Адам ресурстарын басқару

Қызметкерлер алдында  тұрған тапсырмалардың нақты анықтамасы оның талабын түсінудің алғышарты  және өзінің біліктілік деңгейін көтеруге дайындығы болып табылады.

Сұрақтар:

1.Кімнің тұжырымы бойынша адам дамуы қоршаған ортаға байланысты емес, қоршаған ортаны қорғайтын жоғары лауазымды тұлғаларға байланысты  деп санаған.

А) Фредрих Тейлор

В) Е.Тимберген

С) Маршал

Д) А.Смит және Маршал 

Е) Дұрыс жауабы жоқ

2. Адам ресурстарын басқару дегеніміз не?

А) Біліктілігінің және білімнің жиынтығы

В) Қандац жағдайда адамдарды  қамтамасыз ететін адам өміріндей ең үлкен аспектілік негіз

С) Кәсіпорынның, мекеменің  адам ресурстарын басқару, жоспарлауы болып табылады. 

Д) БЖД

Е) ДЖЖ

3. Еңбек дауын қарау тәртібі шешілетін қабылдауымен орындалуы туралы    қай бабында қарастырылғын:

А) 100бап

В) 101бап

С) 102бап

Д) 103бап

 

8 тақырып. Қазақстан Республикасындағы кадрларды дайындау, алдын-ала дайындау және біліктілікті арттыруды ұйымдастыру.

1. Кадрларды дайындау және қайта даярлау.
2. Кадрларды дайындаудың отандық моделі.

 

Білім-  жалпы кез-келген ел үшін адам капиталын дамытудың  негізгі элементі, әлеуетін қалыптастыру мен талдау қабілетін дамытуды қамтамасыз ететін тиісті дайындық алған азаматтар ғана ұлттық экономиканың дамуына ықпал етеді, тиімді жұмыс істейтін үкіметті басқарады және барлық қоғам өміріне әсер ететін маңызды шешімдер қабылдайды.

Халықтың қалың жіктерін сапалы әлемдік деңгейдегі білім беру бағдамалармен қамтамасыз ететін білім берудің тиімді жұмыс істейтін жүйесін құру қажет.

Біліктілік- құжатында  бітірушінің білімі, кәсіптік қызметті орындауға немесе білімі жалғастыруға деген кәсіби даярлығының түрі мен  дәрежесі   туралы көрсетілген; қосымша білім беру азаматтардың, қоғам мен мемлекеттің білімге қажеттіліктерін жан-жақты қанағаттандыру мақсатымен барлық деңгейдегі қосымша білім беру бағдарламаларының негізінде жүзеге асырылатын тәрбиелеу мен оқыту процесі.

Элитарлық білім- ерекше дарынды азаматтар үшін мамандандырылған білім беру ұйымдарында іске асырылатын білім беру бағдарламалары бойынша алынатын білім.

Университет- мамандықтардың кең ауқымы бойынша жоғары кәсіптік және жоғары оқу орнынан кейіңгі  кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын; жоғары кәсіптік білімі бар мамандарды, ғылыми қызметкерлерді қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды жүзеге асыратын; іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізетін; өзінің қызмет саласында жетекші ғылыми және әдістемелі орталық болып табылатын көп салалы жоғары оқу орны.

Қазақстаннның 2030жылға  дейіңгі даму стратегиясы білім  беру  жүйесінің алдына білім  берудің ұлттық можеліг жасауды  қамптамасыз ету және оны халықаралық  білім беру кеңістігіне интеграциялау  мақсатын қойды. Осы мақөсатқа қол жеткізу ҚР мемлекет басшысы мен Үкімет бекіткен орта білім беру жүйесін ақпараттандыру, жаңа буындағы оқулықтарды әзірлеу мен енгізу және басқа да бірқатар бағдарламаларды іске асыру арқылы қамтамасыз етіледі.

Соңғы уақытта білім экономикалық дамудың бастапқы шарттарының бірі, жұмыс күшін қалыптастырудың кадарларды дайындау мен олардың біліктілігін артырудың және еңбек тиімділігінің басты шарты ретінде қарастырылуда. Білімге деген бұл көз-қарас білім саласында шешім қабылдайтын   құрырылымдардың бағдарламалық құжаттарында өз көріністерін тапқан және білім жүйесіне деген қоғамдық және мемлекеттік талаптармен түсіндіріледі.

Білімнің адам дамуының басты шарты ретінде талдау отырып, экономикалық өрлеу мен адам дамуының индексінің (АДИ) құраушы бөліктерінің бірі болып табылатындығын ескере отырып, білім жүйесі ең алдымен тұлғаның жан-жақты дамуын қамтамасыз етуі керектігін ескеру қажет.

Қоғамдастықтарды оқыту  философиясы жергілікті тұрғындарға  және мекемелерге білім алу мүмкіндіктерін қамтамасыз етуде және қоғамдастықтардың мәселелерін шешудің белсенді қатысушылары болуына мүмкіндік беруге бағытталған.

Қазір әлемде білім беру жүйесінің даму процесі келесілермен сипатталады:

• халықтың жалпы сауаттылық деңгейінің өсуімен;
• барлық азаматтардың кәсіби біліктілігі мен мәдениет деңгейіне талаптардың күшеюімен;
• үздіксіз білім жүйесінің қалыптасуымен;
• жалпы орта білім беруде оқу мерзімінің ұзаруымен.

Болашақта кәсіби бағдарлау  мен кеңес беру қызметкерлері  сатып алушылардың қызығушылығын  ескере отырып, оған болашақта тиімді іс жоспары жөнінде шешім қабылдауға көмектесетін қажетті ақпаратты таба алатын делдалға айналуы керек.

Ақпараттық қоғам дәуірінде  білім мен сауаттылық ұғымдарының  мазмұны өзгерді, ақпарат пен  білім берудің, қабылдаудың, өңдеудің және сақтаудың жаңа құралдары мен тәсілдері үнемі пайда болу үстінде. Бұл жағдайда ХХ ғасырдың білім беру жүйесінің тиімді қызмет етуі мен қоғам талаптарына сәйкес келуі жоғары деңгейде болуы керек. Білім процесі орта мамандардың кәсіби мүмкінлдіктерін кеңейтіп, байыта бастады, бірақ олар мамандардың өздерін ауыстыра алмайтыны анық. Оқы қызметкерлерінің ғаламдық саласында адамдарға ұсынылған қызметтердің сапасын түсіну үшін көмек керек болады.

Кәсіби бағдарлау мен  кеңес беру құрылымдары биресми  білім беру секторында және жоғары оқу орындарында басым әрекет жасайды. Оқу орындарында аталған қызметтер- дара құбылыс.

Сұрақтар:

1. Адам ресурстарын басқару тұжырымдамасын даму кезеңдері қай жылдан басталады:

А)1900ж 

В)1960ж

С)1980ж

Д) 2000ж

Е)1885ж1.

2. 1999ж 10 желтоқсанда ҚР-да қандай заң қабылданды:

А) ҚР Конституциясы

В) ҚР Еңбек туралы заңы 

С) ҚР қызметшілер туралы заңы

Д) ҚР тіл туралы заңы

Е) Нормативтік  құқықтық актілер

3. Жұмысшылар мүддесін қорғайтын бірнеше мемлекеттік заңдарды қабылдау туралы қай жылы анықталды.

А) 1904ж

В) 1905ж

С) 1906ж

Д) 1907ж

Е) 1908ж 

 

 

9. Тақырып. Адамдар ресурстарының қозғалысы.

1.  Адамдық ресурстар қозғалысы түсінігі.

2. Адамдық ресурстардың  еңбектік белсенділігі.

3. Еңбек ресурстарының  қозғалысы.

Адамдық ресурстар қозғалысына тұрғындар құрамындағы, санындағы өзгерістер әсер етеді.

Тұрғындар қозғалысының келесідей түрлері бар:

• шынайы, адамның биологиялық табиғатының көрінісі ретінде, ұрпақтың ауысуы, жаңа ұрпақтың еңбекке қабілетті жасқа толуы және адамдардың шынайы қартаюы немесе мүгедектік салдарынан жұмысқа жарамдылығын жоғалтуы.
• әлеуметтік қозғалыс – қоғам мүшелерінің статусының  (жағдайның) өзгеру процесі.
• маманды қозғалыс – жұмысшылардың еңбек функцияларын ауыстыруы және алдыңғы мамандық шегінде басқа мамандыққа ауысуы немесе жаңа мамандықты игеруі.
• аймақтық (территориялық) қозғалыс – тұрғандар миграциясымен ерекшеленеді.
• біліктілік қозғалыс- жұмысшының бір біліктілік деңгейінен басқасына өтуі, ол еңбек күшінің өнімділігінің сапалық дамуын көрсетеді.
• салалық қозғалыс, ол келесідей түрлергүе бөлінеді:
• салааралық;
• зауытаралық (кәсіпорындар арасында, олардың түрлері арасында);
• зауытішілік (кәспорынның құрылымдық бөлімшелері арасында).

Тұрғындар саны жапы қоғкамдық  өндірістің тиімділігіне әсер етеді. Неғұрлым олардың саны көп болған сайын, елдің әрбір тұрғынына келетін келетін қоғамдық шығындар да аз болады.

Сонымен қоса тұрғындар  саны азайған сайын халық шаруашылығына  тартылатын жастар ағымы да азаяды, маманды құрылымның өзгерісі тежеледі, себебі, орта жастағы адамдар жастарға қарағанда иекмсіз келеді.

К.Маркс: Тұрғындар өскен  сайын жұмысшы шеберлігі өседі, еңбек бөлінісі күшейеді, машиналарды  пайдалану мүмкіндігі өседі, басқаша  айтқанда еңбек өнімділігі өседі.

Басқа сөзбен айтқанда тұрғындар  өсуімен қоғамның экономикалық қызметінің барлық маңызды аспектілері байланысты. Тұрғындардың бұндай рольде болуы ең алдымен олардың еңбек рерурстарының қайнар көзі болуымен, демек ғылыми – техникалық  білім, ,ндірістік тәжірибе, тәжірибелік дағдымен білім тасымалдаушы болуымен түсіндіріледі.

Дегенмен тұрғындармен экономиканың өзара байланысының мәселелерін  зерттей отырып К. Маркс келесіні атап көрсеткен: тұрғындардың жоғарғы  саны экономикалық дамудың көрсеткіші емес.

Адамдардың еңбектік белсенділігі – ұрпаққа экономикалық белсенді тұрғындар санының құрылымында өмір сүруге берілген еңбек өмірінің орташа адам-жыл саны.

Адамдардың еңбекке  белсенділігі максималды, жобалы, поетнциалды  және шынайы болуы мүмкін.

Адамдардың еңбекке  белсенділігіне келесілер әсер етеді:

1. денсаулық;
2. қоршаған орта жағдайы;
3. білім және өмір сүру деңгейі;
4. өмір сүру ұзақтығы.

Денсаулық сақтау деңгейі  адам әлеуетінің дамуының негізін қалайды. Адам денсаулығы адамдардың болжамды өмір сүру ұзақтығын анықтайды.

Қоршаған орта жағдайы - адам әлуетін дамыту елдің қазіргі  және кейіңгі буындарының денсаулығының негізі ретіндегі экология себепкер шарттарына тікелей тәуелді. Осы бағыттағы мәселелерді шешу үшін ҚР Үкіметі концептуалдық деңгейде экологиялық ағарту тұжырымдамасын құрды (2002 ж.), онда білім жүйесінің барлық сатысында экологиялық ағартуды жүзеге асырудың шаралары айқындалған.

Білім және өмір сүру деңгейі – экономикалық тұрғыдан адам неғұрлым көп білген сайын оғанг деген сұраныс соғұрлым жоғары болады, яғни жоғары ақылы жұмыс табуға мүмкіндігі де жоғары. Демек макродеңгейде білім деңгейі жоғарлаған сайын тұрғындардың жұмыспен қамтыруы да арта түседі.

Сұрақтар:

1. 60-70жж қандай кезең болды:

А) Адам ресурстарын басқарудың стратегиялық рөлі айқындала басталды.

В) Жұмысшылар мүддесін қорғайтын  заңдар қабылданды.

С) Персонал мәселелерімен айналысатын бөлімдердің жауапкершілігі

Д) В.F. GoodRih компаниясының  жалдама жұмысшыларды қабылдау

Е) Автоматтандыру және қызметтік  құрылуының өзгерілуі нәтижесінде  өнімділік пен қызметшілер сапасы жоғарылады. 

2. Кәсіпорынның көлемінің ұлғаюына байланысты 1910ж қызметшілер мәселесі бойынша.......

А) Мемлекеттік заңдар қабылданды

В) Департамент құрылды 

С) Салық мөлшерінің ең төменгі мөлшері анықталды

Д) Жұмыссыздық деңгейі  ұлғайды

Е) Адам ресурстарын басқару  қызметінің негізгі аксиомалары анықталды.

3. Кәсіпорындардың кадрлық бөлімшелерінің қазіргі заманы талаптары сәйкессіздігінің себептері:

А) Қызметшілермен жұмыс  жұргізудің арнайы құрамы жоқ

В) Адам ресурстарын дамыту үшін операивті басшылармен кадрлық  жұмысшылар арасында жауапкершіліктің бөлінбеуі

С) Кадрлық бөлімшелердің  жұмыскерлерді тек тіркейді, есепке алады,құжат толтырады.

Д) АВ жауаптары    

Е) ВСжауаптары

 

 

10. тақырып. Халықтың миграциялық процесін басқару.

1. Миграция және оның  түрлері.

2. Халық миграциясының  себептері мен ерекшеліктері.

3. Миграцияны басқару.

Халық миграциясы - әлем дамуының әлеуметтiк - экономикалық фактордың  маңыздысы болып табылады. Бұл  миграциялық саясаттың жүргiзiлуiнiң  қажеттiлiгiн анықтайды. Миграциялық  саясат дегенiмiз халықтың миграциялық  ағымын заңды негiзде мемлекеттiк және мемлекетаралық реттеу бойынша iс- шаралардың жиынтығы.

Халықаралық миграциялық  саясаттың мақсаты миграциялық  процесте қатысатын елдер үшiн  миграция ауқымын, оның реттеу механизмiн  анықтау, терiс әлеуметтiк - экономикалық салдарының әлсiреуi және миграцияның оң нәтижелерiнiң күшеюi болып табылады.

Миграциялық саясатта басты  орынды еңбек миграциясын реттеу алады. Жұмыс күшiнiң экспорты мен  импорты ұлттық заң негiзiнде, және де екi жақты, сонымен қатар көп  жақты мемлекетаралық келiсiмдер арқылы жүргiзiледi.

Миграциялық саясатты жүргiзуде шектеу сипатында келесiдей iс - шаралар  қолданылады: кәсiби, жастық, әлеуметтiк - экономикалық. Миграциялық ағымдардың стихиялық қозғалысына өту үшiн  әртүрлi категориядағы жұмысшыларға дифференцирленген бағытты жүзеге асыру керек. Әр ел өзiнiң қызығушылығындағы белгiлi бiр мамандықтағы иммигранттардың тiзiмiн бекiтедi.

Халықтың әлеуметтiк - экономикалық, саяси, экологиялық және тағы басқа салаларындағы өзгертуiнiң  ең бiр маңызды көрсеткiшi миграция болып табылады. Яғни халықтың орын ауыстыруының себептерi әртүрлi факторларға байланысты болады. Оларға экономиканың дамымауы мен теңсiздiгiне, қарулы күштер шиеленiстерiнiң болуына, әкiмшiлiк режимдердiң күшеюiне, экологиялық жағдайлардың бұзылуына және тағы басқаларына байланысты болуы мүмкiн. Халық миграциясы бiр - бiрiмен байланысºан факторлар кешенiнi» н¸тижесi болып табылады, сонымен бiрге осы мәселенi шешуде кей уақытта қиынға түседi.

Әлемдегi миграциялық  процестердiң пайда болуын талдағанда келесi бiр қортындыға келтiруге болады, яғни миграция экономикалық құбылыс болып табылады. Адамдар экономикалық жағдайда өмiр сүру үшiн көшуге мұқтаж болады.

Халықаралық еңбек нарығының  құрылымында экономикалық босқындар  өмiр сүру деңгейi төмен болғандықтан өзiнiң елiнен кететiндер атты белгiлi бiр әлеуметтiк топты бөлуге болады. Сонымен қатар оларға әртүрлi жұмыс iздеушi тұлғалар жатады. Бұл жұмыскерлер категориясы әлеуметтiк, экономикалық және құқықтық дискриминация объектiсi болып табылады. Елге қабылдау бойынша жұмыс iстеу үшiн уақытша келген азаматтардың шетелдiктер кей уақытта ғана оларды болашақта тұрғылықты болатын азамат ретiнде қарайды, сондықтан да әртүрлi дәрежедегi дискриминация объектiсi болады. Әсiресе ол төмен квалифицрленген және қол еңбегiнiң жұмыскерлерiне байланысты болып келедi.