Бухгалтерия құрылымы және ұйымды ұйымдастыру есебі

Бухгалтерия құрылымы және

ұйымды ұйымдастыру есебі.

Кәсіпорында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың мақсаты тұтынушыларды  қажетті ақпараттармен қамтамасыз ететіндей есеп жүйесін құру.

Бухгалтерлік есепті ұйымдастырып, шаруашылық операцияларын орындау  кезіндегі заңдылықты сақтауға кәсіпорын  басшысы жауап береді, ол бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуі үшін қажетті  жағдайдың бәрін жасауға, бас  бухгалтердің есепке қажетті құжаттар толтырып, деректер беруге қатысты  талаптарын кәсіпорынның барлық бөлімшелері  мен қызметтерінің, қызметкерлерінің орындалуын қамтамасыз етуге міндетті.

Субъект басшысы бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру жүйесін  ұйымдастыруға жауапты. Қайсы бір  жағдайда қаржылық есепті жасауға немесе есеп жұмысын жүргізуге жекелеген  адамға өкілеттік берілетініне немесе жауапкершілік жүктелетініне қарамастан, нақ осы басшы бухгалтерлік есепті заңға сәйкес жүргізілуіне және қаржылық есептің мұқият жасалынып, субъектінің  қаржылық жағдайы туралы дұрыс та шынайы ақпарат беруге жауап береді. Басшының міндетіне сондайақ ұйымдық  саясатты, субъектінің ішкі бақылау  жұмыстарын тәртіпке салу кіреді.

Нарық жағдайында есеп жүргізумен есеп алу әртүрлі міндеттер атқарады. Бір қатар жағдайларда бухгалтерлік терминологияға «эккаунтинг» ұғымның  кіргізілуі кездейсоқтық емес, ол орыс тіліне бухгалтерлік есеп ретінде аударылса  да, мәнісінде одан әлде қайда кең  ұғымды береді. Бұрынғы ұғымнан басты  өзгешілігі бухгалтерлік жәй ғана есеп жүргізуші немесе бақылаушы болудан  қалып барады. Бухгалтер басшылық шешім қабылдайтын адамға айналуда, ол сол шешімдердің субъектінің  қаржылық жағдайы мен бәсекеге төзімділігіне  қарай ықпал ететінін, демек капиталдың қаржы рыногынан бұрын әрі  қалай ағылатынын білуі керек. Сол  үшін бухгалтерге қаржы рыногына қандай деректер керек екені және олар қандай формада берілу қажеттігін түсіну керек. Сондықтан субъекті мен  нарық арасындағы ақпараттық байланыс жүйесіне негізі қаланған принциптерді білуі қажет. Ал мұндай жағдай бухгалтерияға  техникалық қызметкерлер қыжеттігін жоққа  шығара алмайды. Ол- есеп жүргізуші. Оның міндетібухгалтерлік деректерді тікелей  тіркеп отыру. Осының бәрі бухгалтер мен есеп жүргізушінің міндеттерін бөлуді керек етеді.Есеп жұмысының ауқымына қарай басшы:

1. Бағынышты құрылым ретінде бас бухгалтер басшылық жасайтын бухгалтерлік қзымет құрады;
2. Штатқа бас бухгалтер қызметін кіргізеді.
3. Бухгалтерлік есепті жүргізуді келісімшарттық негізде мамандандырылған бухгалтерлік фирма немесе бухгалтерлік маманға береді.
4. Бухгалтерлік есепті жеке өзі жүргізеді.

Бухгалтерлік есеп жүргізу  қызметі бас бухгалтерге немесе бас бухгалтер қызметі штатта қаралмаған жағдайда бухгалтерге жүктеледі. «Бухгалтерлік есеп туралы» жарлықта көрсетілгендей бас бухгалтер субъектінің есеп жұмыстарын жүргізу жауапкершілігі жүктелген адам. Бас бухгалтер қызметіне бухгалтерлік есеп саласы бойынша жоғары білімі, әрі жұмыс тәжірибесі бар адам тағайындалады. Оның іскерлік сапасы, есеп жүргізу мен есеп берудің, сондайақ құқықтық нормантивті актілердің тұғырнамаларын түсінуі, жұмыстағы тиянақтылығы қателіктер мен ағаттықтарға жол бермеу үшін өте маңызды.

Тұтынушылардың (пайдаланушылардың) талаптіліктеріне қарай бухгалтерлік есеп өндірістік және қаржылық есеп болып  бөлінеді.

Өндірістік есеп міндетіне  өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік  құны туралы деректер жинастырып, өңдеу  жатады. Бұл ақпарат субъектісінің коммерциялық құпиясы болып табылады және тиісті басшы қызметкерлердің ішкі пайдалануына арналған. Өндіріске шығарылған шығын мен өткізілген өнім (жұмыс, қызмет) туралы неғұрлым тиімді де жедел ақпарат жинау үшін субъект өзінің жеке меншік бухгалтерлік есеп жүйесін құрады, ол сол субъектінің ерекшеліктеріне анағұрлым сәйкес келеді. Субъектінің басшылық құрамы үшін оның қызметіне қатысты кезкелген ақпарат маңызды. Ол есеп объектісіне жататынжатпайтынына, сан бойынша бағалауға келетінкелмейтініне қарамайды. Ішкі басшылықты ұйымдастыру үшін өндіріс шығындары мен алынған пайда туралы ақпаратты қандай неғұрлым тиімді жолмен жинастырып, өңдеуді субъект жеке өзі шешуге тиіс.

Қаржылық есеп міндетіне  өндірістік есеп деректерін өңдеп, оларды қаржылық есеп түрінде қорытындылау жатады. Бұны жоғарғы басшы қызметкерлері  пайдаланады, сондайақ сырттағы мүдделі  тұтынушыларға беріледі.

Бухгалтерлік есепті өндірістік және қаржылық есепке бөлу нарық жағдайындағы есептің маңызды бір сипаттамасы  болып табылады. Бұл субъект міндетті түрде өндірістік бухгалтерия мен  қаржылық бухгалтерия құруға тиіс деген  сөз емес. Бұл жердегі маңыздысы  сол: ақпарат қандай мақсат үшін жинастырылады  және ол кімге арналған.

Осыған сәйкес бухгалтерлік есептің міндеттері: басшыны субъект  қызметінің дұрыс қаржылық есебін жасауға  қажетті, сондай ақ субъектінің өзі  үшін де пайдалы, субъекті істерін бөлуге мүдделі инвесторларды, несие берушілерді, қызметкерлер мен жабдықтаушыларды, сатып алушылар, мемлекеттік және басқа да органдарды толық та мәнді  ақпаратармен қамтамасыз ету болып табылады. 

Жарлықта айтылған негізгі  ережелерге сәйкес жасалған қаржылық есеп сыртқы ақпарат пайдаланушылар үшін де пайдалы. Потенциалды инвесторлар  белгілі бір субъектіге инвестиция қосудың пайдазиянын білу үшін қаржылық есепті зерттеп біледі.

Ұйымның есеп саясаты.  

Бухгалтерлік есеп принциптері  бойынша кәсіпорынның есеп саясаты  деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.     

 Бухгалтерлік есепті  жүргізу әдістеріне шаруашылық  қызмет фактілерін топтау мен  бағалау әдістері, активтердің құнын  есептеу, құжат айналымын қабылдауды  ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есепшоттарын қолдану  әдістері, бухгалтерлік есептің  тіркелім жүйесі, мәліметті өндеу  мен басқа да сәйкес әдістер  мен амалдар кіреді.    

 Ұйымның өзінің есеп  саясатын өндеу мүмкіндігі мен  қажеттілігі бухгалтарлік есеп  пен басқа екінші деңгейлі  нормативтік құжаттар бойынша  баптарда (стандарттарда) қарастырылған  бухгалтерлік есептің кез келген  мәселелерін шешудің көп түрлілігімен  анықталады. «Бухгалтерлік есеп  және қаржылық есеп беру туралы»  Қазақстан Республикасының заңы  мен Бухгалтарлік есеп принциптерінде  кәсіпорын өзінің есеп саясатын  құруы барысында бұйрық немесе  жарлық бойынша қажетті құжаттар  тізімін бекітуі керек екендігі  көрсетілген.

