейді.