Мемлекеттік бюджет. Бюджет тапшылығы

 

 

 

ІІІ БЮДЖЕТТІК ҚАТЫНАСТАРДЫ ЖӘНЕ БЮДЖЕТ ПРОЦЕСІН ЖЕТІЛДІРУ

 

Қазіргі уақытта бюджет саясатының негізгі міндеттеріне мыналар жатады:

• бюджет жүйесінің ұзақ мерзімді кезеңдегі теңгерімділігін қамтамасыз ету. Бұл ретте мемлекеттің әлеуметтік міндеттемелерін орындауға ерекше көңіл бөлінеді;
• бюджет шығысының нәтижелілігін арттырып, оларды соңғы нәтижеге бейімдеу;
• орта мерзімді бюджеттік жоспарлаудың рөлін арттыру;
• бюджет қаражатын негізгі бөлушілердің жауапкершілігін арттыру және дербестігін кеңейту;
• республикалық және жергілікті мұқтаждық үшін мемлекеттік тапсырыс беру жүйесін жетілдіру.

 

Бюджет жүйесінің осы  және басқа да міндеттерін бюджет процесін ұйымдастырудың республиканың  үш жылғы кезеңге арналған әлеуметтік-экономикалық даму мен бюджет параметрлерінің болжамдарын пайдалану қарастырылған жаңа қағидаларын қалыптастырумен, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларымен үйлестіру керек.

Соңғы оқиғаларға сәйкес қоғамдық қаржыны басқару тәсілдемелері  реформалануда. Бюджет процесінің негізін «бюджет ресурстарының (шығынды) басқарудан» орта мерзімді бағдарлау ауқымында бюджет процесіне қатысушылардың және бюджет қаражаты әкімшілігінің жауапкершілігі мен дербестігін арттыру арқылы «нәтижені басқаруға» көшу идеясы іске асырылуда («нәтижеге бағдарланған бюджеттендіру»-НББ тұжырымдамасы).

«Ресурстарды басқару» тұжырымдамасының ауқымында бюджет негізінен бюджеттік жіктеу баптарына  бөлінген қазіргі бар шығындарды индекстеу арқылы қалыптастырылады. Бюджеттік шектеулерді қатаң сақтаған жағдайда бюджеттің және бюджеттік жобалардың теңгерімділігі қамтамасыз етіледі. Сонымен бірге бюджет шығыстарының күтілетін нәтижелері негізделмейді, ал бюджетті басқару тек нақты және жоспарлық көрсеткіштердің сәйкестігін бақылаумен шектеледі.

 «Нәтижелерді басқару» тұжырымдамасының ауқымында бюджет мемлекеттік саясаттың мақсаттары мен жоспарланған нәтижелеріне орай қалыптастырылады.

Бюджет қаражаты функциялармен  (қызметтермен, қызмет түрлерімен) тығыз  байланысты. Оларды жоспарлағанда бюджеттік бағдарламалар ауқымындағы олардың соңғы нәтижесіне ерекше назар аударылады, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің дербестігі мен жауапкершілігі кеңейеді. Ұзақ мерзімді қаражаттың ауыспалы лимиті белгілені, олар орта мерзімді қаржы жоспарының ауқымында жыл сайын нақтыланады, белгіленген функциялар мен бағдарламаларға арналған қаражаттың жалпы соммасы қалыптастырылады, осының негізінде бюджет қаражатының әкімшісі ресурстар пайдаланылатын бағыттарды пысықтайды. Ресурстарды (қызметкерлерді, жабдықтарды, үй-жайларды және т.б) пайдалануды оңтайландыру үшін жағдай жасалады. Басымдық ішкі бақылауға беріледі, шешім қабылдау жауапкершілігі төмен деігейлерге жүктеледі. Қаржының қызмет нәтижесіне мониторинг пен кейінгі сыртқы аудит жүргізіледі, мұның өзінде бюджет қаражаты әкімшілерінің қызметі қол жеткізілген нәтиже бойынша бағаланады.

Әлемде кеңінен қолданылатын орта мерзімді қаржылық жоспарлау ауқымындағы «нәтижеге бағдарланған бюджеттендіру» тұжырымдамасы  бюджет процесінің жаңа ұйымының негізіне айналады. Ол бюджет ресурстарын бюджет қаражаты әкімшілерінің және өзі іске асыратын бюджеттік бағдарламалардың арасында әлеуметтік-экономикалық саясаттың орта мерзімді басымдықтары мен бюджет ресурстарына (шығыс «шегі» шектерінде) сәйкес нақты нәтижелерге (көрсетілетін қызметтерге) қол жеткізуді ескеріп немесе оған тікелей байланысты бөледі.

Бюджетті жоспарлаудың көрсетілген әдістерінің дамуымен және бюджет шығысы нәтижелілігінің  мониторинг жүйесін құрумен қатар  осы үлгіде бюджет қаражатының әкімшілері басқаратын қаражаттың мөлшері мен құрылымын өзгертудің, оның көлемінің болжамын арттырудың нақты ережелері белгіленіп көп жылғы бюджеттік жоспарлау қарастырылады, Осыған байланысты шығыс міндеттемелерді олардың тағайындалу дәрежесі мен олардың орындалуын жоспарлау ережесіне сәйкес топтастыру қажет. Бюджетті жасау мен оны бекіту рәсімі нақты шығыс басымдықтарын әзірлеп, олардың іске асыруын бағалауға бағдарланады және жоспарланған жайғасымды ірілендіреді және бюджет құаттарының тізімін мен форматын өзгертіп, атқарушы органдардың  бюджетті атқарудағы өкілеттігін айтарлықтай кеңейтеді.

Бүгінгі күні көптеген елдерде  дағдарысқа қарсы іс-шаралар жоспары  әлі әзірленген жоқ, оның орнына мемлекеттер  жергілікті ауқымдағы шараларды  қолданады. Сондықтан Қазақстанда  қабылданған жаңа қаржы және экономикалық құралды, мемлекеттік холдингтердің активтерін шоғырландыру, ұлттық әл-ауқат қорын құру, түбегейлі салық өзгерістері, бюджеттік механизмді қайта қарау кіретін тұрақтандыру іс-шаралар жоспары көп аспектілі, жүйелі шара болып табылады және ол әлемдік дағдарыстың келеңсіз салдарын еңсеруге бағытталған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Республика салық қызметінің кәсіпорындардың көбісі тоқтап, жұрттың  бәрі ұсақ саудагерлікке бет бұрған кезеңде ел бюджетін толықтыру бағытындағы  жұмыстары күн тәртібінен түспек емес. Бюджет дегеніміздің өзі, халыққа түсінікті қарапайым тілде айтқанда, мемлекет үшін жұмыс істеп отырғандардың игілігі. «Халық болмаса мемлекет болмайды» деген аксиоммаға сүйенсек сан-салалы қызметін жандандырамыз. Бюджетті толтырудың қисынын тауып, қиюын келтіру оңай шаруа емес. Сондықтан да аса қатал қаржылық бюджеттік саясат қолданылуда. Қазір біздің барлық күшіміз кірістерді бюджетке шоғырландыру ісіне жұмылдырылып отыр.

1996 жыл Мемлекеттік  салық комитеті үшін жаңа функциялардың  айқындалу жылы болды. Салық туралы жаңа заңдардың жүзеге асуы мен салық салу жүйесін реттейтін жаңа заң актілерінің қабылдануы да өткен жылы болды.

 Үстіміздегі жылдағы  салық мәселесі мен бюджетке  түсетін кірісті сөз етпес  бұрын өткен жылғы көрсеткіштерге  тоқтала кетейік.

 Қаржы министрлігінің  коллегия мәжілісінде 2 рет талқыланды.

 Салық комитетінің  орталық аппараты өзге де тиісті  органдармен бірлесе отырып республика  көлемінде комплексті және салалық  тексерулер жасады, практикалық  көмек көрсетті.

 Салық саласы бойынша тексерулердің бірін-бірі қайталамауы үшін әрі Салық кодексінің 137-бабының қалтықсыз орындалуы үшін іс-қимыл шаралары жаалып, ол төменгі органдарға жеткізіледі. Соның аясында тексерулер тәртібі қадағаланып отырды. Тексерулер тәртібін бұзушылар жазаланады. Мысалы, Оңтүстік Қазақcтан облысы, Түркістан аудандық салық комитетінің инспекторлары И. Анашев пен Г. Төрежанов қызметтен босатылады.

 Кей аймақтарда  негізгі-негізгі берешек мекемелер  қатаң назарда ұсталып өзге  ұсақ қарыздары барлар бақылаусыз  қалады. Қарыз мекемелері қаптаған Павлодар облысы салық комитеті мен Солтүстік Қазақстан облысы салық комитеттеері жартыжылдықтағы берешекті 24,1 млрд теңгеге түскен болатын.

 Тағы бір назар  аударатын дүние-кәсіпкерлік қызметтің  бостандығын қамтамасыз ету. Біз  көбінесе өзге де тиісті ұйымдармен бірлескен тексерулер жасауға тырысамыз. Алайда Алматыда, Қызылордада әлі күнге салық полийиясының соңынан тексеруге салық инспекциясы, немесе керісінше, Осыны жоюымыз керек.

 Салық органдарының  қызметін бағалаудан мына көрсеткіштер есепке алынуға тиіс:

- бюджеттің әрбір табыс көзі бойынша болжамның орындалуы;

- бюджетке төленетін қосымша салықтар мен басқа да міндетті

- берешектің көлемін жою және азайту;

- әлеуметтік қорлармен байланыс;

- жүйені компьютерлендіру;

- есте сақтау қабілеті бар кассалық аппараттарымен жұмыс істеу;

- салық заңын жетілдіруге ұсыныстар жасау;

 Осы аталған көрсеткіштер  бойынша тоқсан сайын бірінші  басшылар мен облыстық салық  комитеттерінің рейтингісі анықталатын  болады. Негізгі көрсеткіштермен  қатар өзге де факторлар, тіпті еңбек тәртібі, қызметтік міндетті атқару сияқты дүниелер есепке алынады.

                         

 

 

                                                                                               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Ә.Ә Әбішов, В.В Сидорович «Ұлттық экономика» Алматы, оқулық, 2010жыл
2. Экономикалық теория. Оқу-тәжірибелік құрал /Шумеков З.Ш., Сүйіндіков Ж.С., Жанағұлов А.Ш.-ҚЭУҚ-Қарағанды 2005
3. Экономикалық саясат. Оқу-тәжірибелік құрал /Жанағұлов А.Ш., Сүйіндіков Ж.С.,Байгуренова М.А., Есдәулет М.А., Қуаныштаева А.Е.-Қарағанды 2006
4. Мадиярова Д. М. Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік. Оқу құралы - Алматы: Экономика
5. www.gooogle.ru
6. www.yandex.ru
7. www.stat.kzhttp://www.kaz.stat.kz/nac_shat_kz/int_scheta_kz/Pages/default.as
8. http://egov.kz/wps/portal/Content?contentPath=/egovcontent/export_import&l
9. http://kursik.kz/kurstyq-zhumystar/qarzhy-salyq-zhane-salyq-salu-bank-isi-aqsha-nesie-zhane-qarzhy/qazaqstan-respublikasynyn-alemdik-naryqtagy-orny-men-r
10. http://www.egemen.kz/2011/08/19/311413/
11. http://kz.government.kz/docs/u060000167_20060828.htm

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       Қосымша  – А

 

Кесте 1

Республикалық бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы

 

Түсімдердің атауы	млн.тг	%
ТҮСІМДЕР	722034	100,0
КІРІСТЕР	649000	89,9
Салықтық түсімдер	603396	93,0
Соның ішінде:
Корпоративтік табыс  салығы	272632	45,2
Қосылған құнға салынатын  салық	222161	36,8
Акциздер	6019	1,0
Салықтық емес түсімдер	39348	6,1
Капиталмен жасалған операциялардан алынатын кірістер	6256	0,9
АЛЫНҒАН РЕСМИ ТРАНСФЕРТТЕР	57630	8,0
КРЕДИТТЕРДІ ҚАЙТАРУ	15404	2,1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       Қосымша  – Б

 

Кесте 2

Республикалық бюджеттің 2009-2011жылдарға арналған табысы мен шығысы (млрд теңге)

 

Атауы	2009ж	2010ж	2011ж
Табыстар   Салық түсімдері   Салықтан тыс  түсімдер   Шығындар   Тапшылық	3145   2126   55,3   3320   -539,0	3629   2376   58,4   3749   -625,4	3965   2716   60,7   4122         -482,6