Кәсіпорынның  есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында пайдаланады. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен есеп өкімімен бекітеді.

Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған  барлық пунктерінің мазмұны толық  ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пункке тоқтала келіп қандай нормативтік  құжат бойынша немесе қандай заң  негізінде есеп саясатының дайындалғандығы  көрсетіледі.

Кәсіпоынның есеп саясатына  енгізілген өзгертулер осы ұйымның  басқарушылықтарымен, яғни бұйрық,өкім немесе қаулыларымен рәсімделуі қажет.

Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқару барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда  жүргізілуі   мүмкін:

- Қазақстан Республикасының  бухгалтерлік есеп және қаржылық  есеп беру туралы заңының өзгеруіне  сәйкес;

- Бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеру салдарынан;

- Жаңа бухгалтерлік есептің стандарттарына көшуге байланысты және т.б.

Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның  есеп саясатының дайындалған кезінен  таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты  кәсіпорынның барлық құрлымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан қолднылады. Ұйымның, филялдарының еншілес  және тәуелі серіктестерінің және тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне, яғни басқа  есеп саясатынын таңдауына құқығы жоқ. 
Бас кәсіпорын қаржылық қызметтің бөлімшелерін есеп саясатында болған өзгерістер туралы алдын ала қамтамасыз ету қажет.

Ұйымдардың түсініктеме  жазуларының жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім  және таза табысты бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме  жазуда кәсіпорынның келесі жылға қабылдаған есеп саясаты (егер оған, яғни есеп беру жылына өзгерістер енгізілген болса) жазылады.

Сонымен қатар, кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында  қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің  тұтастығын және оның құраушы әдістемелік  техникалық, ұйымдастырушылық жақтарды қамтиды.

Есеп саясатының әдістемелік  жағына мына элементтер кіреді: мүлік  пен міндеттемелерді бағалау  әдістері, мүліктің әрбәр түрлері  бойынша амортизация есептеу  әдістері, табысты(түсімді) есептеу  әдістері және сол сияқты.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақша қаражаттары  және есеп айырысу есебі.

      Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге асырады. Бұл келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы керке.

      Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.

      Корреспондеттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.

      Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.

      Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.

      Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.

      Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.

      Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.

      Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақша  қаражаттары және есеп айырысу есебі.

Ақша  қаражаттары – банктегі және ағымдағы есеп айырысу шотындағы ақшалар. Олар І – бөлімнің «Қысқа мерзімді активтер» 1010 және 1030 шотында көрініс табады, активті шот болып табылады.

Ақша қаражаттарының өзі екі нысанда көрініс табады: қолма-қол ақша қаражаттары және қолма-қолсыз ақша қаражаттары болып  табылады. Бұл ақшалармен қоса балама ақшалар да кассада жүреді.

Ақша  баламалары – бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша жіктелінетін активтер болып табылады. Оларға: қазыналық вексельдер. Коммерциялық қағаздар және депозитті сертификаттар жатады.

Қолма-қол ақшасыз  есеп айырысуды ұйымдастыру Қазақстан  Республикасының 1998ж. 29-маусымдағы №237-1 «Төлемдері мен ақша аударымдары  туралы» Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі Басқармасының 2000ж. 25-сәуірінен  «Қазақстан Республикасы территориясында  төлемдік құжаттарды қолдану мен  ақшасыз төлемдер мен аударымдарды атқару ережелері» атты қаулысында жүзеге асады.     

Ақша қаражаттары  ең тез қолданылатын активтер қатарына жатады. Тез қолдалынатын себебі, ақшалай  есептесу арқылы кез келген операцияны жүргізуге болады және міндеттемелерді  орындау үшін ұзақ уақыт талап  етілмейді. Ақшалай қаржының болуы, алашақтары барлармен, бюджетпен, қызметкерлермен  дер уақытында есептесіп отыруға  мүмкіндік береді.